Tết Thanh Minh là một ngày lễ Tết thể hiện “Đạo lý uống nước nhớ nguồn”, lòng thành kính đối với tổ tiên của người dân Việt Nam. Mang đậm nét đẹp văn hóa, phong tục truyền thống in sâu trong mỗi người dân Việt Nam vào ngày này những người con xa quê đều sắp xếp về tảo mộ tổ tiên mình.
Vậy Tết Thanh Minh có ý nghĩa, nguồn gốc như thế nào? Và năm nay Tết Thanh Minh nhằm vào ngày nào dương lịch?
Ngày lễ Tết Thanh Minh không có ngày cố định thời gian bắt đầu từ ngày 4 - 5/4 (sau khi kết thúc tiết xuân phân) và kết thúc vào khoảng 20 - 21/4 dương lịch (khi bắt đầu Tiết Cốc Vũ). Vào ngày lễ này con cháu cùng nhau kéo về thăm mộ của tổ tiên, cùng nhau dọn dẹp quét rửa mộ phần và bày mâm cúng cho tổ tiên mong tổ tiên phù hộ cho con cháu luôn khỏe mạnh bình an.
Tết Thanh Minh hay còn gọi là Tiết Thanh Minh bắt nguồn từ Trung Quốc diễn ra vào thời điểm Xuân Thu hằng năm. Truyền thuyết kể lại rằng, ngày xưa lúc vua Tấn Văn Công gặp loạn lạc và phải bỏ nước lưu vong khắp nơi. Trong thời gian lưu vong này, ông được vị hiền sĩ Giới Tử Thôi hộ tống và hiến kế để trốn nạn, vượt qua bao nhiêu khó khăn trên đường vị hiền sĩ đều dốc lòng bảo vệ vua đến cả cắt phần thịt ở chân mình để cứu vua khỏi chết đói. Mặc dù mang lòng cảm kích nhớ ơn người hiền sĩ này nhưng khi đã giành lại được đất nước ông lại quên mất người đã giúp mình năm xưa.
Thay vì truy cứu nhà vua Giới Tử Thôi cùng mẹ rút về trên núi Điềm Sơn ở ẩn và mặc kệ đồ vật ban thưởng của nhà vua. Trong lúc tức giận nhà vua đã vô tình đốt cháy cả rừng khiến hai mẹ con Giới Tử Thôi chết cháy, khi biết người mình mang ơn đã mất vua vô cùng đau buồn và ban lệnh cả nước phải kiêng đốt lửa và chỉ ăn đồ nguội trong 3 ngày (3/3 - 5/3 âm lịch) để tưởng nhớ công lao của Giới Tử Thôi. Từ đó, ngày 3/3 âm lịch hằng năm được lấy là ngày Tết Hàn thực, đây cũng là 1 ngày thuộc Tết Thanh Minh để tưởng nhớ sự hy sinh của người đã khuất.
Ngoài tục Hàn Thực, vào những ngày đầu năm tháng 3 còn có Hội Đạp Thanh hay còn gọi là hội giẫm cỏ. Đây là lễ hội cũng có nguồn gốc từ Trung Quốc trong dịp này, nam nữ sắm sửa cho mình quần áo đẹp để cùng đi chơi xuân. Hiện nay ở Việt Nam không còn lưu truyền lễ hội này nữa nhưng vẫn chúng ta vẫn có thể biết được lễ hội này qua đoạn thơ trong Truyện Kiều của Nguyễn Du:
"Thanh minh trong tiết tháng ba,
Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh,
Gần xa nô nức yến anh,
Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân,
Dập dìu tài tử giai nhân,
Ngựa xe như nước áo quần như nêm"
Đối với người Việt Nam, Tết Thanh Minh là dịp để con cháu hướng về cội nguồn tổ tiên. Dù đi xa làm ăn thì vào ngày này gia đình cùng tụ họp đi tảo mộ sau đó về nhà quây quần bên mâm cơm gia đình. Những ngôi mộ sạch sẽ tươm tất như thay con cháu thể hiện lòng thành kính của mình đối với tổ tiên.
Trong ngày này ngoài việc tảo mộ, tục cúng hay chuẩn bị mâm cúng cũng là một phần quan trọng được nhiều người coi trọng. Mọi người trong gia đình sẽ đi chợ mua đồ để chuẩn bị mâm cúng, tùy theo phong tục và địa phương mâm cúng chuẩn bị sẽ khác nhau, nhưng chủ yếu vẫn là một mâm cơm bình thường để mời cơm ông bà tổ tiên cùng nhau ăn uống sum vầy chứ không khoa trương hay mở yến tiệc linh đình.
Năm 2022 Tết Thanh Minh rơi vào thứ Ba ngày mùng 5/4/2022 (5/3 âm lịch).
