Sớm kiểm soát hiệu quả nguồn cung thuốc lá mới

Trong khi Bộ Y tế nhấn mạnh đến việc nên cấm hoàn toàn những sản phẩm này vì quan ngại về sức khỏe của người dùng thì những cảnh báo về thất thu ngân sách Nhà nước, gây mất trật tự an toàn xã hội… cũng được liên tục đưa ra.

Hầu hết là hàng nhập lậu, không bảo đảm chất lượng

Thực tế cho thấy, hệ thống pháp luật hiện hành về quản lý thuốc lá thế hệ mới của Việt Nam chưa đầy đủ. Phần lớn các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới hiện nay chưa có chính sách quản lý, chưa được phép lưu hành nhưng lại được bán ở thị trường chợ đen với nhiều hình thức như rao trên mạng, trong các cửa hàng truyền thống... Những sản phẩm này hầu hết được nhập khẩu qua đường xách tay, nhập lậu… không được quản lý về chất lượng, nguồn gốc.

Trên cơ sở đó nhiều chuyên gia nhấn mạnh đến tính cấp thiết của việc cần quản lý những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới phù hợp với Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá hiện hành và định hướng hợp pháp hóa có trách nhiệm trên cơ sở bảo vệ giới trẻ, cộng đồng.

Thời gian qua, Chính phủ và Bộ Công Thương đang xem xét cho phép kinh doanh thí điểm thuốc lá thế hệ mới nhằm giảm nhập lậu các sản phẩm này, chống thất thu ngân sách, tránh tác động tiêu cực lên ngành sản xuất công nghiệp thuốc lá trong nước, đồng thời đảm bảo có thời gian đánh giá tác động kinh tế - xã hội của sản phẩm thuốc lá thế hệ mới trước khi luật hóa dài hạn.

Theo đại diện Phòng Công nghiệp thực phẩm (Cục Công nghiệp thuộc Bộ Công Thương) Trần Thành Trung, cần sớm có một hành lang pháp lý để kiểm soát thuốc lá thế hệ mới nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Ông Trung cho rằng hiện nay, việc tiếp cận sản phẩm này lại rất dễ dàng do chưa có biện pháp quản lý và chế tài.

Hệ lụy kéo theo là Nhà nước không thu được thuế, trong khi sản phẩm tiêu thụ trên thị trường là những sản phẩm không rõ nguồn gốc, không được kiểm soát về chất lượng dẫn đến ảnh hưởng tới sức khỏe…

Hiện Bộ Công Thương đang xây dựng phương án quản lý trình Chính phủ theo hướng phù hợp với Hiến pháp, Luật Đầu tư, các quy định khác liên quan và chỉ đạo của Chính phủ đảm bảo chặt chẽ, phù hợp Chiến lược Quốc gia về giảm thiểu tác hại của thuốc lá, an toàn sức khỏe người sử dụng, dung hòa quyền lợi giữa các chủ thể liên quan và phù hợp thông lệ quốc tế.

Theo nghiên cứu của Bộ Công Thương, thuốc lá thế hệ mới (bao gồm cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng) đều phù hợp với định nghĩa sản phẩm thuốc lá quy định tại khoản 1 điều 2 của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá 2012, do vậy thuộc phạm vi điều chỉnh của Nghị định 67/2013/NĐ-CP về kinh doanh thuốc lá.

Làm rõ hơn về các quy định của pháp luật, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế (Bộ Tư pháp) Lê Đại Hải nhấn mạnh, Bộ Tư pháp với vai trò là cơ quan thẩm định các văn bản luật đã khẳng định thuốc lá mới phù hợp với định nghĩa của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá năm 2012, cần đưa vào phạm vi điều chỉnh của luật hiện hành.

Và để quản lý các loại thuốc lá mới này, cần có biện pháp và quy định chặt chẽ về quản lý, chẳng hạn như về tiêu chuẩn chất lượng của sản phẩm, quy chuẩn sản xuất, nhập khẩu, quy định về thu thuế, quy định về người bán, người mua… cũng như quy định về nguyên tắc kinh doanh có trách nhiệm của nhà sản xuất, nhà cung cấp. Do đó, cần phải có ngay quy định để quản lý hoạt động sản xuất, kinh doanh thuốc lá thế hệ mới chứ không chỉ là thí điểm.

Cần đưa thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt

Đại diện ngành thuốc lá, Trưởng Ban Pháp chế - Đào tạo, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA) Nguyễn Chí Nhân cho biết: “Hiện tại, rất nhiều nước tiên tiến trên thế giới có chính sách quản lý rất chặt chẽ trong lĩnh vực vệ sinh an toàn thực phẩm và các sản phẩm có ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng như Mỹ, EU, Nga, Nhật, Hàn Quốc… đã xây dựng chính sách quản lý và cho phép bán các loại sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Đây có thể là cơ sở để các nhà làm chính sách tham khảo vận dụng trong việc xây dựng chính sách tại Việt Nam”.

Trong khi đó, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế (Bộ Tài chính) Nguyễn Thị Cúc đề xuất, dù thí điểm hay chính thức đều cần đưa thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt để định hướng tiêu dùng, góp phần giảm việc tiêu dùng các sản phẩm có hại cho sức khỏe.

Thực tế, thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử có nhiều điểm tương đồng vì cùng thuộc nhóm sản phẩm hóa hơi mà không đốt cháy. Cả hai sản phẩm đều sử dụng thiết bị điện tử và đều hoạt động theo cơ chế làm nóng để tạo ra khí hơi (aresol) có chứa nicotin. Do không có quá trình đốt cháy như thuốc lá điếu, cả hai sản phẩm đều không có hắc ín (tar) - một trong những sản phẩm phụ chứa các thành phần gây hại của khói thuốc.

Từ những điểm tương đồng về đặc tính kỹ thuật này, Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) đã tạo ra phân nhóm mới (24.04) cho dung dịch thuốc lá điện tử và điếu thuốc lá làm nóng (chứ không đưa vào phân nhóm 24.02 dành cho thuốc lá truyền thống).

Thống nhất và tuân thủ theo hướng dẫn của WCO, Bộ Tài chính cũng đã ban hành Thông tư 31/2022/TT-BTC về Danh mục hàng hóa Xuất nhập khẩu 2022, qua đó cũng đã tạo ra phân nhóm mới là 24.04 cho thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Tại Việt Nam, cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử cùng phù hợp với định nghĩa “thuốc lá khác” được quy định tại Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá 2012.

Trên cơ sở này, trong quá trình xây dựng và đề xuất chính sách, Bộ Công Thương đã lấy ý kiến từ các bộ, ngành, hiệp hội và DN và nhận được sự ủng hộ về việc lập một hành lang pháp lý để quản lý  thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng một cách toàn diện và đồng bộ để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng.