Tại sao chứng khoán 2018 không như kỳ vọng?

Kỳ vọng thái quá?

Cảm nhận các yếu tố vĩ mô tiếp tục thuận lợi, không ít chuyên gia phân tích thị trường cho rằng, năm 2018 VN-Index tiếp đà tăng và bùng nổ. Nhiều kịch bản đã được đưa ra và đều cho rằng Vn-Index sẽ tiếp tục tăng ở mức hai con số, đặc biệt đại gia bất động sản (BĐS) Trịnh Văn Quyết cho rằng, Vn-Index tiến đến mốc 2.000 điểm (tăng hơn 100%) là có thể xảy ra.

Sau cơn địa chấn chứng khoán những năm 2007 - 2008 và ảm đạm kéo dài đến 2011,Vn-Index quay đầu tăng trở lại từ năm 2012 (17,7%) và 2013 (23%), 2014 (8,13%), 2015 (6,1%), 2016 (14,8%), 2017 (48,03%). Tốc độ tăng của Vn-Index năm 2017 đã gấp hơn 3 lần năm trước liền kề và gấp 8 lần năm trước nữa. Đây là tốc độ tăng “nóng” so với tăng trưởng GDP nói chung và công ty niêm yết nói riêng. Thực tế sôi động trên thị trường chứng khoán những tháng cuối năm 2017 dường như có dấu hiệu lặp lại giai đoạn 2006 và đầu năm 2007.

Nguyên lý của đầu tư cổ phiếu là đầu tư theo giá trị. Mặt khác, đầu tư cổ phiếu là kênh đầu tư rủi ro cao, đòi hỏi tỷ suất lợi nhuận phải cao hơn tỷ suất lợi nhuận gửi tiết kiệm ngân hàng. Nhưng căn cứ báo cáo tài chính đã kiểm toán năm 2017, các công ty chứng khoán tính được tỷ số P/E (giá thị trường trên lợi nhuận sau thuế chia cho mỗi cổ phiếu) của cổ phiếu tại thời điểm cuối năm đã xấp xỉ 18, tức tỷ số E/P chỉ đạt bình quân là 5,5%/ năm. Trong khi cùng thời điểm, tỷ suất lợi nhuận gửi tiết kiệm ngân hàng đang giao động từ 6,2 - 6,5%/năm. Điều đó cho thấy, thị trường cổ phiếu đang bị định giá đắt, dĩ nhiên tiềm ẩn rủi ro.

Bong bóng và tụt dốc

Tiếp đà tăng 2017, bước sang quý I/2018 Vn-Index liên tục lao theo mốc điểm kỳ vọng, dường như đã được lập trình sẵn trong tư duy hưng phấn của thị trường. Sau khi cán mốc 1.102 điểm (23/2), một tháng sau đó Vn-Index nhảy cóc lên 1.172 điểm, tái mốc lịch sử trước đó 11 năm (1.170 điểm – ngày 12/3/2007). Vẫn đà tăng, chưa đến 10 ngày tiếp theo (9/4) Vn-Index tăng vọt lên mốc 1.204 điểm, tăng 23,2% so với đầu năm. Dù vậy, với một nhà đầu tư bình tĩnh và tỉnh táo thì đây là ngưỡng quá rủi ro. Bởi vì, nếu tiếp tục bài tính tỷ số P/E như ở trên thì lúc này giá cổ phiếu đã bị thổi lên quá nóng, hiện tượng bong bóng là khá rõ ràng.

Khi bong bóng căng quá mức chịu đựng đương nhiên nó sẽ xì, thậm chí nổ. Quả thực như vậy, ngay sau phiên đạt mốc đỉnh điểm, Vn-Index liên tục lao dốc. Hưng phấn của thị trường bị tắt dần và chuyển sang trạng thái tâm lý thất vọng. Lúc này thị trường xuất hiện tình trạng bán tháo, chẳng hạn cuộc bán tháo trong phiên 19/4 làm cho Vn-Index giảm đến 3,86%. Mức giảm sâu nhất của Vn-Index được ghi nhận vào phiên 11/7, còn 893 điểm, tụt đến 34,8% so với phiên đỉnh điểm 9/4. Dù thị trường cố vực dậy vào một số thời điểm nhất định, song Vn-Index trồi lên lại sụt xuống. Đặc biệt, sự tụt dốc liên tục 11/12 phiên cuối, từ ngày 13/12 đã chấm hết mọi kỳ vọng Vn-Index sẽ tăng trong năm 2018.

Khách hàng giao dịch tại một sàn chứng khoán ở Hà Nội. Ảnh: Phạm Hùng

Tại sao thị trường biến động mạnh?

Có thể nói, 2018 là năm đầy biến động của thị trường chứng khoán (TTCK) toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Nguồn cơn sóng gió của TTCK được cho, do Mỹ liên tiếp bốn lần nâng lãi suất và tác động của chiến tranh thương mại Mỹ - Trung. Tuy vậy, sự chao đảo quá mạnh đối với TTCK Việt Nam bên cạnh chịu tác động nhất định từ bên ngoài, thì nguyên nhân nội tại của thị trường chủ yếu đó là:

Thứ nhất, cơ cấu cổ phiếu niêm yết thực tế chưa đủ đại diện phản ánh hoạt động của TTCK với tư cách hàn thử biểu của nền kinh tế. Trên sàn giao dịch chứng khoán TP Hồ Chí Minh (HoSE) sự tăng giảm của Vn-Index chủ yếu phụ thuộc vào rổ cổ phiếu có mức vốn hóa lớn, nhóm cổ phiếu dẫn dắt thuộc các ngành BĐS - xây dựng, ngân hàng, chứng khoán, sắt thép,... Đây là những cổ phiếu hết sức nhạy cảm với các yếu tố vĩ mô luôn biến động như lãi suất, tỷ giá, chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng, rom cho vay BĐS và chứng khoán,…

Thứ hai, công bố thông tin của nhiều công ty niêm yết chưa minh bạch. Thông tin trang điện tử của HoSE trong năm 2018 có 70 trường hợp công ty vi phạm công bố thông tin. Câu chuyện chậm báo cáo hoặc báo cáo sai lệch số liệu để làm đẹp tình hình tài chính công ty xuất hiện khá nhiều. Điển hình như Công ty Hoàng Anh Gia Lai (HAG) báo cáo tài chính chưa kiểm toán 2017 có lợi nhuận sau thuế là 1.032,49 tỷ đồng nhưng sau kiểm toán chỉ còn 371,61 tỷ đồng, giảm 64%. Tương tự Công ty Gỗ Trường Thành (TTF) báo cáo lãi 26 tỷ đồng nhưng sau kiểm toán chỉ còn 2 tỷ đồng, giảm trên 92%; Công ty Sông Đà 7 (SĐ7) báo cáo lãi 37 triệu đồng nhưng sau kiểm toán lỗ 18 tỷ đồng. Hay trường hợp Công ty Quốc Cường Gia Lai (QCG) không đưa vào báo cáo tài chính từ 24/1/2013 – 26/8/2017 đến 14 giao dịch chuyển nhượng và nhận chuyển nhượng có giá trị 3.200 tỷ đồng với giải thích của Chủ tịch Công ty này là “thừa nhận thiếu sót do khách quan”...

Thứ ba, hiện tượng một số cổ phiếu lên sàn tăng giá như thổi trong thời gian ngắn rồi nhanh chóng tắt lịm, giảm không phanh, là vấn đề đáng đặt câu hỏi. Phải chăng công đoạn soát xét niêm yết chưa đủ sâu, hoặc công ty niêm yết có phép màu đặc biệt, hay chuyện rủi ro ngẫu nhiên? Điển hình như cổ phiếu Công ty CP Trường Giang (TGG) lên sàn 5/2018 với giá tham chiếu 10.700 đồng nhưng 8/2018 bốc lên 30.000 đồng, tăng hơn 2,8 lần chỉ trong 3 tháng. Đồng thời trong 4 tháng tiếp theo TGG dường như rơi tự do, chốt giá 3.110 đồng phiên cuối năm, thổi bay 89,6% so đỉnh điểm và 71% giá tham chiếu chào sàn. Cổ phiếu dạng này không phải cá biệt, thử hỏi nhà đầu tư rủi ro mức độ nào?

Thứ tư, điểm đáng lưu ý đối với quá trình tăng giá cổ phiếu các ngành BĐS – xây dựng hoặc sản xuất công nghiệp thường gắn chặt với thông tin triển khai dự án mới của công ty, nhiều trường hợp dự án chỉ là kế hoạch hoặc dự định, chưa hẳn khả thi. Hay nói cách khác, bằng các dự án trên giấy, công ty không khó khăn thổi phồng cổ phiếu vì lợi ích cổ đông nội bộ hoặc nhóm lợi ích nào đó.

Thứ năm, TTCK là cơ sở cấu trúc sở hữu nền kinh tế thị trường. Nó là công cụ cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước hiện hữu. Dĩ nhiên, nếu kích hoặc cổ súy TTCK theo hướng gia tăng nguồn thu cho ngân sách có khi là thất bại. Ngân sách được quá nhiều từ những phi vụ thoái vốn, cũng có thể đồng nghĩa TTCK chấp nhận rủi ro phía trước. Nên nhớ, việc đại gia Thái Lan chấp nhận ra tiền 320.000 đồng/cổ phiếu (SAB) để mua Tổng Công ty Bia rượu - nước giải khát Sài Gòn không hoàn toàn trên cơ sở giá trị, mà chính là thương hiệu và thị phần. Vì vậy, sau phiên đấu giá SAB liên tục điều chỉnh giảm, còn mức 267.500 đồng, giảm gần 16,5% sau thời gian một năm.