Thời kỳ lịch sử khác nhau thì sứ mệnh của đối ngoại không hoàn toàn giống nhau. Phục cụ công cuộc dựng nước và giữ nước của dân tộc là định nghĩa chung chung nhất và khái quát nhất sứ mệnh và nhiệm vụ đối ngoại. Định nghĩa này được cụ thể thêm ở xác định đối ngoại phục vụ việc bảo vệ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước, phục vụ công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, bắc cầu nối giữa đất nước và thế giới, nâng cao vị thế, uy tín và ảnh hưởng quốc tế của đất nước.
Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng lần thứ XIII đã mở ra thời kỳ mới về phát triển và hội nhập thế giới cho đất nước ta. Vì thế, đối ngoại được xác định cho sứ mệnh mới. Đại hội đề ra mục tiêu là phát triển đất nước hùng cường. Sứ mệnh mới của đối ngoại định hướng vào đó và những nội hàm mới được quyết định bởi mục tiêu ấy.
Thể hiện theo cách đơn giản nhất, bản chất sứ mệnh mới của đối ngoại cho thời kỳ mới này là không để xuất hiện nguy cơ từ bên ngoài đe dọa an ninh của đất nước và phục vụ thiết thực nhất với hiệu quả cao nhất công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Phải có yên bình cả ở bên trong lẫn bên ngoài thì đất nước mới có thể phát triển hùng cường. Phải phát triển hùng cường thì đất nước mới có được đầy đủ tiềm lực cần thiết trên mọi phương diện để thật sự yên bình giữa thế giới biến động.
Đối với đối ngoại, bảo vệ đất nước từ xa, từ sớm có nghĩa là không để cho mầm mống nguy cơ đe dọa an ninh của đất nước, là đẩy lùi chúng khi chúng bắt đầu xuất hiện, là hóa giải chúng khi chúng bắt đầu tác động và đồng thời vận hành việc hoá giải này sao cho tốt nhất cho lợi ích quốc gia - dân tộc của đất nước. Tất cả những điều này thể hiện cụ thể ở việc gây dựng, củng cố và không ngừng mở rộng môi trường chính trị, an ninh, đối ngoại, kinh tế đối ngoại hòa bình, ổn định, thuận lợi nhất cho đất nước phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế. Đối ngoại phải phấn đấu để tất cả các đối tác bên ngoài đều mong muốn là bạn và đối tác tin cậy của Việt Nam.
Sứ mệnh của đối ngoại ở giai đoạn mới là phải đi tiên phong và đảm nhận vai trò chính trong việc mở ra vận hội mới cho đất nước phát triển hùng cường.
Đối ngoại không chỉ phải tiếp tục giúp đất nước yên bình giữa thế giới biến động mà còn phải khai thác về cho đất nước mọi tiền đề, điều kiện thuận lợi nhất, mọi nguồn lợi và cơ hội có thể có được từ thế giới biến động trên mọi phương diện.
Đối ngoại dẫn dắt đất nước đi vào thế giới hiện đại để đất nước có yên bình trong thế giới hiện đại nhưng đồng thời cũng còn để thế giới hiện đại phục vụ cho mục tiêu phát triển đất nước hùng cường.
Thông qua đối ngoại, Việt Nam đóng góp vào sự phát triển thịnh vượng chung của thế giới nhưng đồng thời Việt Nam khai thác và tận lợi được nhiều nhất với hiệu quả thiết thực nhất mọi tiềm lực và cơ hội từ thế giới. Trong giai đoạn mới, sứ mệnh của đối ngoại là chủ động kiến tạo và sáng tạo sáng tạo, bản lĩnh và thực tế.
Để hoàn thành sứ mệnh này, đối ngoại trong giai đoạn mới phải có cách tiếp cận mới về thực hiện lợi ích quốc gia - dân tộc. Trong lợi ích quốc gia - dân tộc đã được xác định có những nội hàm bất di bất dịch, tức là phải được bảo toàn và thực hiện bằng mọi giá.
Các lợi ích quốc gia - dân tộc tạo thành thể thống nhất mà ở trong đấy chung tương tác với nhau, chi phối lẫn nhau và bổ sung cho nhau. Trên nền tảng và trong khuôn khổ ấy, sứ mệnh chung và nhiệm vụ đối ngoại cụ thể được xác định trong từng giai đoạn lịch sử đất nước.
Sứ mệnh của đối ngoại là linh hoạt hóa và thích ứng hóa ưu tiên lợi ích quốc gia ở quan hệ hợp tác với từng đối tác, ở giải pháp cho từng vấn đề, ở mọi mục tiêu cụ thể cần theo đuổi. Kiên định nguyên tắc nhưng mền dẻo trong ứng xử, dĩ bất biến ứng vạn biến và luôn đặt lợi ích quốc gia - dân tộc lên trên hết thể hiện chính ở chỗ đó.
Sứ mệnh của đối ngoại trong giai đoạn mới là đem lại lợi ích cụ thể và thiết thực trực tiếp cho cả đất nước, cho từng tỉnh, thành và địa phương trong nước, cho các ngành khác và cho người dân.
Đối ngoại không những chỉ phải tìm câu trả lời cho câu hỏi đất nước có thể tận lợi được những gì từ thế giới bên ngoài mà còn phải nỗ lực đưa lại cho đất nước, các tỉnh, thành và địa phương, các ngành và người dân những gì mà đất nước, các tỉnh thành và địa phương, các ngành và người dân muốn có và cần có từ thế giới bên ngoài để phát triển hùng cường. Nói theo cách khác, yêu cầu đòi hỏi của thời kỳ mới thách thức và thử thách đối ngoại thật sự trên phương diện nâng cao hiệu quả thiết thực của hoạt động đối ngoại.
Thành quả đối ngoại bây giờ phải rất cụ thể và thiết thực, phải được kiểm nghiệm trực tiếp trong thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội, cuộc sống thường nhật của đất nước, các tỉnh, thành, địa phương, các ngành và người dân. Sứ mệnh của đối ngoại mà Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII của Đảng ta đã chỉ ra. Vì thế, cần phải được cụ thể hóa hơn nữa, định tính hóa và định lượng hóa cao hơn nữa cho từng tỉnh, thành, địa phương cũng như cho các ngành và người dân. Một nền đối ngoại toàn diện phải bao hàm sứ mệnh và nhiệm vụ đối ngoại cho tất cả các bộ phận của đất nước và Nhà nước cũng như các thành viên trong xã hội.
Sứ mệnh của đối ngoại trong giai đoạn mới là trở thành thành tố của chính trị đối ngoại và ngoại giao thế giới để phục vụ lợi ích quốc gia - dân tộc, là dùng hơi thở và nhịp đập của thời đại để phát huy giá trị, bản sắc truyền thống dân tộc giữa thế giới không ngừng sôi động và thay đổi. Kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại luôn là bài học thành công của đất nước ta. Một trong những tiêu chí đặt ra cho nền đối ngoại toàn diện và hiện đại của nước ta cũng chính là đấy.
