Tài chính tiêu dùng - kênh dẫn vốn hiệu quả với người yếu thế

Đó là ý kiến chung được các chuyên gia, nhà quản lý đưa ra tại hội thảo “Tài chính tiêu dùng - Kênh dẫn vốn hiệu quả với người yếu thế”, do Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam phối hợp với Vụ Tín dụng các ngành kinh tế (NHNN Việt Nam) tổ chức ngày 18/10.

Tăng trưởng 20%/năm

Không nằm ngoài xu thế ở các nước trên thế giới, sự phát triển của tài chính tiêu dùng tại Việt Nam trong những năm qua đã được ghi nhận, không chỉ bởi sự gia tăng về quy mô và tốc độ tăng trưởng mà còn bởi những hiệu ứng tích cực đối với nền kinh tế xã hội. Trong 5 năm gần đây, tín dụng tiêu dùng phát triển mạnh mẽ, tốc độ tăng trưởng bình quân khoảng 20%/năm.

Đến ngày 30/6/2022, dư nợ tín dụng toàn nền kinh tế đạt 11,4 triệu tỷ đồng, tăng 9,35% so với cuối năm 2021, trong đó cho vay phục vụ nhu cầu đời sống, tiêu dùng đạt khoảng 2,32 triệu tỷ đồng, chiếm khoảng 22,22% dư nợ toàn nền kinh tế, tăng 11,56% so với cuối năm 2021.

Tính đến ngày 30/6/2022, tổng dư nợ tín dụng tiêu dùng của các công ty tài chính đạt 140.257,6 tỷ đồng, tăng 11,1% so với cuối năm 2021; trong đó dư nợ cho vay tiêu dùng và dư nợ phát hành thẻ tín dụng tăng lần lượt là 10% và 19% so với cuối năm 2021.

TS Cấn Văn Lực nhận định, tài chính tiêu dùng là lĩnh vực mang lại lợi ích cho nền kinh tế với việc thúc đẩy tiêu dùng của người dân, tạo cầu hàng hóa, dịch vụ cho phát triển sản xuất, từ đó, tạo công ăn việc làm cũng như cải thiện đời sống của người dân, cũng như giúp phát triển con người thông qua khả năng tiếp cận dịch vụ giáo dục, y tế, du lịch, hạn chế tiếp cận tín dụng đen…

Tuy nhiên, dù đang tích cực giúp người dân tiếp cận được các nguồn vốn chính thức, qua đó góp phần ngăn chặn và đẩy lùi tín dụng đen, nhưng hoạt động/thương hiệu của các công ty tài chính tiêu dùng được NHNN cấp phép lại đang bị hiểu nhầm/đánh đồng với các công ty tài chính mạo danh, không hoạt động theo Luật Các Tổ chức tín dụng hay những quy định pháp luật ngân hàng khác.

Đứng ở góc độ DN, Phó Tổng giám đốc Thường trực Công ty Tài chính TNHH MTV Ngân hàng TMCP Sài Gòn - Hà Nội (SHB Finance) Trần Thanh Nữ Tường Vy chia sẻ, hiện nay công ty tài chính (CTTC) đang gặp nhiều khó khăn trong quá trình hoạt động. Đầu tiên là việc giới hạn tăng trưởng tín dụng hàng năm đã thực sự gây khó khăn cho các CTTC thành lập từ 2018 đến nay. Thời gian chưa đủ dài để tích lũy, tăng trưởng dư nợ cho vay ở con số lớn nên việc tính tỷ lệ tăng trưởng vô hình trung đã làm bó hẹp khả năng tăng thu nhập của công ty. Trong khi nợ xấu tăng nhanh suốt từ 2021 đến nay, dẫn đến biên lợi nhuận thu hẹp dần nên phải cắt giảm chi phí, cắt giảm nhân sự… đây là điều mà không công ty nào mong muốn xảy ra.

Bên cạnh đó, tỷ lệ nợ xấu trung bình ngành tăng dần qua các năm và đến 2021 là 9,6%. Những năm gần đây, cùng với sự phát triển công nghệ thông tin mạnh mẽ thì sự cạnh tranh của CTTC không chỉ còn trong nội bộ ngành, mà các CTTC còn phải đối mặt cạnh tranh với các công ty Fintech (gồm P2P - cho vay ngang hàng, vay qua App, vay ngày…), chuỗi cầm đồ (các công ty, tổ chức này không bị quản lý chặt chẽ bởi Luật Các Tổ chức tín dụng).

Cần khung pháp lý bảo vệ người tiêu dùng tài chính

TS Nguyễn Đức Độ (Viện Kinh tế - Tài chính, Học viện Tài chính) cho biết, theo quy luật, khi kinh tế phát triển, tiêu dùng tăng, hoạt động đi vay để phục vụ tiêu dùng của người dân cũng tăng, phù hợp với xu thế chuyển dịch từ mô hình tăng trưởng dựa vào chi tiêu Chính phủ và đầu tư sang dựa vào tiêu dùng tư nhân.

Để hoạt động tài chính tiêu dùng đạt hiệu quả cao hơn nữa, TS Nguyễn Đức Độ cho rằng, NHNN cần hoàn thiện quy định pháp luật về tài chính tiêu dùng. Để nâng cao hiệu quả hoạt động và bảo đảm an toàn minh bạch của hoạt động tài chính tiêu dùng, pháp luật về hoạt động cho vay tiêu dùng của ngân hàng thương mại, CTTC ở Việt Nam cần được sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện theo hướng đồng bộ với các quy định pháp luật khác trong nước, phù hợp với thông lệ quốc tế liên quan tài chính tiêu dùng; tạo điều kiện cho các CTTC quy mô vừa và nhỏ phát triển, nhằm tăng tính cạnh tranh thông qua việc thu hút vốn từ nhà đầu tư nước ngoài. Đồng thời, tạo dựng môi trường thuận lợi hỗ trợ sự phát triển của tài chính vi mô, bảo hiểm vi mô, góp phần triển khai có hiệu quả chiến lược tài chính toàn diện.

Theo TS Cấn Văn Lực, mặc dù tài chính tiêu dùng tại Việt Nam không còn là lĩnh vực mới nhưng vẫn chưa thật sự phát triển, sự tiếp cận của người dân vẫn còn nhiều hạn chế do tâm lý e ngại thủ tục cũng như thói quen chi tiêu, quản lý tài chính cá nhân chưa tốt. Tài chính tiêu dùng cũng có rủi ro, nếu không được quản lý, kiểm soát phù hợp.

Vì vậy, Chính phủ cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý trong việc quản lý, giám sát các CTTC, cũng như khung pháp lý về bảo vệ người tiêu dùng nói chung và người tiêu dùng tài chính nói riêng. Ngoài ra, Chính phủ tiếp tục khuyến khích, thúc đẩy sản phẩm tài chính gắn với công nghệ, song vẫn kiểm soát được rủi ro và tăng khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính của người dân và DN. Đồng thời, NHNN cũng cần tăng cường giám sát, quản lý để hạn chế rủi ro, nợ xấu có thể tăng nhanh trong lĩnh vực tài chính tiêu dùng khi nền kinh tế có nhiều khó khăn do dịch bệnh.

Về phía CTTC cần xây dựng và thường xuyên đánh giá các kịch bản thị trường để có thể lường đón, kiểm soát rủi ro và nâng cao hiệu quả hoạt động. Chú trọng phát triển các nền tảng công nghệ phục vụ cho vay tiêu dùng, giảm chi phí, tăng năng suất lao động, phối hợp phát triển các mô hình kinh doanh mới (Fintech, cho vay ngang hàng, Mobile money…).