Phát triển kinh tế số trong dòng chảy chuyển đổi số
Kinhtedhothi - Kinh tế số đang trở thành động lực tăng trưởng mới, đóng vai trò quan trọng trong tiến trình chuyển đổi số toàn diện ở Việt Nam. Với sự hỗ trợ của chính sách, hạ tầng công nghệ và nguồn nhân lực số, Việt Nam đặt mục tiêu đưa tỷ trọng kinh tế số chiếm 30% GDP vào năm 2030. Tuy nhiên, để hiện thực hóa, cần sự đồng bộ từ T.Ư đến địa phương, từ cộng đồng DN đến từng người dân.
Phát triển kinh tế số được xem là một trong những ưu tiên chiến lược trong quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng và hiện đại hóa nền kinh tế. Ảnh: Phạm Hùng.
Trụ cột của tăng trưởng mới
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp lần thứ tư, kinh tế số không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là "đường băng" để Việt Nam bứt phá. Đây là các hoạt động kinh tế dựa trên nền tảng công nghệ số, dữ liệu và Internet, bao gồm thương mại điện tử, dịch vụ trực tuyến, tài chính số, công nghiệp sáng tạo cùng nhiều lĩnh vực khác…
ThS. Trần Duy Lâm (Trường Đại học FPT) nhận định: "Phát triển kinh tế số đang được xác định là một trong những ưu tiên chiến lược trong quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng và hiện đại hóa nền kinh tế Việt Nam".
Ths. Trần Duy Lâm cho rằng, những năm gần đây, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách quan trọng, như Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030; Chiến lược quốc gia về phát triển kinh tế số và xã hội số…, qua đó từng bước hình thành nền tảng vững chắc cho kinh tế số.
Theo Bộ TT&TT (nay là Bộ Khoa học và Công nghệ), đến năm 2024, Việt Nam đã vươn lên vị trí thứ 71/193 quốc gia trong bảng xếp hạng Chính phủ điện tử của Liên hiệp quốc (công bố tháng 9/2024), tăng 15 bậc so với năm 2022"; tỷ trọng kinh tế số năm 2024 ước đạt 18,3% GDP, tốc độ tăng trưởng vượt 20%/năm, cao gấp 3 lần tốc độ tăng trưởng GDP, nhanh nhất Đông Nam Á. Thương mại điện tử bán lẻ đạt doanh thu 25 tỷ USD, tăng khoảng 20%. Việt Nam thuộc top 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hàng đầu thế giới. Tốc độ tăng trưởng thanh toán không dùng tiền mặt hằng năm tăng hơn 50%, dẫn đầu Đông Nam Á.
Không chỉ thúc đẩy các ngành công nghệ cao, kinh tế số còn tạo tác động lan tỏa mạnh mẽ tới các lĩnh vực truyền thống. Trong nông nghiệp, ứng dụng nền tảng số giúp quản lý mùa vụ, dự báo thời tiết và kết nối thị trường tiêu thụ. Trong công nghiệp, công nghệ số hỗ trợ giám sát sản xuất, quản lý chuỗi cung ứng và tối ưu hóa năng lượng.
Ở lĩnh vực dịch vụ, các nền tảng trực tuyến mở rộng khả năng tiếp cận khách hàng, đa dạng hóa mô hình kinh doanh và nâng cao trải nghiệm người dùng. Sự kết nối này giúp hình thành một hệ sinh thái kinh tế đa ngành, trong đó công nghệ số đóng vai trò hạt nhân.
Trong bức tranh chung đó, Hà Nội nổi lên như địa phương đi đầu với chỉ số phát triển kinh tế số tổng thể đạt 17,5% và chỉ số kinh tế số cốt lõi đạt 11,9%, vượt xa các trung tâm kinh tế lớn như TP Hồ Chí Minh (8,6%) và Đà Nẵng (6,3%). Đây là kết quả của việc duy trì hạ tầng số đồng bộ, nhân lực chất lượng cao và sự vào cuộc quyết liệt từ chính quyền Thành phố.
Chuyển đổi số - nền tảng phát triển kinh tế số
Kinh tế số và chuyển đổi số có mối quan hệ hữu cơ. Nếu coi kinh tế số là "quả ngọt" thì chuyển đổi số chính là "gốc rễ" nuôi dưỡng. Đây là quá trình ứng dụng công nghệ số vào mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội, từ quản lý nhà nước đến giáo dục, y tế, dịch vụ công.
Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản chiến lược quan trọng, như Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Trong đó, chiến lược phát triển kinh tế số, nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế đặt ra những mục tiêu rõ ràng và cụ thể.
Các chuyên gia cũng cho rằng, một chiến lược chuyển đổi số hiệu quả không chỉ dựa vào công nghệ, mà còn phụ thuộc vào tư duy lãnh đạo, khung pháp lý và mức độ sẵn sàng của xã hội. Điều này đòi hỏi sự kết hợp đồng bộ giữa đầu tư hạ tầng, đào tạo nhân lực và tạo ra môi trường pháp lý minh bạch, ổn định.
TS. Nguyễn Thị Cẩm Thúy (Trường Đào tạo cán bộ Lê Hồng Phong, Hà Nội) nhấn mạnh, để đạt mục tiêu Chính phủ đề ra, chính quyền các cấp cần chủ động, sáng tạo trong triển khai.
Lấy ví dụ TP Hà Nội, TS Nguyễn Thị Cẩm Thúy phân tích: "Hà Nội đã có hạ tầng và nhân lực dẫn đầu cả nước, nhưng điều quan trọng là phải chuyển hóa lợi thế đó thành giá trị kinh tế thực chất. Khoảng cách giữa tiềm năng và đóng góp vào GRDP của kinh tế số vẫn còn lớn".
Trên thực tế, Hà Nội đã phủ sóng 4G đến toàn bộ cấp xã, phường trên địa bàn từ năm 2023. Từ cuối năm 2024 đến nay, nhiều khu vực trọng điểm đã được vùng phủ sóng 5G, giúp người dùng dễ dàng tiếp cận tốc độ kết nối vượt trội. Đồng thời, tích hợp, cung cấp dịch vụ công trực tuyến trên Cổng dịch vụ công quốc gia…
Trong khi đó, Khu công nghệ cao Hòa Lạc thu hút các tập đoàn lớn như Viettel, FPT, VNPT, Samsung R&D, góp phần phát triển các dịch vụ đô thị thông minh và kinh tế số. Tuy nhiên, TS. Nguyễn Thị Cẩm Thúy cũng chỉ ra các điểm nghẽn như chia sẻ dữ liệu chưa đồng bộ, doanh nghiệp thiếu nhân lực AI, IoT, Blockchain; tỷ lệ ứng dụng phần mềm quản lý hiện đại còn thấp, đặc biệt ở khối doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Giải pháp thúc đẩy phát triển kinh tế số
Việt Nam đang đứng trước thời cơ vàng để phát triển kinh tế số nhờ thị trường lớn gần 100 triệu dân, tỷ lệ người dùng Internet và thiết bị di động cao, cùng sự hội nhập quốc tế sâu rộng. Đây là lợi thế giúp các sản phẩm, dịch vụ số tiếp cận nhanh hơn tới người tiêu dùng, mở ra thị trường rộng lớn cho doanh nghiệp.
Hạ tầng viễn thông, công nghệ thông tin không ngừng được cải thiện, phủ sóng đến nhiều vùng sâu, vùng xa. Sự tham gia tích cực của khối doanh nghiệp công nghệ cả trong và ngoài nước, tạo ra hệ sinh thái đổi mới sáng tạo năng động, thúc đẩy kinh tế số phát triển mạnh mẽ. Các chính sách hỗ trợ từ Chính phủ và địa phương cũng đang từng bước tháo gỡ rào cản, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ.
Cùng với đó, việc Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới tạo điều kiện thuận lợi để thu hút đầu tư nước ngoài vào các lĩnh vực công nghệ số. Các tập đoàn công nghệ lớn nhìn thấy ở Việt Nam một thị trường tiềm năng với nguồn nhân lực trẻ, khả năng thích ứng nhanh với chi phí cạnh tranh. Qua đó, hình thành nhiều dự án hợp tác quốc tế về dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, thương mại điện tử và dịch vụ số…
Song, bên cạnh cơ hội, không thể không nhắc đến những thách thức lớn. Khoảng cách số giữa các vùng miền, nhóm dân cư vẫn là vấn đề nổi cộm. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa đủ nguồn lực tài chính, nhân lực để triển khai chuyển đổi số toàn diện.
Nguồn nhân lực chất lượng cao chưa đáp ứng yêu cầu, đặc biệt trong các lĩnh vực then chốt như trí tuệ nhân tạo AI, dữ liệu lớn, an ninh mạng. Rủi ro về an toàn thông tin, bảo mật dữ liệu ngày càng gia tăng, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng về thể chế, hạ tầng và kỹ năng ứng phó.
Ngoài ra, sự phụ thuộc vào các nền tảng số nước ngoài khiến việc kiểm soát dữ liệu và bảo đảm chủ quyền số trở thành thách thức chiến lược.
Để kinh tế số thực sự trở thành động lực cho tăng trưởng và nâng cao năng lực cạnh tranh, cả Trung ương và các địa phương, trong đó có Hà Nội, cần đồng bộ triển khai nhiều giải pháp. Trước tiên là phát triển hạ tầng số hiện đại bằng chiến lược mở rộng 5G, nâng cấp trung tâm dữ liệu Quốc gia và địa phương, phát triển hệ thống dữ liệu mở dùng chung.
Đào tạo nhân lực số chất lượng cao trong đó, chú trọng các lĩnh vực AI, IoT, an ninh mạng; tăng cường hợp tác giữa nhà nước, doanh nghiệp và cơ sở giáo dục. Hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số bằng cách khuyến khích SMEs ứng dụng phần mềm quản lý, thương mại điện tử; xây dựng các khu đổi mới sáng tạo và mô hình thử nghiệm "sandbox".
Cùng với đó, hoàn thiện thể chế và chính sách thông qua việc ban hành khung pháp lý phù hợp mô hình kinh doanh mới; bảo vệ dữ liệu cá nhân; thúc đẩy chính phủ số và kinh tế số. Đặc biệt, phổ cập kỹ năng số cho người dân; khuyến khích tiêu dùng số, thanh toán không tiền mặt và tham gia nền tảng số an toàn…
