Trung Quốc liên tục siết đất hiếm, Mỹ và EU lo đòn phản công kinh tế

Trung Quốc hiện nắm giữ vị trí chủ chốt trong chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng. Từ đầu tháng 4, Bộ Thương mại nước này đã yêu cầu các doanh nghiệp phải xin phép để xuất khẩu đất hiếm và các sản phẩm nam châm liên quan. Quá trình phê duyệt diễn ra chậm đã khiến chuỗi cung ứng toàn cầu chao đảo, đồng thời giúp Bắc Kinh có thêm lợi thế trong các cuộc đàm phán với Mỹ, nhất là sau khi Tổng thống Donald Trump áp dụng chính sách thuế mới.

Giới quan sát kỳ vọng việc ông Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình điện đàm vào thứ năm vừa qua sẽ mở đường cho vòng đàm phán thương mại mới diễn ra tại London vào đầu tuần tới. Một số tín hiệu tích cực đã xuất hiện khi Bắc Kinh thông báo sẽ đẩy nhanh quá trình phê duyệt cho một số công ty châu Âu vào cuối tuần qua.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, việc Trung Quốc siết chặt kiểm soát xuất khẩu đã làm thay đổi cán cân trong các cuộc thương lượng với Mỹ. Ông Andrew Gilholm, Giám đốc phân tích Trung Quốc tại công ty tư vấn Control Risks, cho rằng công cụ này giúp chính quyền Bắc Kinh phản ứng linh hoạt với áp lực từ nhiều phía.

“Trung Quốc có thể điều chỉnh, siết chặt hoặc nới lỏng việc xuất khẩu tùy theo từng quốc gia. Đây là một công cụ chiến lược mạnh mẽ” - ông nhận định.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc xác nhận Phó Thủ tướng He Lifeng sẽ đến Anh trong tuần này để tham gia đàm phán. Phía Mỹ đã cử Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent, Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick và Đại diện Thương mại Jamieson Greer tham dự vòng thương lượng đầu tiên kể từ khi hai bên ký kết thỏa thuận đình chiến thương mại vào ngày 12/5.

Các nhà phân tích cảnh báo cả Mỹ và Liên minh châu Âu, trong bối cảnh căng thẳng thương mại với Trung Quốc, cần đặc biệt lưu ý khả năng Bắc Kinh mở rộng đòn bẩy từ đất hiếm sang các lĩnh vực công nghệ cao khác.

Theo công ty tư vấn Trivium tại Bắc Kinh, Trung Quốc có thể cân nhắc mở rộng kiểm soát với các nguyên liệu như titan, magie và đất hiếm nhẹ nếu căng thẳng leo thang, đặc biệt khi Mỹ tiếp tục thắt chặt kiểm soát xuất khẩu chip.

Trung Quốc cũng dẫn đầu về sản xuất nam châm siêu mạnh, bóng bán dẫn mới, pin dung lượng cao và phần mềm thế hệ mới. Ông Arthur Kroeber, Giám đốc nghiên cứu tại Gavekal, cho rằng quốc gia này đang phát triển một hệ sinh thái công nghiệp phức hợp bao gồm phương tiện tự hành, máy bay không người lái, robot, cảm biến, điện thoại thông minh, cùng các sản phẩm bán dẫn, pin và trí tuệ nhân tạo.

“Cán cân đang nghiêng về phía Trung Quốc, và nhóm của ông Trump chỉ mới bắt đầu nhận thấy điều đó” - ông nhấn mạnh.

Theo khảo sát của Phòng Thương mại Mỹ tại Trung Quốc, hơn 75% doanh nghiệp chịu ảnh hưởng từ kiểm soát xuất khẩu chỉ còn đủ nguyên liệu trong ba tháng. Một số nhà máy có nguy cơ tạm dừng hoạt động nếu tình trạng kéo dài. Phòng Thương mại châu Âu ghi nhận số giấy phép tăng gần đây, nhưng nhiều doanh nghiệp vẫn gặp khó do thủ tục chậm và thiếu minh bạch.

Đọc thêm: Ông Trump cảnh báo tỷ phú Musk trả giá nếu ủng hộ Đảng Dân chủ

Tiến độ phê duyệt chậm đã dẫn đến loạt cuộc đàm phán khẩn cấp tại Bắc Kinh, qua đó củng cố vai trò của Trung Quốc trong các vấn đề còn nhiều bất đồng. Theo một nguồn tin, Hàn Quốc, Nhật Bản và một số nước châu Âu đã trực tiếp nêu vấn đề đất hiếm trong các cuộc trao đổi gần đây. Một nhà ngoại giao phương Tây nhận định Trung Quốc đang theo đuổi cách tiếp cận dựa trên lợi ích cụ thể và tìm cách tách rời các liên minh.

Về phía Trung Quốc, các quan chức cho rằng việc siết xuất khẩu là phù hợp với thông lệ quốc tế, nhất là với những mặt hàng có thể sử dụng trong cả lĩnh vực dân sự và quốc phòng. Trong khi đó, Mỹ cũng đang duy trì các biện pháp hạn chế bán thiết bị sản xuất chip và chất bán dẫn cho Trung Quốc nhằm kiềm chế sự phát triển công nghệ của nước này.

Mối lo về việc bị cắt nguồn cung nguyên liệu chiến lược đang thúc đẩy các nước phương Tây giảm sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng Trung Quốc. Bà Ilaria Mazzocco, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), cho rằng các chính phủ cần sớm xây dựng kho dự trữ tài nguyên và tăng đầu tư vào phát triển công nghệ thay thế.

Ông Tom Nunlist, Giám đốc điều hành của Trivium tại Thượng Hải, nhận định các biện pháp kiểm soát hiện tại đã chứng minh hiệu quả cao và có thể được duy trì lâu dài.

“Không dễ gì mở mỏ mới hay xây dựng hệ thống tinh chế trong một sớm một chiều”- ông nói. “Trung Quốc cần tiếp tục tận dụng hiệu quả công cụ mà họ đang nắm giữ.”