Trục cảnh quan sông Hồng: Cơ hội và những yêu cầu đặt ra

Thận trọng để kiến tạo giá trị lâu dài

Trong lịch sử phát triển đô thị Hà Nội, sông Hồng luôn giữ vai trò đặc biệt về địa lý, văn hóa và sinh thái. Tuy nhiên, trong một thời gian dài, không gian ven sông chưa được tổ chức phát triển tương xứng. Nhiều đoạn bãi sông bị sử dụng manh mún, thiếu kết nối hạ tầng, vừa lãng phí tài nguyên cảnh quan vừa gây khó khăn cho công tác quản lý đất đai, dân cư. Việc TP khởi động dự án trục cảnh quan sông Hồng cho thấy sự thay đổi rõ rệt trong tư duy phát triển đô thị, từ cách tiếp cận “quay lưng với sông” sang “hướng ra sông”, coi dòng sông là trục sinh thái, cảnh quan, văn hóa trung tâm. Trục cảnh quan này không chỉ là tuyến giao thông hay đại lộ đô thị mà được định hướng là không gian tổng hợp, kết nối giao thông, công viên, không gian công cộng và các khu chức năng đô thị được kiểm soát chặt chẽ về quy hoạch.

Ở góc độ chiến lược, dự án được kỳ vọng góp phần tái cấu trúc không gian đô thị Hà Nội theo hướng cân bằng hơn, giảm áp lực cho khu vực lõi nội đô lịch sử, đồng thời mở ra dư địa phát triển mới dọc hai bờ sông. Đây cũng là cơ hội để TP từng bước giải quyết các tồn tại kéo dài trong quản lý và khai thác không gian ven sông, tạo dựng diện mạo đô thị hiện đại hơn nhưng vẫn gắn với bản sắc tự nhiên và văn hóa. Tuy nhiên, đi cùng với cơ hội là những thách thức không nhỏ. Trục cảnh quan sông Hồng không phải là dự án phát triển thông thường, bởi mọi can thiệp vào không gian ven sông đều tác động trực tiếp đến an toàn đô thị, đặc biệt là vấn đề phòng, chống lũ. Chính vì vậy, dự án đòi hỏi cách tiếp cận tổng thể, tránh tư duy nóng vội hoặc đặt nặng mục tiêu khai thác quỹ đất.

Từ góc độ quy hoạch, nhiều chuyên gia cho rằng yếu tố then chốt quyết định sự thành công của trục cảnh quan sông Hồng chính là khả năng giải quyết hài hòa bài toán trị thủy và phát triển đô thị. Trao đổi về vấn đề này, TS. KTS Đào Ngọc Nghiêm - Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam chia sẻ, sông Hồng trước hết là một dòng sông lớn với đặc tính thủy văn phức tạp, chịu ảnh hưởng của toàn bộ lưu vực rộng lớn ở thượng nguồn. Ngay từ đầu những năm 2000, khu vực hai bên sông Hồng đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước. Tuy nhiên, các đề xuất khi đó đều gặp trở ngại bởi chưa giải quyết được vấn đề cốt lõi là kiểm soát lũ và bảo đảm an toàn lâu dài cho đô thị. Thực tế này cho thấy, mọi ý tưởng phát triển không gian ven sông, dù hấp dẫn đến đâu, cũng không thể tách rời các nguyên tắc trị thủy đã được đúc kết trong suốt lịch sử hình thành và phát triển của Hà Nội. Một điểm khác được chuyên gia này lưu ý là yếu tố dữ liệu thủy văn thượng nguồn. Dòng chảy sông Hồng chịu tác động trực tiếp từ các yếu tố tự nhiên và hoạt động điều tiết ở thượng nguồn, trong khi khả năng tiếp cận đầy đủ, ổn định các dữ liệu này còn nhiều hạn chế. Nếu không tính toán kỹ lưỡng, việc phát triển không gian ven sông có thể tiềm ẩn những rủi ro khó lường trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét.

Từ đó, TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm cho rằng không gian ven sông cần được tổ chức theo hướng ưu tiên các chức năng có khả năng thích ứng cao, như cây xanh, công viên, không gian công cộng. Với các khu vực bố trí dân cư hoặc công trình xây dựng, cần kiểm soát chặt chẽ cao độ, mật độ và chức năng sử dụng đất, tuyệt đối tuân thủ các quy định về phòng, chống lũ và bảo vệ đê điều. Theo ông, phát triển đô thị ven sông chỉ bền vững khi đặt an toàn của người dân lên hàng đầu, coi đây là nguyên tắc bất biến trong mọi quyết định quy hoạch. Những phân tích này cũng phản ánh mối quan tâm chung của giới chuyên môn, khi cho rằng trục cảnh quan sông Hồng không thể được nhìn nhận đơn thuần như dự án kiến trúc – hạ tầng mà là bài toán tổng hợp giữa kỹ thuật, sinh thái và an toàn đô thị.

Từ yêu cầu tiến độ đến đòi hỏi về chất lượng

Bên cạnh bài toán chuyên môn, trục cảnh quan sông Hồng còn đặt ra thách thức lớn về quản trị và tổ chức thực hiện. Với quy mô và mức độ ảnh hưởng rộng, dự án không chỉ đòi hỏi nguồn lực lớn, mà còn yêu cầu kỷ luật quy hoạch nghiêm ngặt và sự phối hợp đồng bộ giữa nhiều ngành, nhiều cấp. Theo PGS. TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, dự án cần đạt được đồng thời hai yêu cầu là đúng hẹn và đúng tầm. Theo ông, việc đặt ra mốc thời gian hoàn thành thể hiện quyết tâm chính trị và năng lực điều hành của TP, song tiến độ không thể là mục tiêu duy nhất. Quan trọng hơn là chất lượng không gian đô thị và giá trị lâu dài mà dự án mang lại cho cộng đồng.

Cùng quan điểm về yêu cầu phát triển hài hòa, các chuyên gia cho rằng trục cảnh quan sông Hồng là dự án mang tính đột phá, nhưng đồng thời cũng là phép thử lớn đối với năng lực quản lý đô thị của Hà Nội. Theo đó, quy hoạch trục cảnh quan cần gắn kết chặt chẽ với việc bảo vệ môi trường, gìn giữ di sản văn hóa và bảo đảm an sinh xã hội cho người dân chịu ảnh hưởng. Dự án đi qua nhiều khu vực dân cư và không gian văn hóa ven sông, vì vậy công tác giải phóng mặt bằng và tái định cư có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Chính sách tái định cư cần hướng tới mục tiêu nơi ở mới có điều kiện sống tốt hơn, hạ tầng đồng bộ hơn, qua đó tạo sự đồng thuận xã hội – yếu tố then chốt để dự án có thể triển khai thuận lợi và bền vững. Ngoài ra, việc kết nối đồng bộ các loại hình giao thông, từ đường bộ đến giao thông công cộng và đường sắt đô thị cũng được xem là điều kiện quan trọng để trục cảnh quan sông Hồng phát huy hiệu quả thực chất, tránh tình trạng phát triển hình thức nhưng thiếu sức sống.

"Nguyên tắc quan trọng nhất trong tái định cư là bảo đảm an toàn cho người dân. Phần lớn các hộ dân trong khu vực giải phóng mặt bằng hiện nay chưa có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, bởi đây là vùng có nguy cơ ngập lụt cao, rất khó để xác lập quyền sử dụng đất lâu dài. Vì vậy, việc di dời người dân ra khỏi khu vực nguy hiểm, đưa họ đến nơi an toàn hơn là một yêu cầu tất yếu. Điểm thuận lợi ở đây là dự án trục đại lộ cảnh quan sông Hồng được triển khai song song với sự hình thành của Khu đô thị Olympic - một khu đô thị mới có khả năng tiếp nhận số lượng dân cư rất lớn, thậm chí cao hơn nhiều so với số dân cần di dời. Điều này tạo ra một lợi ích kép: vừa giải quyết bài toán an toàn dân cư, vừa tạo điều kiện để người dân được sống trong môi trường đô thị tốt hơn, tiện nghi hơn, có tầm nhìn phát triển lâu dài. Thực tế, nhiều năm qua chúng ta chưa làm được việc di dời dân ra khỏi hành lang thoát lũ để tái tạo cảnh quan sông Hồng, thì đây chính là cơ hội “hai trong một” rất rõ ràng" - KTS Trần Huy Ánh - Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội chia sẻ.

Nhìn tổng thể, trục cảnh quan sông Hồng đang hội tụ cả kỳ vọng lớn lẫn những yêu cầu rất cao về chuyên môn và quản trị. Điểm gặp nhau trong các ý kiến của giới quy hoạch và đại biểu Quốc hội là yêu cầu phát triển thận trọng, dựa trên nền tảng khoa học, kỷ luật quy hoạch và sự tôn trọng các quy luật tự nhiên của dòng sông. Việc Hà Nội quyết tâm triển khai dự án cho thấy khát vọng nâng cao chất lượng đô thị và đời sống người dân. Tuy nhiên, để khát vọng đó trở thành hiện thực, quá trình tổ chức thực hiện cần tránh tư duy nóng vội, coi trọng an toàn lũ, bảo đảm quyền lợi của người dân và giữ vững mục tiêu phát triển bền vững. Dự án nếu được triển khai đúng hướng có thể trở thành không gian sống mới, nơi hội tụ các giá trị sinh thái, văn hóa và hiện đại của Thủ đô.