Từ củi tạp thành hàng xuất khẩu: hướng đi mới cho nông thôn Đắk Lắk

Từ những bãi tập kết nhỏ lẻ, hàng nghìn tấn gỗ tạp đã và đang được thu gom, chế biến, góp phần hình thành một chuỗi giá trị mới trong lĩnh vực nông nghiệp xanh.

Tận dụng nguồn nguyên liệu bỏ đi

Nhiều năm trước, khi dọn vườn hoặc chặt bỏ cây già, người dân thường gom nhánh gỗ đốt hoặc để mục trong đất. Nhưng vài năm trở lại đây, việc thu mua củi tạp, gỗ tạp trở thành nghề phụ phổ biến ở các địa phương trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk.

Những xe công nông chất đầy gỗ từ các vườn cây ăn trái như bơ, chôm chôm, sầu riêng, mít… nối đuôi nhau về các điểm thu mua. Giá củi dao động từ 600 - 850 đồng/kg tùy loại, giúp bà con có thêm thu nhập từ vài trăm nghìn đến cả triệu đồng mỗi lần bán.

Có mặt tại điểm thu mua của anh Lương Văn Kiện (39 tuổi, xã Ea Ktur, tỉnh Đắk Lắk), phóng viên ghi nhận sự nhộn nhịp, tấp nập như một phiên chợ củi. Nhiều xe công nông chất đầy gỗ nối đuôi nhau về điểm thu mua vào cuối ngày.

Anh Kiện cho biết: “Việc có người thu mua không chỉ giúp người dân tận dụng tối đa sản phẩm phụ của nông nghiệp, kiếm thêm thu nhập mà còn giảm tình trạng đốt rẫy, đốt vườn, góp phần bảo vệ môi trường nông thôn”.

Với một xe công nông đầy gỗ, sau khi cân được hơn một tấn, vợ chồng anh Nguyễn Văn Mạnh (xã Ea Ktur, tỉnh Đắk Lắk) hì hục bốc từng khúc gỗ xuống xe, đôi tay chay sạm vì sự nặng nhọc, mồ hôi ướt đẫm nhưng vẫn nở nụ cười cho thấy sự hài lòng về thành quả của một ngày lao động.

“Gần 1 tấn gỗ bán được hơn 1 triệu đồng, không lớn nhưng cũng đủ vui. Nếu không có chỗ thu mua này thì củi cũng chẳng biết vứt đi đâu. Giờ bán được đồng nào hay đồng nấy” - anh Mạnh chia sẻ.

Không chỉ riêng ở Ea Ktur, nhiều xã trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, đặc biệt là khu vực vùng sâu, vùng xa, nhiều người cũng xem đây là nghề tay trái khi vào mùa, đi mua tận vườn rồi cưa cây, về bán lại cho các trạm thu mua để kiếm thêm thu nhập.

Anh Phạm Thành Hưng (44 tuổi) tại xã Cư Prao, tỉnh Đắk Lắk (là thợ cưa cây) cho biết: "Nhiều người dân liên hệ tôi để dọn vườn, cưa cây thì tôi hỏi mua lại của chủ vườn luôn, giá thì dao động tuỳ loại củi, sau đó tự cưa tự bốc vác ra bán lại cho các vựa, trừ tiền công cán ra thì thu nhập ổn hơn là làm công thợ cưa, riết thành quen rồi thành nghề luôn".

Từ bãi củi đến nhà máy xuất khẩu

Sau khi thu gom, gỗ tạp được cưa xẻ, phân loại và chuyển về các tỉnh có nhà máy chế biến như Bình Phước, Bình Định hoặc Đồng Nai. Tại đây, nguồn gỗ này được chế biến thành viên nén sinh học, ván ép, than công nghiệp hoặc đồ thủ công mỹ nghệ - những mặt hàng đang có nhu cầu lớn ở thị trường quốc tế.

Theo lãnh đạo Sở Công thương tỉnh Đắk Lắk, hiện nay có nhiều doanh nghiệp đăng ký tại địa phương để thu mua gỗ tạp, củi tạp với mục tiêu tận dụng tối đa nguồn nguyên liệu này, biến những loại cây ít giá trị thành sản phẩm xuất khẩu có giá trị cao.

Từ củi tạp, các doanh nghiệp có thể chế biến thành than đen, than trắng để xuất khẩu, hoặc sản xuất viên nén, ván ép, các sản phẩm thủ công mỹ nghệ phục vụ trang trí nội thất.

Tuy nhiên, hiện phần lớn các doanh nghiệp ở Đắk Lắk vẫn chủ yếu xuất thô các sản phẩm gỗ tạp, củi tạp hoặc mùn, dăm gỗ đã được bằm nhỏ rồi đưa đến các cảng và nhà máy ở khu vực Đông Nam Bộ hoặc Quy Nhơn để tiêu thụ. Các cơ sở chế biến sâu như sản xuất ván ép, gỗ ghép, đồ thủ công mỹ nghệ xuất khẩu vẫn còn khá hạn chế.

Theo thống kê của ngành gỗ Việt Nam, năm 2024, giá trị xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ đạt hơn 16 tỷ USD, dự kiến năm 2025 có thể chạm mốc 18 tỷ USD – trong đó nguồn nguyên liệu gỗ tạp, viên nén và dăm gỗ chiếm tỷ trọng ngày càng lớn.

Không chỉ mang lại thu nhập cho người dân, việc tận dụng củi tạp còn góp phần thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp - khi mọi phần của cây trồng đều được sử dụng: trái làm thực phẩm, lá làm phân bón, thân, cành khô làm nguyên liệu sản xuất.

Các chuyên gia nhận định, trong bối cảnh Việt Nam hướng đến phát triển xanh và giảm phát thải ròng, mô hình này là một ví dụ điển hình của tăng trưởng bền vững ở nông thôn: nhỏ nhưng hiệu quả, gắn với người dân và ít gây tác động đến môi trường.

Từ những bãi củi nhỏ quanh vườn, người nông dân Đắk Lắk hôm nay đang góp phần tạo nên một chuỗi giá trị mới – nơi những gì từng bị bỏ đi nay lại mở đường vươn ra thị trường quốc tế.

Tiềm năng lớn, nhưng còn hạn chế

Dù đây là hướng đi mới, việc tận dụng củi tạp ở Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung vẫn đối mặt nhiều thách thức.

Nguồn nguyên liệu phân tán, khối lượng nhỏ, chi phí vận chuyển cao khiến việc thu gom gặp khó. Do đó, phần lớn cơ sở hiện nay chỉ dừng ở khâu sơ chế hoặc xuất thô, chưa đầu tư công nghệ để nâng giá trị sản phẩm.

Bên cạnh đó, việc thiếu chứng nhận truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn bền vững khiến nhiều sản phẩm gỗ khó tiếp cận thị trường cao cấp ở châu Âu và Mỹ.

Do đó, cần có thêm chính sách hỗ trợ vốn và công nghệ cho doanh nghiệp nhỏ, cùng việc hình thành các vùng nguyên liệu tập trung, giá trị kinh tế từ gỗ tạp sẽ còn tăng cao.