TAND Tối cao đề xuất chính sách khoan hồng đặc biệt: 3 điều kiện để không bị truy cứu trách nhiệm hình sự

Điểm mới đáng chú ý trong dự thảo lần này là việc TAND Tối cao đề xuất 3 điều kiện để một người có thể được xem xét không truy cứu trách nhiệm hình sự (TNHS). Đây được xem là bước tiến trong chính sách hình sự nhân đạo, góp phần khuyến khích cán bộ, công chức dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung.

Chính sách khoan hồng đặc biệt trong xử lý tội phạm

Theo khoản 3 Điều 5 của dự thảo Nghị quyết, việc xem xét miễn hình phạt theo Điều 59 BLHS được áp dụng đối với người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ theo khoản 1 Điều 51 BLHS, hoặc người phạm tội lần đầu giữ vai trò giúp sức không đáng kể trong vụ án đồng phạm, nếu thuộc một trong 4 trường hợp sau: 

Thứ nhất, không vì động cơ vụ lợi hay lợi ích cá nhân, mà chỉ vì mong muốn đổi mới, dám đột phá vì sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc.

Thứ hai, người phạm tội trong mối quan hệ lệ thuộc, như cấp dưới đối với cấp trên, người làm công ăn lương, không ý thức đầy đủ hành vi phạm tội, không hưởng lợi, đồng thời chủ động khai báo trước khi bị phát giác, tích cực hợp tác với cơ quan có thẩm quyền.

Thứ ba, chủ động khai báo, hợp tác điều tra, tự nguyện nộp lại toàn bộ tài sản chiếm đoạt, khắc phục hậu quả và bồi thường toàn bộ thiệt hại.

Thứ tư, sau khi bị phát hiện, thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải, tự nguyện khắc phục toàn bộ hậu quả, nộp lại tài sản chiếm đoạt.

Ngoài ra, cơ quan tiến hành tố tụng có thể xem xét cho hưởng án treo theo Điều 65 BLHS nếu người phạm tội đã khắc phục toàn bộ hoặc ba phần tư thiệt hại; hoặc quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt theo Điều 54 BLHS khi có đủ căn cứ.

3  điều kiện để không bị truy cứu trách nhiệm hình sự

Một trong những nội dung được dư luận quan tâm là việc TAND Tối cao đề xuất cơ chế không truy cứu TNHS đối với người thực hiện hành vi phạm tội nếu thỏa mãn đủ ba điều kiện sau: Vì mục đích phát triển chung: hành vi phạm tội được thực hiện nhằm mục đích phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh; không có khiếu nại, tố cáo hoặc các khiếu nại, tố cáo đã được giải quyết dứt điểm theo quy định. Không tham nhũng, không vụ lợi: không gây thất thoát, lãng phí tài sản Nhà nước; hoặc nếu có gây thiệt hại thì đã khắc phục toàn bộ hậu quả. Mang lại hiệu quả thiết thực: dự án, công trình có sai phạm đã hoàn thành, mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội cho địa phương và đất nước.

Đây được coi là hướng dẫn cụ thể hóa tinh thần “bảo vệ người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung” theo chủ trương của Đảng và Nhà nước, đồng thời đảm bảo nguyên tắc thượng tôn pháp luật.

Tại Điều 10 của dự thảo, TAND Tối cao cũng làm rõ cách xác định thiệt hại và trị giá tài sản bị chiếm đoạt để làm căn cứ xử lý hình sự. Theo đó, giá trị tài sản được xác định tại thời điểm hành vi phạm tội xảy ra; nếu hành vi phạm tội liên tục, kéo dài, thì xác định tại thời điểm kết thúc hành vi.

Trường hợp hành vi phạm tội đang diễn ra nhưng bị phát hiện, ngăn chặn, thì trị giá tài sản bị chiếm đoạt được xác định tại thời điểm bị phát hiện. Dự thảo cũng nêu rõ khái niệm “tội phạm liên tục, kéo dài” là trường hợp nhiều hành vi nối tiếp nhau trong cùng một ý chí phạm tội và xâm hại cùng một khách thể pháp luật.

Phân biệt miễn hình phạt và miễn truy cứu trách nhiệm hình sự

Theo Điều 2 BLHS, chỉ người nào phạm tội được quy định trong Bộ luật mới phải chịu TNHS. Tuy nhiên, người được miễn hoặc không bị truy cứu TNHS là người đã có hành vi cấu thành tội phạm nhưng được miễn trách nhiệm nếu đáp ứng đủ điều kiện luật định, như quy định tại Điều 29 BLHS, hoặc rơi vào các trường hợp hết thời hiệu truy cứu (Điều 27) hay chưa đủ tuổi chịu TNHS (Điều 12).

Trong khi đó, miễn hình phạt được áp dụng khi người phạm tội đã bị kết án nhưng được miễn chấp hành hình phạt theo Điều 59 BLHS.

2 chế định này tuy đều mang tính nhân đạo nhưng có những khác biệt căn bản: miễn hình phạt do Tòa án quyết định; người được miễn vẫn có án tích nhưng đương nhiên được xóa. Miễn hoặc không truy cứu TNHS do cơ quan điều tra, viện kiểm sát hoặc tòa án quyết định tùy giai đoạn tố tụng; người được miễn không có án tích.

Dự thảo Nghị quyết mới của TAND Tối cao thể hiện sự đổi mới trong tư duy lập pháp và thực thi pháp luật hình sự, hướng đến mục tiêu “nghiêm trị người cố ý trục lợi, khoan hồng người dám nghĩ, dám làm vì cái chung”.

Chính sách này vừa bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật, vừa khuyến khích sự sáng tạo, đổi mới trong đội ngũ cán bộ, công chức, góp phần tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực chất, nhân văn và hiệu quả.