Tăng thuế thuốc lá: biện pháp cùng thắng

Hơn 100.000 ca tử vong/năm do hút thuốc

Phát biểu khai mạc, Phó Cục trưởng Cục Báo chí Đặng Khắc Lợi cho biết, theo thống kê, mỗi năm, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người. Trong đó, có gần 7 triệu người đang và đã từng hút thuốc, khoảng 1,3 triệu người không hút thuốc nhưng bị tiếp xúc thụ động với khói thuốc của người khác. Số người chết vì thuốc lá nhiều hơn tổng số người chết vì HIV⁄AIDS, lao phổi và sốt rét cộng lại.

Tại Việt Nam, với hơn 15 triệu người hút thuốc, nước ta đang phải chịu gánh nặng y tế và kinh tế khổng lồ, với hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động. Chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương khoảng 1,1% GDP. Đây là mối đe dọa đối với sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước.

Một trong những nguyên nhân chính khiến cho tỷ lệ sử dụng thuốc lá giảm chậm là giá thuốc lá quá rẻ, do thuế thuốc lá còn thấp. Đề cập đến vần đề này, có ý kiến nêu “giật mình khi giá thuốc lá rẻ hơn một hộp sữa”.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), năm 2022, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá của Việt Nam chỉ đạt 36%, thấp hơn so với trung bình của nhóm quốc gia có thu nhập trung bình (59%) và thuộc nhóm có mức thuế thấp nhất trong khu vực ASEAN. Trong khi thu nhập người dân tiếp tục tăng nhanh khiến giá thuốc lá ngày càng trở nên dễ tiếp cận, với ngay cả nhóm chưa có thu nhập như là trẻ em.

WHO và Ngân hàng Thế giới đã khuyến nghị rằng tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ ít nhất là 75% để có hiệu quả trong việc giảm tiêu dùng sản phẩm có hại này.

Chia sẻ tại hội thảo, bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm - WHO tại Việt Nam cho hay, thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong sớm. Ung thư phổi trong top 3 các loại ung thư hàng đầu, riêng với nam giới là top 2, cho thấy tác động của thuốc lá với sức khỏe người dân rất cao.

Ngoài ra, thuốc là còn là nguyên nhân của 20 loại ung thư, các bệnh tim mạch (trong đó có nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não…), ảnh hưởng lớn đến sức khỏe sinh sản, giống nòi…

Khi tăng thuế để giá tăng 10% thì sẽ giảm tiêu dùng khoảng 4% ở các nước phát triển và 5% ở các nước đang phát triển. Ở người nghèo và lớp trẻ giảm nhiều hơn; khi tăng giá 10% sẽ giảm tiêu thụ tới 10% ở trẻ em và người nghèo. Giá thuốc lá cao cũng có tác dụng ngăn ngừa trẻ bắt đầu hút thuốc.

“Tăng thuế thuốc lá là biện pháp cùng thắng, “thắng cho y tế công cộng và thắng cho nguồn thu ngân sách từ thuế”. Tăng thuế ở mức cao tối ưu nhất có thể, nhưng không dưới 5000 đồng/bao vào năm 2026 và theo lộ trình để đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030 (áp thêm vào mức thuế theo tỷ lệ hiện tại)” – bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm đề cập.

Cần áp thuế tuyệt đối theo lộ trình

Liên quan đến vấn đề này, TS Angela Pratt - Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam đang đứng trước những quyết định quan trọng để bảo vệ người dân khỏi những tác hại của việc sử dụng thuốc lá. Ngành công nghiệp thuốc lá đang sử dụng những chiến thuật thao túng, che giấu sự nguy hiểm của các sản phẩm thuốc lá và nhắm vào giới trẻ thông qua các sản phẩm với bao bì và hương vị hấp dẫn.

Bằng chứng từ khắp thế giới cho thấy cách tốt nhất để giảm hút thuốc, giúp người dân nói “không” với thuốc lá - là tăng giá bằng cách tăng thuế. Tăng thuế thuốc lá giống như một loại vaccine. Khi người trẻ bắt đầu không hút thuốc, chúng ta đang bảo vệ họ cả đời khỏi nguy cơ bệnh tật. Việc tăng thuế không phải là lựa chọn mà là hành động cần thiết.

“Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững. Cụ thể, WHO khuyến nghị là ngoài mức thuế tỷ lệ hiện tại 75% giá xuất xưởng, cần áp thuế tuyệt đối theo lộ trình để đạt mức 15.000 đồng một bao thuốc vào năm 2030” - Trưởng đại diện WHO khẳng định.

Theo Thạc sĩ Đinh Thị Thu Thủy - Phó Vụ Trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế, để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ thuốc lá như đã đặt ra trong Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại thuốc lá đến 2030, mức thuế tuyệt đối cần tăng khởi điểm 5.000 đồng/bao và đạt 15.000 đồng/bao (20 điếu/bao) vào 2030 bên cạnh thuế tỷ lệ 75% như khuyến cáo của WHO. Phương án này sẽ giúp đạt tỷ trọng thuế 65% giá bán lẻ, gần đạt được mức khuyến cáo của WHO (70-75% giá bán lẻ), giúp giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030.

Bộ Y tế tiếp tục đề nghị không đưa vào Luật này các quy định liên quan đến sản phẩm thuốc lá mới, đánh thuế ml dung dịch của thuốc lá mới để thực thi quy định tại Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội về cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng...