Quản lý tài sản số: cơ hội và thách thức

Rủi ro bảo mật, thất thoát nguồn vốn

Binance, Remitano, MEXC Global, BitMart – đây đều là những sàn giao dịch tiền điện tử đang thu hút sự quan tâm lớn. Nhiều thống kê đã chỉ ra rằng người Việt tham gia giao dịch tiền số rất nhiều.

Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội cũng nhiều ý kiến băn khoăn, về những rủi ro, thách thức cho cơ quan quản lý khi lập sàn giao dịch tài sản số. Một số chuyên gia chỉ ra các vấn đề chính: thiếu định nghĩa pháp lý rõ ràng về tài sản số, nguy cơ các hoạt động rửa tiền thông qua giao dịch tiền ảo, tài sản mã hóa, và việc đảm bảo không làm cản trở sự phát triển của công nghệ blockchain và tài chính phi tập trung… đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng từ góc độ pháp lý, kinh tế và xã hội.

Theo TS  Đặng Minh Tuấn - Chủ tịch liên minh Blockchain Việt Nam, tiền số hay tiền mã hóa là một dạng tiền điện tử, không tồn tại dưới dạng vật lý như tiền giấy hay tiền xu. Các giao dịch được thực hiện hoàn toàn trên môi trường điện tử và thường yêu cầu kết nối mạng để hoạt động.

Do đó, tài sản số đặt ra 3 thách thức lớn. Về mặt pháp lý, cần định nghĩa rõ tài sản số là gì, quyền sở hữu và trách nhiệm liên quan đến tài sản số như thế nào. Bên cạnh đó, việc đảm bảo tính an toàn, bảo mật, và quản lý rủi ro trong các giao dịch tài sản số là vấn đề không thể bỏ qua.

Về mặt quản lý, làm thế nào để quản lý tài sản số một cách hiệu quả, nhưng vẫn đảm bảo thúc đẩy đổi mới sáng tạo? Cân bằng giữa bảo vệ lợi ích người tiêu dùng và khuyến khích sáng tạo doanh nghiệp là một câu hỏi lớn.

Về hội nhập quốc tế: Khi các loại tài sản số không có biên giới, việc xây dựng một khung pháp lý tiệm cận với thông lệ quốc tế là điều tất yếu để Việt Nam không bị tụt hậu.

Đối với người dân, một số ý kiến cho rằng, vấn đề được quan tâm nhất là giao dịch như thế nào, việc chuyển đổi giữa tiền số và tiền VND ra sao. Việt Nam có thể cho phép chuyển đổi tự do từ ngoại tệ sang VND và ngược lại trong quá trình giao dịch ngay tại lãnh thổ Việt Nam. Mặc dù có khoảng 17 triệu người Việt sở hữu tiền số, và dòng tiền vào lĩnh vực này tại Việt Nam đạt hơn 105 tỷ USD trong năm qua, nhưng việc quản lý số tiền này vẫn còn là một thách thức lớn. Điều này có thể dẫn đến thất thoát nguồn vốn, thậm chí tạo cơ hội cho các hành vi rửa tiền.

Cơ chế Sandbox và cơ chế quản lý giao dịch tiền số

Trên thế giới, nhiều nước đã có sàn giao dịch tiền số. Chẳng hạn, Singapore đã xây dựng môi trường pháp lý linh hoạt và hỗ trợ đổi mới, thông qua các chính sách khuyến khích phát triển công nghệ blockchain, đồng thời tăng cường quản lý rủi ro tài chính. Thái Lan cũng đã có những quy định riêng với Sắc lệnh khẩn cấp về kinh doanh tài sản ảo, có hiệu lực từ năm 2018. Mỹ, hiện có khoảng 50 dự luật ảnh hưởng đến tiền mã hóa đang được xem xét ở các giai đoạn khác nhau tại Quốc hội nước này.

Các trung tâm tài chính lớn như Hồng Kông (Trung quốc) , Anh, Australia đều có mô hình sandbox để thúc đẩy fintech. Một số quốc gia như Thụy Sĩ đã đưa Bitcoin vào chương trình đào tạo đại học nhằm nâng cao năng lực cho sinh viên trước khi ra trường. Việt Nam có thể tham khảo mô hình quản lý của các nước để xây dựng chính sách phù hợp, vừa bảo vệ nhà đầu tư, vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Lãnh đạo Bộ Tài chính cho biết ngay trong tháng 3 này, Bộ sẽ báo cáo Chính phủ ban hành nghị quyết cho phép thí điểm xây dựng, đưa vào vận hành sàn giao dịch tiền số.

Có hai hướng tiếp cận chính: cấp phép cho các sàn giao dịch tiền số tại Việt Nam hoặc xây dựng một sàn giao dịch riêng do Việt Nam quản lý.

Phó Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam Phan Đức Trung cho rằng, với thời gian gấp gáp như vậy chúng ta nên chia làm 2 giai đoạn. Nếu giai đoạn đầu tập trung vào khung pháp lý thử nghiệm cho các sàn giao dịch tài sản mã hóa, việc lựa chọn đối tượng tham gia thử nghiệm cần đặt tiêu chí về tiềm lực tài chính và công nghệ lên hàng đầu. Thực tế cho thấy, hầu hết các sàn giao dịch tài sản mã hóa trong giai đoạn sơ khai đều đối mặt nguy cơ tấn công mạng. Điển hình là vụ sàn Mt. Gox của Nhật Bản bị hacker xâm nhập hay gần đây, sàn giao dịch Bybit đã hứng cuộc tấn công mạng gây thiệt hại khoảng 1,5 tỷ USD.

Bên cạnh đó, cơ chế quản lý sàn giao dịch tài sản mã hóa cần có sự điều chỉnh so với mô hình quản lý sàn chứng khoán truyền thống. Tài sản mã hóa mang tính liên thông quốc tế, hoạt động xuyên suốt 24/7 và phần lớn không tồn tại ở dạng vật lý. Điều này khác biệt hoàn toàn so với chứng khoán, vốn là tài sản đã được số hóa nhưng vẫn có cơ chế lưu ký vật lý trong hệ thống tài chính truyền thống.

Dưới góc độ pháp lý, LS Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch công ty Luật SBLaw cho rằng, để quản lý hiệu quả thị trường tiền số tại Việt Nam, cần xây dựng định nghĩa rõ ràng về các loại tiền số và giao dịch liên quan, đồng thời quy định cụ thể về điều kiện cấp phép, yêu cầu kỹ thuật, thanh khoản, vốn và bảo vệ người dùng. Thứ hai, phải quản lý chặt chẽ các sàn giao dịch, giúp kiểm soát rủi ro, ngăn chặn giao dịch bất thường. Thứ ba, cần ban hành quy định về thuế đối với giao dịch và lợi nhuận từ tiền số nhằm tránh thất thoát nguồn thu quốc gia và đảm bảo sự minh bạch tài chính, cùng quy định chặt chẽ về chống rửa tiền, tài trợ khủng bố. Để đảm bảo tính khả thi, có thể áp dụng mô hình sandbox (khung thể chế thử nghiệm có kiểm soát đối với các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới) để thử nghiệm trước khi ban hành chính thức, giúp kiểm soát rủi ro và điều chỉnh phù hợp với thực tế thị trường.

“Cơ bản là có thể đưa ngay ra cơ chế giao dịch thử nghiệm (Sandbox) trong khung pháp lý về các vấn đề xoay quanh giao dịch tiền kĩ thuật số. Đã là thử nghiệm thì chỉ giới hạn số tiền giao dịch, loại tiền kĩ thuật số được giao dịch và ngay cả đối tượng nào được phép giao dịch trong phạm vi hẹp. Sau đó sẽ đánh giá mặt tích cực, tiêu cực để chỉnh sửa cho phù hợp thực tế"-  LS Nguyễn Thanh Hà nhấn mạnh.

Về việc tài sản mã hóa tiềm ẩn nguy cơ rửa tiền, tài trợ khủng bố, theo TS. Phạm Nguyễn Anh Huy, giảng viên RMIT Việt Nam, cần áp dụng quy trình KYC (xác minh danh tính) và AML (chống rửa tiền). Các sàn giao dịch phải giám sát giao dịch bất thường, báo cáo cơ quan chức năng khi có dấu hiệu vi phạm. Trường hợp các nhà đầu tư muốn rút và chuyển tiền từ Việt Nam  ra nước ngoài vẫn phải tuân thủ quy định về ngoại hối nói chung, hoặc quy định một hạn mức nhất định. Các giao dịch đến và đi tại Việt Nam  đều phải thông qua tài khoản nên ngân hàng sẽ báo cáo định kỳ (hoặc có bất thường) với NHNN.