Tầm nhìn về trật tự toàn cầu mới tại Hội nghị thượng đỉnh SCO 2025

Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), diễn ra tại thành phố Thiên Tân (Trung Quốc) từ ngày 31/8 đến 1/9/2025, đã thu hút sự chú ý của thế giới như một sự kiện ngoại giao tầm cỡ.

Với sự tham dự của hơn 20 lãnh đạo từ các quốc gia thành viên, quan sát viên và đối tác đối thoại, cùng đại diện của 10 tổ chức quốc tế, đây là hội nghị lớn nhất trong lịch sử của tổ chức này. 

Hội nghị diễn ra ở thời điểm thế giới đối mặt với nhiều thách thức, từ các cuộc xung đột ở Ukraine và Dải Gaza, đến tranh chấp thương mại do chính sách thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump.

SCO, với vai trò là một khối khu vực đại diện cho 43% dân số thế giới và chiếm gần 1/4 GDP toàn cầu, đã trở thành nền tảng quan trọng để các quốc gia thảo luận về an ninh, kinh tế và văn hóa, đồng thời tìm kiếm các giải pháp chung trước những biến động toàn cầu.

Thúc đẩy hợp tác khu vực trong bối cảnh đa cực

Được thành lập năm 2001 từ cơ chế “Thượng Hải 5” để giải quyết các tranh chấp biên giới, SCO đã mở rộng thành một tổ chức liên minh trên nhiều lĩnh vực với 10 quốc gia thành viên, bao gồm Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Pakistan, Iran, Belarus, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan và Uzbekistan, cùng 16 quốc gia quan sát viên và đối tác đối thoại. 

Hội nghị SCO 2025 dự kiến sẽ thông qua Tuyên bố Thiên Tân và chiến lược phát triển 10 năm, tập trung vào tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực an ninh, thương mại, năng lượng và giao lưu văn hóa.

Các văn kiện này nhấn mạnh “tinh thần Thượng Hải,” đề cao sự tin cậy, bình đẳng và tôn trọng sự đa dạng, nhằm xây dựng một mô hình hợp tác khác biệt với các liên minh do phương Tây dẫn dắt.

Trong những cuộc gặp song phương bên lề Hội nghị, các lãnh đạo đã thảo luận về việc mở rộng quan hệ chiến lược. Chẳng hạn, Trung Quốc tuyên bố thiết lập quan hệ đối tác chiến lược với Armenia và ủng hộ Azerbaijan gia nhập SCO, trong khi các thỏa thuận hợp tác trong lĩnh vực công nghệ, tài chính và truyền thông đã được ký kết với nhiều quốc gia như Belarus hay Azerbaijan.

Những bước tiến này cho thấy SCO không chỉ là diễn đàn an ninh mà còn là cầu nối để các nước thành viên thúc đẩy phát triển kinh tế và tăng cường liên kết khu vực. Minh chứng cho tiềm năng này nằm ở giá trị thương mại giữa Trung Quốc và các nước SCO đã đạt mức kỷ lục 890 tỷ USD trong năm 2024, chiếm 14,4% tổng kim ngạch thương mại của quốc gia tỷ dân.

Tuy nhiên, SCO 2025 cũng phản ánh những thách thức trong việc duy trì sự đồng thuận. Các xung đột quân sự ở Ukraine hay khu vực Trung Đông, cùng những căng thẳng thương mại toàn cầu đã làm nổi bật sự khác biệt về lợi ích giữa các thành viên.

Ấn Độ, với chính sách trung lập, đã từ chối ký một số tuyên bố chung do bất đồng về vấn đề khủng bố xuyên biên giới liên quan đến Pakistan, hay việc lên án các hành động quân sự của Israel.

Những chia rẽ này đặt ra câu hỏi về khả năng của SCO trong việc trở thành một khối thống nhất, có khả năng giải quyết hiệu quả những vấn đề mang tính toàn cầu.

Cân bằng lợi ích giữa các cường quốc

Hội nghị SCO năm nay diễn ra trong bối cảnh các chính sách thuế quan của Mỹ, đặc biệt là mức thuế 50% áp lên Ấn Độ do nước này nhập dầu từ Nga, đã thúc đẩy các nước thành viên tìm kiếm sự hợp tác chặt chẽ hơn.

Cuộc gặp trực tiếp bên lề Hội nghị giữa Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Tổng Bí thue, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình, lần đầu tiên sau 7 năm, đánh dấu sự cải thiện trong quan hệ song phương giữa hai nước, vốn từng căng thẳng sau vụ đụng độ biên giới năm 2020.

Sự kiện trên không chỉ phản ánh nỗ lực của Ấn Độ trong việc đa dạng hóa quan hệ để giảm phụ thuộc vào các liên minh do Mỹ dẫn dắt, mà còn cho thấy tiềm năng của SCO trong việc tạo ra không gian đối thoại giữa các quốc gia có lịch sử cạnh tranh.

Các nhà lãnh đạo như Tổng thống Nga Vladimir Putin, Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian hay Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan cũng được nhận định sẽ tận dụng hội nghị để cùng thảo luận về các vấn đề như xung đột ở Ukraine, chương trình hạt nhân của Iran và an ninh khu vực.

Những cuộc gặp song phương như vậy, cùng sự tham dự của lãnh đạo các nước Đông Nam Á như Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim hay Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính, nhấn mạnh vai trò của SCO như một nền tảng để các quốc gia Nam Bán cầu chia sẻ quan điểm và tìm kiếm sự đồng thuận trước các thách thức chung.

Sự kiện tiếp nối hội nghị là cuộc diễu binh quy mô lớn tại Bắc Kinh vào ngày 3/9, kỷ niệm 80 năm ngày Chiến thắng phát-xít của Nhân dân thế giới. Với sự tham dự của nhiều nhà lãnh đạo SCO cùng cả lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un và Chủ tịch nước Việt Nam Lương Cường, sự kiện này không chỉ mang ý nghĩa lịch sử mà còn là cơ hội để các quốc gia thành viên SCO củng cố quan hệ và thảo luận về các chiến lược dài hạn. 

Tầm nhìn cho một trật tự quốc tế mới

Hội nghị SCO 2025 tại Thiên Tân không chỉ là một sự kiện ngoại giao mà còn là cơ hội để các quốc gia thành viên khẳng định vai trò trong một thế giới đa cực.

Dù đối mặt với những thách thức nội tại, khác biệt về lợi ích và khó khăn trong việc đạt đồng thuận, SCO vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hợp tác đa phương. Khái niệm “an ninh không thể chia cắt” được các nhà lãnh đạo nhấn mạnh tại hội nghị, với trọng tâm là tôn trọng lợi ích của tất cả các bên, đã tạo ra một mô hình hợp tác khác biệt so với các liên minh truyền thống như Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).

Tuy nhiên, các nhà phân tích nhận định SCO vẫn mang tính biểu tượng nhiều hơn thực chất. Để trở thành một liên minh có sức ảnh hưởng toàn cầu, tổ chức cần vượt qua các rào cản nội bộ và chứng minh khả năng mang lại lợi ích thiết thực cho các thành viên.

Trong bối cảnh thế giới đang trải qua những biến động lớn, từ xung đột quân sự, khủng hoảng kinh tế, đến các chính sách đơn phương, SCO là cơ hội để các quốc gia từ Á-Âu đến Nam Bán cầu cùng nhau định hình một trật tự quốc tế công bằng hơn.

Hội nghị tại Thiên Tân, với sự tham dự của các lãnh đạo từ khắp nơi trên thế giới, đã gửi đi thông điệp rằng hợp tác đa phương vẫn là con đường tất yếu để giải quyết các thách thức toàn cầu, mang lại lợi ích chung cho tất cả các quốc gia thành viên.