Thay thế xe buýt năng lượng sạch cho Hà Nội: Cần đầu tư toàn diện, mạnh mẽ

Trong đó, cụ thể hóa từng bước đi để xây dựng mạng lưới xe buýt sử dụng năng lượng sạch từ nay đến năm 2050. Tuy nhiên, đó là một lộ trình rất dài và gian nan đòi hỏi nỗ lực rất lớn của cả hệ thống chính trị cũng như cộng đồng xã hội.

Lộ trình hợp lý

Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí metan của ngành GTVT được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 876/QĐ-TTg ngày 22/7 vừa qua. Mục tiêu tổng quát của Chương trình là Phát triển hệ thống GTVT xanh, hướng tới phát thải ròng khí nhà kính bằng 0 vào năm 2050.

Chương trình coi việc chuyển đổi năng lượng xanh là nhiệm vụ cơ bản và quan trọng nhất trong quá trình thực hiện mục tiêu tăng trưởng xanh, cũng như thực hiện các cam kết của Việt Nam tại Hội nghị lần thứ 26 các Bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26). Đồng thời cũng là cơ hội để ngành GTVT có sự phát triển đồng bộ theo hướng hiện đại hóa, bền vững, bắt kịp với xu thế và trình độ phát triển tiên tiến của thế giới.

Thủ tướng Chính phủ cũng yêu cầu việc thực hiện chuyển đổi năng lượng xanh của ngành GTVT cần xây dựng lộ trình hợp lý, phù hợp với khả năng huy động nguồn lực, đảm bảo tính khả thi, hiệu quả và bền vững trong thực hiện thông qua các chương trình, kế hoạch hành động cụ thể.

Đối với Hà Nội, Chương trình đã đề ra lộ trình cụ thể: Giai đoạn 2025 - 2030, toàn bộ xe buýt được đầu tư mới, hoặc thay thế xe cũ phải sử dụng năng lượng xanh; thị phần của vận tải công cộng tại Hà Nội phải đạt từ 45 - 50%. Đến năm 2030, tỷ lệ phương tiện sử dụng điện, năng lượng xanh đạt tối thiểu 50%; 100% xe taxi thay thế, đầu tư mới sử dụng điện, năng lượng xanh. Đến năm 2050, 100% xe buýt, xe taxi sử dụng điện, năng lượng xanh.

Lãnh đạo Trung tâm Quản lý & điều hành giao thông công cộng Hà Nội cho biết, hiện Thủ đô đã có mạng lưới xe buýt tiếp cận đến 30/30 quận, huyện, thị xã; kết nối đến 6 tỉnh, TP lân cận với 148 tuyến buýt và gần 1.800 phương tiện. Phần lớn trong số này vẫn là xe buýt sử dụng nhiên liệu xăng, dầu.

Bên cạnh đó, nhiều năm qua, thực hiện chủ trương của TP, xe buýt điện, xe buýt sử dụng khí CNG đã được đưa vào vận hành trên một số tuyến và đạt được những thành công ban đầu, đảm bảo phục vụ Nhân dân cũng như giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

Nhiều chuyên gia cho rằng, lộ trình từ nay đến năm 2050 thay thế toàn bộ xe buýt của Hà Nội bằng phương tiện xanh là hợp lý và có thể thực hiện được. Thạc sĩ Quản lý đô thị Phan Trường Thành phân tích: “Lộ trình đã có một bước đệm từ nay đến 2030, yêu cầu phương tiện thay mới phải dùng năng lượng xanh. Bước đệm đó có tính chuẩn bị rất quan trọng cho việc thay dần xe buýt sạch, giúp DN không bị động”.

Lãnh đạo Tổng Công ty Vận tải Hà Nội cũng cho rằng, xu hướng, yêu cầu tất yếu của thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng là dần chuyển đổi các loại phương tiện sang sử dụng năng lượng sạch. Lộ trình như Chương trình đã nêu là có tính khả thi nếu các đơn vị khai thác vận tải công cộng được hỗ trợ, tạo điều kiện tối đa.

Phó Chủ tịch Hiệp hội Vận tải Hà Nội Đỗ Văn Bằng nhận định, lộ trình khoảng 30 năm là đủ để chuyển đổi xe buýt, taxi sang xe sử dụng năng lượng xanh. Nhưng điều kiện cần là Nhà nước phải có hành lang chính sách rõ ràng, vừa khuyến khích, vừa quyết liệt để các địa phương cũng như DN tập trung thực hiện.

Có cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp

Mới đây, Tổng Công ty Vận tải Hà Nội đã trình lên UBND TP Hà Nội bản Kế hoạch lộ trình dự kiến chuyển sang sử dụng xe buýt điện, năng lượng xanh. Tổng Giám đốc Tổng Công ty Vận tải Hà Nội Nguyễn Thanh Nam đã nhấn mạnh điều kiện tiên quyết để thực hiện lộ trình là: Thể chế - cơ chế - chính sách.

Trong đó, Bộ GTVT cần sớm ban hành Quy chuẩn quốc gia đối với xe buýt điện. Bởi thực tế hiện nay Bộ GTVT mới ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng, an toàn và bảo vệ môi trường đối với ô tô khách TP, chưa có chuẩn riêng cho xe buýt điện. Phải khi có quy chuẩn cụ thể, rõ ràng để thẩm định mới có thể hoàn thiện quy trình nhập khẩu, lắp ráp, sản xuất xe buýt điện, xe buýt sử dụng khí hóa lỏng.

Một vấn đề quan trọng khác là hạ tầng cung cấp năng lượng, nhiên liệu cho xe buýt xanh hiện còn rất hạn chế, suất đầu tư lớn, là thách thức không nhỏ với các đơn vị vận tải. Thạc sĩ Phan Trường Thành chia sẻ: “Muốn các DN có thể sử dụng đại trà xe buýt điện, hay khí CNG chẳng hạn, TP cần đảm bảo nguồn cấp điện, các vị trí xây dựng trạm tích trữ, cung cấp khí CNG. Nếu giao cho DN tự xây dựng cần có cơ chế ưu đãi đầu tư, hỗ trợ vốn để DN thực hiện”.

Ngoài ra, cơ chế đấu thầu, trợ giá, khấu hao tài sản… cho vận tải công cộng hiện nay chỉ xây dựng cho xe buýt sử dụng xăng, dầu. Với xe buýt sử dụng năng lượng xanh cần cơ chế, chính sách mới phù hợp. Đặc biệt, nhiều DN đang lo ngại nhất là quy định về khấu hao phương tiện. Xe buýt sử dụng năng lượng sạch có giá thành cao gấp nhiều lần xe xăng, dầu, nếu áp dụng cách tính khấu hao và niên hạn sử dụng như hiện nay sẽ khiến DN có thể lỗ lớn.

Lãnh đạo Tổng Công ty Vận tải Hà Nội cho rằng, qua tính toán, chi phí tiết kiệm được do chuyển từ xe buýt diesel sang xe buýt điện không thể bù đắp chi phí vận hành xe buýt điện, nhất là về chi phí đầu tư ban đầu và thay pin. Xe buýt điện chủ yếu chỉ đem lại lợi ích lớn về bảo vệ môi trường đối với Thủ đô. Bởi vậy, muốn chuyển đổi sang xe buýt điện, TP cần có chính sách nhất quán và bố trí đủ nguồn ngân sách trợ giá, đảm bảo ổn định hàng năm cho cả mạng lưới, nhằm duy trì và không ngừng nâng cao chất lượng dịch vụ vận tải công cộng Thủ đô.

Thạc sĩ Quản lý đô thị Phan Trường Thành nói: “Muốn lộ trình chuyển đổi phương tiện vận tải công cộng sang sử dụng năng lượng xanh thành công, Chính phủ cũng như các địa phương cần đầu tư toàn diện, mạnh mẽ trong 30 năm tới”

. Ông Phan Trường Thành phân tích, đầu tư toàn diện là bao gồm xây dựng cơ chế, chính sách, quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật cụ thể, khả thi; chuẩn bị nguồn vốn hỗ trợ DN chuyển đổi phương tiện, kiến lập hạ tầng năng lượng. Đồng thời điều chỉnh mức trợ giá cho vận tải công cộng khi sử dụng năng lượng xanh; tiếp thu khoa học kỹ thuật, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho toàn mạng lưới.