"Quốc hội Việt Nam - 80 năm hình thành và phát triển": khẳng định những đổi mới mạnh mẽ về tư duy và quy trình lập pháp

Chủ trì Hội thảo có: Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Đảng ủy Quốc hội, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn; Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú; Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương Nguyễn Xuân Thắng; Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh và Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính.

Theo dự Hội thảo có các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Quốc hội; các Ủy viên, nguyên Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội; Thường trực Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội; Phó Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; đại diện Thường trực Tỉnh ủy, HĐND, lãnh đạo UBND, MTTQ một số tỉnh, thành phố phía Bắc; đại diện lãnh đạo các cơ quan Đảng, Chính phủ, các Bộ, ngành, cơ quan ở Trung ương; lãnh đạo các Viện nghiên cứu, Trường đại học; các chuyên gia, nhà khoa học...

Quốc hội đồng hành cùng dân tộc, tiến bước vững chắc trong kỷ nguyên mới

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định, "nhìn lại 80 năm qua, từ Quốc dân Đại hội Tân Trào - tiền thân của Quốc hội Việt Nam - đến sự ra đời của Quốc hội khóa I và 15 nhiệm kỳ, Quốc hội luôn đồng hành cùng dân tộc, quyết định những vấn đề trọng đại, theo ý chí và nguyện vọng của Nhân dân".

Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, Quốc hội thực hiện tốt chức năng lập hiến, lập pháp, giám sát tối cao và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước; ban hành 5 bản Hiến pháp; 567 luật, 236 pháp lệnh và hàng nghìn nghị quyết, tạo cơ sở pháp lý quan trọng phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, xây dựng hệ thống chính trị, phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, củng cố quốc phòng, an ninh, đối ngoại, đảm bảo việc thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.

Cùng với đó, hoạt động giám sát được tăng cường, đổi mới. Lần đầu tiên Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức “Diễn đàn của Quốc hội về hoạt động giám sát". Nội dung giám sát tập trung vào những vấn đề thực tiễn cuộc sống, đáp ứng tâm tư, nguyện vọng của Nhân dân, thúc đẩy việc thực hiện Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội.

Hoạt động đối ngoại của Quốc hội được đẩy mạnh, mở rộng, đưa ngoại giao Nghị viện đi vào chiều sâu, góp phần làm cho nhân dân thế giới và bạn bè quốc tế hiểu rõ hơn về đất nước, con người và nền văn hoá đặc sắc của Việt Nam chúng ta, nâng cao vai trò, vị thế của nước ta trên trường quốc tế.

Chủ tịch Quốc hội cho biết, tại Kỳ họp thường kỳ thứ 9, thứ 9 và kỳ họp bất thường lần thứ 9 Quốc hội khoá XV, với tinh thần đổi mới mạnh mẽ về tư duy và quy trình lập pháp, Quốc hội đã xem xét, cho ý kiến và quyết định khối lượng công việc rất lớn, có ý nghĩa lịch sử, đáp ứng yêu cầu đổi mới, hoàn thiện thể chế và tổ chức của hệ thống chính trị đảm bảo đồng bộ, tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, gần dân, sát dân.

Đặc biệt, Quốc hội đã thảo luận và thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam với tỷ lệ đồng thuận tuyệt đối của các đại biểu Quốc hội.

Hiện nay, cả dân tộc đang quyết tâm thực hiện thành công mục tiêu đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, thực tiễn đất nước đang đặt ra những vấn đề cấp bách cần giải quyết, Nhân dân đang mong chờ và kỳ vọng vào những quyết sách của Đảng, Nhà nước, đòi hỏi Quốc hội phải tiếp tục đổi mới toàn diện, đổi mới cách nghĩ, cách làm, nâng cao năng lực lập pháp, giám sát và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước.

Trong bối cảnh đó, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, việc trao đổi, thảo luận, tổng kết, đánh giá thực tiễn đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội qua 80 năm qua, xác định những thành tựu đạt được, những hạn chế, bất cập và đề xuất, kiến nghị các giải pháp nhằm tiếp tục đổi mới tổ chức, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Quốc hội trong giai đoạn mới là yêu cầu cấp thiết, khách quan. "Đó là định hướng quan trọng để Quốc hội tiếp tục đồng hành cùng dân tộc, tiến bước vững chắc trong kỷ nguyên mới. Như đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đã từng phát biểu: Quốc hội phải đi trước một bước về thể chế; phải dám mở đường, dám sửa đường, dám quyết định những vấn đề khó, những việc mới, những lĩnh vực chưa từng có tiền lệ" - Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Sự phát triển của Quốc hội là quá trình liên tục, có kế thừa và đổi mới

Thay mặt lãnh đạo Đảng và Nhà nước phát biểu tại Hội thảo, Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú đánh giá, Hội thảo là dịp đặc biệt để ôn lại truyền thống vẻ vang, khẳng định vị trí, vai trò lịch sử của Quốc hội trong sự nghiệp cách mạng, đồng thời định hướng xây dựng Quốc hội ngày càng dân chủ, chuyên nghiệp, hiện đại, pháp quyền, gắn bó mật thiết với Nhân dân.

Thường trực Ban Bí thư nêu rõ, cách đây 80 năm, ngày 6/1/1946, ngay sau khi đất nước giành được độc lập, trong muôn vàn khó khăn, dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân ta đã tiến hành thành công cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên bầu ra Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín.

"Đây là dấu mốc rất quan trọng, đặt nền móng cho thể chế dân chủ của nước ta, lần đầu tiên, nước ta có cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân cả nước, thay mặt cho toàn thể nhân dân quyết định những vấn đề trọng đại của đất nước. Ngay từ những ngày đầu mới thành lập, Quốc hội đã góp phần to lớn vào sự nghiệp bảo vệ, củng cố vững chắc nền độc lập, xây dựng và phát triển đất nước"- Thường trực Ban Bí thư nhấn mạnh.

Điểm lại các thành quả nổi bật của Quốc hội, Thường trực Ban Bí thư khẳng định, sự phát triển của Quốc hội là quá trình liên tục, có kế thừa và đổi mới: từ một Quốc hội thời chiến đến thời kỳ thống nhất xây dựng đất nước, thời kỳ đổi mới và nay là Quốc hội kiến tạo trong kỷ nguyên phát triển mới. Quốc hội không ngừng đổi mới tổ chức, nội dung, phương thức hoạt động, kế thừa truyền thống quý báu, đồng thời sáng tạo, thích ứng với yêu cầu hội nhập, đáp ứng đầy đủ và kịp thời các nhiệm vụ chiến lược phát triển đất nước trong từng giai đoạn cách mạng.

Trên tinh thần đó, Thường trực Ban Bí thư gợi mở một số nội dung để cùng nghiên cứu, thực hiện tốt hơn trong thời gian tới. Trong đó, bảo đảm sự lãnh đạo tuyệt đối, toàn diện của Đảng đối với Quốc hội, đây là yếu tố sống còn, vấn đề then chốt để Quốc hội qua các nhiệm kỳ đều hoàn thành xuất sắc trọng trách mà Đảng, Nhà nước và Nhân dân giao phó. 

Trích dẫn

Trích dẫn 1

Trong suốt quá trình hoạt động từ Khóa I đến Khóa XV hiện nay, Quốc hội đã ban hành 5 bản Hiến pháp (Hiến pháp 1946, 1959, 1980, 1992, 2013) và 567 luật, hàng nghìn nghị quyết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành 236 pháp lệnh. Đồng thời, hoạt động lập pháp đã cơ bản bao quát đầy đủ các lĩnh vực khác nhau của đời sống kinh tế - xã hội, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến lực lượng sản xuất mới trong thời đại kinh tế số, xã hội số.

Cùng với đó là, tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo, gắn với phát huy dân chủ, pháp quyền; xử lý hài hòa mối quan hệ Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ và phát huy vị trí, vai trò của từng nhân tố này trong quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ tư duy lập pháp đáp ứng tốt các yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới. Hoạt động lập pháp vừa bảo đảm yêu cầu quản lý nhà nước, vừa kiến tạo sự phát triển xã hội,khuyến khích đổi mới sáng tạo, giải phóng sức sản xuất, huy động mọi nguồn lực cho phát triển nhanh và bền vững; đồng thời, phát huy dân chủ, tôn trọng, và bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Pháp luật phải khả thi, dễ thực hiện, lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm. Coi trọng nghiên cứu chiến lược, chính sách từ sớm, từ xa, nâng cao tính dự báo, chất lượng và hiệu quả điều chỉnh của pháp luật.

Nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, hoạt động động giám sát, nhất là giám sát tối cao của Quốc hội. Chú trọng hoàn thiện cơ chế bầu cử, công tác dân nguyện, nâng cao chất lượng hoạt động của đại biểu Quốc hội. Đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại của Quốc hội, góp phần khẳng định vai trò, vị thế và uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế.

Chủ động khai thác, ứng dụng mạnh mẽ thành tựu khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) để đổi mới phương pháp làm việc, nâng cao tiến độ, chất lượng, hiệu quả; phấn đấu xây dựng thành công Quốc hội số...

Khẳng định vị thế là chủ thể sáng tạo thể chế, kiến tạo nền tảng pháp lý vững chắc

Phát biểu đề dẫn Hội thảo, điểm lại những dấu mốc lịch sử trong quá trình hình thành và phát triển của Quốc hội Việt Nam trong 80 năm qua, GS. TS Nguyễn Xuân Thắng - Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương chỉ rõ, hoạt động của Quốc hội đã gắn liền với các quyết sách mang ý nghĩa lịch sử. Đó là việc ban hành Hiến pháp năm 1946, khẳng định nền tảng dân chủ cộng hòa, đảm bảo quyền tự do, đoàn kết toàn dân, mọi quyền lực thuộc về nhân dân; Hiến pháp năm 1959, bản hiến pháp xã hội chủ nghĩa đầu tiên của Việt Nam cho thấy là bước trưởng thành của hệ thống luật pháp tiến bộ, hoàn chỉnh, ổn định và nhiệm vụ chiến lược đấu tranh giải phóng miền Nam và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc.

Sau ngày đất nước thống nhất, Quốc hội tổ chức cuộc họp đầu tiên của nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, thực hiện sự thống nhất đất nước về mặt nhà nước, đặt nền móng vững chắc cho khát vọng hòa hợp, xây dựng và phát triển đất nước trong giai đoạn mới. Quốc hội khóa VI (1976–1981) - ra đời sau cuộc tổng tuyển cử thống nhất vào 25/4/1976 - đã trở thành biểu tượng của lòng tin và sự khẳng định chủ quyền: quyết định đổi tên nước thành Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

“Chúng ta hướng về quá khứ với niềm tự hào và trân trọng sâu sắc: từ Quốc hội khóa đầu tiên trong thời kỳ chính quyền cách mạng non trẻ cho tới Quốc hội tập hợp khối đại đoàn kết, trung kiên trong chiến khu; từ Quốc hội trên đất nước còn chia cắt đến Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam độc lập, hòa bình, thống nhất. Mỗi bản Hiến pháp, mỗi kỳ họp, là một trang sử, là minh chứng rực rỡ cho tinh thần dân chủ, khát vọng hoà bình, thống nhất và tiến lên xã hội chủ nghĩa, đưa Quốc hội trở thành biểu tượng cao đẹp của ý chí và niềm tin của toàn dân tộc. Chúng ta cũng bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đến những thế hệ tiền bối - những người khai mở và vun đắp nền móng cho thể chế lập hiến của dân tộc, như cụ Nguyễn Văn Tố, “Trưởng ban Thường trực Quốc hội” đầu tiên, cụ Bùi Bằng Đoàn, cụ Tôn Đức Thắng…, là những tấm gương sáng về tinh thần trách nhiệm, lòng yêu nước và khát vọng phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân”- đồng chí Nguyễn Xuân Thắng nói.

Qua 40 năm tiến hành công cuộc đổi mới, Quốc hội tiếp tục thực hiện vai trò là cơ quan lập pháp cao nhất, dưới sự lãnh đạo của Đảng, ngày càng phát huy vai trò là thiết chế trung tâm của hệ thống chính trị trong thực hiện quyền lập hiến, lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước.

Trong hoạt động lập hiến, lập pháp, dưới sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của Đảng Cộng sản Việt Nam, cùng với các thiết chế khác trong hệ thống chính trị và toàn thể Nhân dân, Quốc hội đã xây dựng, ban hành các bản Hiến pháp năm 1992 và Hiến pháp năm 2013; hoàn thiện hệ thống pháp luật điều chỉnh các lĩnh vực của đời sống xã hội, phản ánh những bước chuyển mình to lớn, sâu sắc, toàn diện trong kỷ nguyên đổi mới, hội nhập, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc.

Quốc hội đã thông qua và ban hành nhiều luật, pháp lệnh quan trọng, thông qua các điều ước quốc tế về phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, các lĩnh vực y tế, giáo dục, an sinh xã hội, phòng, chống tham nhũng, lãng phí, quốc phòng, an ninh, đối ngoại và hội nhập quốc tế... Hoạt động giám sát tối cao của Quốc hội có nhiều đổi mới, đạt được những kết quả tích cực, bảo đảm kiểm soát chặt chẽ quyền lực nhà nước, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước. Đặc biệt, với việc ứng dụng mạnh mẽ công nghệ mới, Quốc hội đang xây dựng Quốc hội điện tử, Quốc hội số, gần dân, sát dân, phục vụ nhân dân tốt hơn, minh bạch hơn.

Cùng tới tiến trình mở cửa, hội nhập của đất nước, Quốc hội Việt Nam đã chủ động thúc đẩy và mở rộng quan hệ quốc tế, khẳng định vai trò là thành viên tích cực trong các cơ chế hợp tác đa phương và song phương như IPU, AIPA, APPF…; tổ chức thành công nhiều sự kiện, đảm nhận nhiều vai trò quan trọng, góp phần nâng cao vị thế đất nước trên trường quốc tế.

Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh, bước vào kỷ nguyên phát triển mới của dân tộc, Quốc hội khoá XV đã khẳng định vị thế là chủ thể sáng tạo thể chế, kiến tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho những quyết sách chiến lược mang tính đột phá cho sự phát triển nhanh và bền vững đất nước. Đó là việc Quốc hội phát huy vai trò đầu tàu, chủ chốt trong việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất; tháo gỡ kịp thời các điểm nghẽn về thể chế, bảo đảm thể chế trở thành lợi thế và là nguồn lực cho đất nước; đổi mới mạnh mẽ tư duy pháp luật, chuyển từ tư duy không quản được thì cấm sang tư duy quản trị quốc gia thực sự kiến tạo, phục vụ phát triển. Đó là việc Quốc hội biểu quyết thông qua Nghị quyết số 202/2025/NQ-QH15 thống nhất cả nước còn 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh; thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi, chính thức thiết lập mô hình chính quyền địa phương hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã), điều chưa từng có trong lịch sử hiện đại; thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, thực hiện một cuộc cách mạng “sắp xếp lại giang sơn” trăm năm mới có một lần, đưa Việt Nam bước vào một kỷ nguyên mới – kỷ nguyên của sự phát triển mạnh mẽ và tư duy đổi mới thể chế, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc vì mục tiêu xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc.

Tại Hội thảo, các đại biểu đã thảo luận làm sâu sắc hơn giá trị lịch sử và ý nghĩa quan trọng của cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên; tổng kết thực tiễn 80 năm hình thành và phát triển của Quốc hội Việt Nam, qua các giai đoạn lịch sử; chỉ rõ các bài học để có thể kế thừa, vận dụng và phát triển sáng tạo trong bối cảnh mới.

Đồng thời, phân tích, làm rõ vai trò của Quốc hội trong việc thể chế hóa Cương lĩnh, nghị quyết của Đảng, thực hiện chức năng lập pháp, giám sát tối cao và quyết định các vấn đề quan trọng của quốc gia. Khẳng định những dấu ấn sâu sắc trong đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội, vai trò của Chủ tịch Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội và đại biểu Quốc hội qua các chặng đường phát triển của đất nước.

Đề xuất định hướng và giải pháp đổi mới hoạt động Quốc hội trong bối cảnh mới, từ việc nâng cao chất lượng đại biểu, đến ứng dụng công nghệ, cải tiến phương thức hoạt động, tăng cường tính chuyên nghiệp, hiện đại và bản lĩnh nghị trường... để Quốc hội Việt Nam tiếp tục phát huy vai trò là cơ quan đại diện tập trung nhất ý chí, nguyện vọng chính đáng của Nhân dân, xứng tầm là thiết chế dẫn dắt, kiến tạo sự phát triển, thể hiện khát vọng Việt Nam hùng cường, dân chủ, văn minh, đồng hành cùng cả dân tộc tự tin, tự cường, vững bước trong kỷ nguyên mới.