Tôi "làm" than thổ phỉ - hành trình dấn thân vào vùng tối 

Nhà báo Nguyễn Hào tên đầy đủ là Nguyễn Sỹ Hào (sinh năm 1973, tại Hà Nội) là nhà báo điều tra kỳ cựu, từng có nhiều năm công tác tại các tờ báo lớn, ghi dấu bằng những loạt bài gây chấn động về gian lận thương mại, khai thác than lậu, thực phẩm bẩn, lao động xứ người, tham nhũng địa phương… Ông từng đạt giải B phóng sự điều tra 2002; giải A phóng sự điều tra 2007; giải đặc biệt Hiệp hội Phát thanh Châu Á 2022.  

Nhà báo Nguyễn Hào sinh ra và lớn lên tại Hà Nội. Theo lời tự sự của nhà báo Nguyễn Hào: Nói là Hà Nội cho sang, chứ thực ra không phải trai phố, không có cái sự “bảnh bao ngẩng mặt lên là thấy Hồ Gươm”. Tuổi thơ tôi không đá bóng bằng dép tổ ong, nhựa đường dính gót, và những hàng dài xếp tem phiếu mua gạo. Nhà tôi bên sông - mùa lúa, mùa màu nối tiếp nhau, cứ đến vụ là lại gò lưng chở rau củ ra chợ sớm, “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời”. Tôi sinh vào mùa xuân, mệnh Mộc, tuổi Sửu - số “thân lập thân”, cũng lắm gian nan."

Nhà báo Nguyễn Hào đến với nghề báo muộn hơn bạn bè cùng trang lứa. Ông tâm sự: "Năm 2000, tốt nghiệp bằng cử nhân báo chí (văn bằng 2), tôi rời quân ngũ, rẽ sang một ngã mới - về Đài Tiếng nói Việt Nam. 23 năm, tôi có may mắn được đi nhiều, viết nhiều, cũng từng thấy mình “tay ngang mà bén duyên”. Có những ngày viết như lên đồng, chữ nghĩa tuôn trào như mạch nước ngầm. Nhưng cũng lắm lúc cạn ý giữa chừng, phải thở dài... Với tôi, đã viết là không được hời hợt. May mắn thay, tôi được học từ các đàn anh đi trước như nhà báo Trần Sơn Ngọc, Đoàn Quang, Duy Hưng... Những người “vừa có tâm, vừa có tầm”, không chỉ là thầy, mà còn là tấm gương sáng. Không có các anh, “tre già khó chống”, tôi không trưởng thành được như hôm nay."

Tập sách “Tôi làm than thổ phỉ” là những phóng sự điều tra, ghi chép chân thực do nhà báo Nguyễn Hào thực hiện - gần 50 tác phẩm, chắt lọc từ hơn 20 năm công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam. Nhiều tác phẩm từng đoạt giải cao của quốc gia, quốc tế.

Nhà báo Nguyễn Hào kể lại hành trình dấn thân, thậm chí từng làm cửu vạn vào ban đêm để điều tra sự thật. Ông kể lại trong tác phẩm của mình: "23h, thị xã Cẩm Phả đang chìm dần vào bóng tối dày đặc thì dân cửu vạn lục đục thức dậy đi làm. Sắm cho mình đôi quang gánh, nịt chặt máy ghi âm vào thắt lưng, tôi lăn người trong đống than cho thật nhọ nhem rồi nhập vào dòng người cửu vạn.

Một chị quê Hải Dương ái ngại nhìn và dặn: “Em mới xuống chưa quen cố bám theo chị. Nhớ là không được hỏi nhiều, họ bảo sao mình phải nghe vậy, chớ có nhiều chuyện đôi co liệu chừng bị đánh đấy. Thuận mồm chị kể ra hai trường hợp nghe mà rùng mình. Đó là cậu bé 15 tuổi cách đây không lâu bị bọn ong ve (tay chân các cai than được gọi là ong ve) chém sạt tai phải khâu 7 mũi, một chị quê ở Thái Bình chỉ vì than thở tiền công thấp bị đánh đến thập tử nhất sinh, ngất ngay tại chỗ, chẳng ai dám can ngăn cứu giúp...", trích trong cuốn sách Tôi "làm" than thổ phỉ của nhà báo Nguyễn Hào. 

Trong lời mở sách, nhà báo Trần Nhật Minh - đồng nghiệp nhiều năm của nhà báo Nguyễn Hào tại Đài Tiếng nói Việt Nam chia sẻ: Tôi với Nguyễn Hào nhiều năm làm chung ở Đài Tiếng nói Việt Nam nhưng theo hai mảng công việc khác nhau: tôi dân văn nghệ thơ ca hò vè, hắn mảng phóng sự điều tra. Tôi với Hào cũng có nhiều khác biệt. Hắn sục sạo điều tra mà vẻ bề ngoài chải chuốt, thơm tho, tóc tai óng mượt; tôi tóc cắt “áp tông”, gội râu lâu, rửa đầu thì chóng, bốn mùa áo phông quần bò. Hào dân thực chiến, ngoại giao con thoi, công việc đa năng, sục đâu được việc nấy; tôi biêng biêng nửa chừng xuân dở văn dở báo…

Nhìn qua nhiều người nghĩ hắn là dân văn phòng hợp với việc điều phối những bữa tiệc, những phiên ký kết hợp đồng… nhưng ít người biết hắn đã nhiều lần xông pha điểm nóng viết điều tra, vốn phóng sự theo hắn khai cũng đủ in tập sách. Và dù khác nhau về đủ mặt nhưng lạ thay, có lần hắn bảo: em mà in sách, anh viết Bạt giúp em! Thì đây, có mấy lời này cho “Tôi “làm” than thổ phỉ” - tập phóng sự mà hắn kêu: rút hết vốn liếng, gan ruột để tập hợp in làm kỷ niệm đời làm báo.

Nguyễn Hào bóng bẩy, quần áo sành điệu, ít ai ngờ đã từng lọ mọ đột nhập hang ổ than thổ phỉ lấm lem để bung ra những trang điều tra sắc bén; đã từng chìa bàn tay cảm thông những gia đình thuyền viên bất hạnh; thâm nhập lên tiếng về nạn mãi lộ của lực lượng cảnh sát giao thông; ém cửa khẩu lật tẩy nạn bảo kê hàng lậu; lăn lộn vùng “trắng” chết chóc ma túy… để những trang phóng sự rung lên những hồi chuông cảnh báo.

Phần lớn các phóng sự điều tra và hơi hướng điều tra được đăng tải trên báo Tiếng nói Việt Nam, nơi Hào dừng chân lâu nhất trong quãng đời làm báo. Nơi đó góp vào làng thiện chiến điều tra những “cao thủ”: Trần Sơn Ngọc, Đoàn Quang, Phạm Trung Tuyến… Và Hào trong sự ẩn mình đến khó hiểu với nhiều người đã “lộ sáng” với những tác phẩm điều tra độc lập cũng như theo dấu đơn thư độc giả. Một tiêu chí sống còn của tờ báo giấy Tiếng nói Việt Nam cũng như nhiều chương trình phát thanh là dù có cương quyết chống tiêu cực đến đâu thì phải luôn tìm mọi cách khơi thông mạch chảy nhân văn. Phòng chống là để xây, để dựng che chở cái tích cực. Sợi chỉ đó xuyên suốt các thế hệ phóng viên điều tra VOV, trong đó có Nguyễn Hào.

Hấp dẫn không phải ở câu chữ lấp lánh của dạng phóng sự - bút ký mà đây là sự công phu vượt nguy hiểm, gom lại những tình tiết, số liệu… thuyết phục, ăm ắp hơi thở hiện trường. Dân báo điều tra có cái cần giữ mình như mèo dạy hổ không dạy hết đòn, có 10 phần tư liệu thu thập được thì viết 5, viết 6 thôi, còn lại để phòng “đối tượng” phản đòn. Điều đó cần những trang điều tra logic chặt chẽ không được phép “trữ tình ngoại đề” như những dạng phóng sự, ký sự, bút ký khác. Điều này Nguyễn Hào nên tự hào vì đã làm được để các phóng sự không bị rơi vào im lặng mà đều có những hồi âm từ các cấp thẩm quyền.

Đời làm báo ngắn dài không tính theo thời gian, từ lúc giữ tờ A4 tập sự đến khi cầm tờ Quyết định về hưu có bấy nhiêu năm, ai cũng vậy thôi; chưa kể nhiều người khi tóc xanh li ti bạc đã bỏ viết khệnh khạng làm quan báo.

Vì thế với người làm văn, viết báo, tuổi nghề, cuối cùng được tính bằng tác phẩm. Cũng không hẳn phải thật đồ sộ, càng không cần giải kia, bằng nọ…, mà cái chính là làm đúng phúc phận chuyên môn với trách nhiệm “ngòi bút” thẳng nhất.

Tôi nghĩ Nguyễn Hào có thể an lòng về điều đó để yên tâm rời vị trí phóng viên “tiền phương” mà lui về làm quản lý - một quản lý báo có vốn liếng tác phẩm để dễ bề thị phạm cho cấp dưới.

Ở cái tuổi ngoài năm mươi như Nguyễn Hào, có lẽ nhu cầu được nổi tiếng này khác không còn quá lớn thì việc tập hợp những phóng sự, bài viết thành cuốn sách “Tôi “làm” than thổ phỉ” cũng chỉ mong ghi lại chặng làm nghề đã nếm trải, tìm sự thấu hiểu, nhìn nhận của độc giả trước một hành trình không chỉ của cá nhân nhà báo mà còn về những nhân vật đã từng trượt dài sa ngã. Những phóng sự lật xới tận cùng sự thật để cảnh tỉnh toàn xã hội. Âu cũng là một thành công nữa của tập sách…

Gấp sách lại, trên tinh thần đó chúc mừng nhà báo Nguyễn Hào đã rời vùng than thổ phỉ an toàn…!" nhà báo Trần Nhật Minh nhận định.