Tận dụng FTA giúp doanh nghiệp tham gia sâu vào chuỗi cung ứng

Lợi ích rõ rệt

Thông tin từ Bộ Công Thương, tính đến năm 2025, Việt Nam đã ký kết và đang đàm phán lên tới 20 FTA, với 16 FTA đang thực thi, trong đó có các FTA thế hệ mới như: Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP); Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – Liên minh châu Âu (EVFTA), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – Vương quốc Anh và Bắc Ailen (UKVFTA); Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện khu vực (RCEP). Các FTA này đã mở ra thị trường rộng lớn hơn với hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ, chiếm khoảng 90% GDP toàn cầu.

Trong 3 năm gần đây, Việt Nam liên tục nằm trong top 20 quốc gia có quy mô thương mại quốc tế lớn nhất thế giới, với tốc độ tăng trưởng xuất khẩu đạt khoảng 12,5% mỗi năm.

Năm 2024, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt mốc 786 tỷ USD, trong đó xuất khẩu vượt 405 tỷ USD, thặng dư thương mại gần 25 tỷ USD, ghi nhận xuất siêu năm thứ 9 liên tiếp. Nhờ đó, Việt Nam đứng thứ 17/20 nền kinh tế có quy mô thương mại lớn nhất thế giới theo Báo cáo của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2024.

Các FTA không chỉ giúp đa dạng hoá thị trường, giảm sự phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống, mà còn tạo điều kiện thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài (FDI) chất lượng cao từ các đối tác như Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore, tạo cơ hội để DN Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Theo Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) Trần Thanh Hải, bên cạnh những thuận lợi, việc triển khai thực hiện các cam kết quốc tế mới cũng đặt ra nhiều khó khăn, thách thức đối với các DN trong nước. Nhiều mặt hàng lợi thế của Việt Nam có tỷ lệ sử dụng C/O đạt từ 92 - 100% trong các FTA như: ngô, lúa mì, giấy các loại, phân bón, ô tô tải, một số sản phẩm sắt thép, các sản phẩm giày dép, dệt may… nhưng giá trị xuất khẩu chưa cao.

Trong khi đó, hàng năm, Việt Nam phải đối mặt với khá nhiều các vụ kiện chống bán phá giá, chống trợ cấp. Mặt khác, không loại trừ rủi ro hàng hóa, sản phẩm của nước thứ ba “đội lốt” hàng xuất xứ Việt Nam để được hưởng ưu đãi trong CPTPP và các FTA nói chung hoặc lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại của nước đối tác của Việt Nam.

Hiểu rõ và tuân thủ cam kết thương mại là ưu tiên hàng đầu

Giới chuyên gia, nhà quản lý nhận định, việc khai thác các FTA hiện nay vẫn chưa tương xứng với tiềm năng do nhiều DN, đặc biệt là DN nhỏ và vừa vẫn thiếu thông tin, thiếu hiểu biết về quy tắc xuất xứ, thủ tục ưu đãi thuế quan. Điều này làm ảnh hưởng đến khả năng tận dụng ưu đãi các FTA đã ký.

Để đạt được tăng trưởng xuất khẩu cao trong năm nay, các bộ, ngành cần phối hợp chặt chẽ với cộng đồng DN trong nước khai thác hiệu quả các FTA hiện có. Mục tiêu là nhằm mở rộng thị trường, giảm phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống và thích nghi với những chuẩn mực thương mại ngày càng cao.

Khuyến nghị đối với DN, Chánh Văn phòng – Ban Chỉ đạo liên ngành hội nhập quốc tế về kinh tế (Bộ Công Thương) Trịnh Minh Anh cho rằng, trước hết các DN phải nâng cao nhận thức, hiểu biết về các FTA thông qua tìm hiểu cam kết các FTA. DN cần nghiên cứu kỹ các quy định về thuế quan, quy tắc xuất xứ (C/O), tiêu chuẩn kỹ thuật và các cam kết phi thương mại như lao động, môi trường, phát triển bền vững trong từng FTA.

Cùng với đó, tham dự các hội thảo, khoá học do Bộ Công Thương và các hiệp hội ngành hàng tổ chức nhằm nắm bắt thông tin và tận dụng ưu đãi; thường xuyên khai thác Cổng thông tin FTA của Bộ Công Thương (ftaportal.moit.gov.vn) để tra cứu biểu thuế, quy định, hướng dẫn thực thi các FTA, cập nhật thông tin cảnh báo sớm về các vụ việc phòng vệ thương mại.

Một điểm đáng lưu ý nữa là DN phải tối ưu hoá quy tắc xuất xứ, đảm bảo sản phẩm đáp ứng quy tắc xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế quan như: tỷ lệ nội địa hoá hoặc xuất xứ thuần tuý theo quy định của từng FTA; liên kết với nhà cung cấp trong nước hoặc khu vực FTA để tăng tỷ lệ nguyên liệu nội khối, giảm phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu ngoài khu vực.

Theo TS. Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI), DN cần nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua cải thiện chất lượng sản phẩm, đầu tư vào công nghệ, đổi mới mẫu mã, và đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật, vệ sinh an toàn thực phẩm của thị trường FTA như tiêu chuẩn xanh của thị trường EU.

Đồng thời, tham gia các hiệp hội, ngành hàng và phối hợp với các hiệp hội để nắm bắt thông tin thị trường, giải quyết khó khăn và ứng phó với các vụ kiện phòng vệ thương mại. Chú trọng tuân thủ cam kết phi thương mại, đáp ứng yêu cầu về lao động, môi trường và phát triển bền vững để tránh rủi ro pháp lý hoặc bị kiện thương mại.