Bài 3: Thay đổi tư duy, cách làm

Chuyển đổi số là con đường tất yếu

Làn sóng chuyển đổi số mạnh mẽ và hội nhập quốc tế sâu rộng đang tác động sâu sắc, toàn diện đến nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội. Trong dòng chảy đó, các bảo tàng cũng không thể đứng yên, nhất là khi yêu cầu trải nghiệm lịch sử, tương tác với các hiện vật của công chúng ngày càng cao, đặc biệt là giới trẻ. Chạm vào lịch sử bằng công nghệ là cách mà nhiều bảo tàng hiện nay đang áp dụng để thu hút khách tham quan.

TS Nguyễn Anh Minh - Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam chia sẻ, trong thời đại 4.0, việc ứng dụng công nghệ trong hoạt động bảo tàng đã trở nên phổ biến, từ việc nghiên cứu, tư liệu hóa, số hóa, quản lý tài liệu, hiện vật, bảo quản phòng ngừa, bảo quản trị liệu, cho đến trưng bày, giáo dục, truyền thông, quảng bá. Những công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo (AI), thực tế ảo (AR), thực tế tăng cường (AR)… đã xuất hiện tại nhiều bảo tàng trên thế giới như những giải pháp sáng tạo nhằm gia tăng sự trải nghiệm của khách tham quan, duy trì kết nối giữa bảo tàng và công chúng.

Những năm gần đây, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã và đang tích cực ứng dụng công nghệ số trong các hoạt động như quản lý hiện vật, thư viện số, hay ứng dụng thuyết minh đa phương tiện iMuseum VFA, triển lãm 3D... Các sản phẩm này đang phát huy tốt hiệu quả, được công chúng quan tâm. Đặc biệt, không gian triển lãm mỹ thuật trực tuyến - VAES được Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam ra mắt từ tháng 10/2023, giúp các nghệ sĩ, nhà tổ chức triển lãm mỹ thuật và bảo tàng tiếp cận đối tượng khán giả rộng lớn hơn trên phạm vi toàn cầu.

Bên cạnh VAES, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam còn tích cực ứng dụng công nghệ nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ và trải nghiệm của du khách. Đơn cử, triển lãm “Xuân Hà Nội” với ứng dụng 3D mapping mang lại trải nghiệm mới mẻ, thú vị, giúp người xem như hòa mình vào cùng tác phẩm nghệ thuật. Cùng với đó, bảng thông tin điện tử bố trí tại sảnh chính lối vào bảo tàng, cung cấp cho du khách thông tin về sơ đồ tham quan, giới thiệu các tác phẩm nghệ thuật nổi bật, với hình ảnh, video và âm thanh sống động. Cổng thanh toán trực tuyến cho phép du khách mua vé, thanh toán các dịch vụ của Bảo tàng một cách nhanh chóng và tiện lợi…

“Hiện nay, chuyển đổi số không còn là lựa chọn mà đã trở thành con đường phát triển tất yếu của mỗi bảo tàng. Tuy nhiên, việc ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số không nên nóng vội, đốt cháy giai đoạn, mà cần có sự nghiên cứu, tham khảo, đúc rút kinh nghiệm từ những người đi trước. Ứng dụng công nghệ theo cách thức nào, lên lĩnh vực nào cho phù hợp, tối ưu hiệu quả đòi hỏi đội ngũ lãnh đạo, quản lý phải xây dựng kế hoạch chiến lược xác đáng” - TS Nguyễn Anh Minh chia sẻ.

Đồng quan điểm trên, PGS.TS Nguyễn Mạnh Hà - nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh cho biết, vừa rồi ông có dịp được đi tham quan các bảo tàng của Trung Quốc như Bảo tàng Lịch sử Đảng Cộng sản Trung Quốc, Bảo tàng Quốc gia Trung Quốc, Bảo tàng Lịch sử Thượng Hải và Bảo tàng Lịch sử cách mạng Thượng Hải.

“Qua tham quan các bảo tàng, chúng tôi nhận thấy công nghệ đã xâm nhập vào bảo tàng rất nhiều, giúp cho bảo tàng ngày càng hấp dẫn hơn. Các bảo tàng của chúng ta nên đi theo xu hướng đó” - PGS.TS Nguyễn Mạnh Hà nói.

Sáng tạo trong truyền thông

Ngoài việc ứng dụng công nghệ số, một trong những yếu tố làm nên sức hút của Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam, Bảo tàng Hà Nội, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam… không thể không nhắc tới công tác truyền thông. Theo đó, tận dụng các nền tảng mạng xã hội như Facbook, Zalo, TikTok, YouTube, Instagram… nhiều bảo tàng đã lan tỏa những thông điệp tích cực, đặc biệt là quảng bá các giá trị văn hóa truyền thống tới công chúng. Điểm nổi bật là nhiều video quảng bá được dẫn dắt bởi những bạn trẻ gen Z, với góc nhìn mới lạ, cách dàn dựng trẻ trung, lồng ghép âm nhạc hấp dẫn, cùng lời giới thiệu ngắn gọn, cuốn hút để người xem có cảm giác muốn “xách ba lô lên và đi”.

Đơn cử, fanpage trên Facebook của Bảo tàng Hà Nội hiện có hơn 20.000 lượt theo dõi, kênh TikTok của bảo tàng hiện có hơn 2.400 người theo dõi, hơn 46.700 lượt thích (like), hằng ngày đều cập nhật thông tin mới, những câu chuyện thú vị về các hiện vật, triển lãm, workshop hoặc đơn giản chỉ là những góc check-in “sống ảo” đẹp mắt trong khuôn viên bảo tàng, thu hút nhiều sự quan tâm, tương tác của công chúng. Nhiều video ngắn trên TikTok của Bảo tàng Hà Nội đạt hàng chục, hàng trăm nghìn lượt yêu thích cho thấy hiệu quả truyền thông từ đội ngũ trẻ, sáng tạo và năng động.

Hay trang Facebook của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam cũng có hơn 44.000 lượt thích, hơn 55.000 lượt theo dõi. Đội ngũ truyền thông của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam cũng biết cách tạo “trend” để lan tỏa hình ảnh tới công chúng. Đơn cử, dịp kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 - 30/4/2025) vừa qua, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam được nhiều người biết đến với trend “Check in bảo tàng cùng cờ đỏ sao vàng", khi mỗi du khách đến đây tham quan được phát những sticker cờ đỏ sao vàng xinh xắn, nhân lên niềm tự hào dân tộc.

TS Nguyễn Anh Minh - Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam cho biết, các nền tảng truyền thông số của Bảo tàng bao gồm trang web và mạng xã hội như Facebook, Instagram hay TikTok luôn được quan tâm phát triển.

“Do công chúng sử dụng mạng xã hội phần lớn là giới trẻ, việc xây dựng nội dung truyền thông trên các nền tảng này đặt ra những yêu cầu trẻ hóa, gần gũi, sống động. Chính nhờ việc xác định đúng và trúng nhóm công chúng mà các bài viết đăng tải trên mạng xã hội đều thu hút lượng lớn sự quan tâm và tương tác, cũng như đạt số lượng người theo dõi trang cao” - TS Nguyễn Anh Minh chia sẻ.

Có thể thấy, truyền thông ngày càng chứng minh vai trò, sức ảnh hưởng to lớn đối với việc xây dựng thương hiệu giáo dục di sản của bảo tàng trong xu thế cách mạng công nghệ 4.0. Vì vậy, các bảo tàng đã và đang nỗ lực từng bước thay đổi nhận thức, đầu tư vào công tác truyền thông một cách bài bản và có tính chiến lược hơn. Qua đó, vị thế của các bảo tàng ngày càng ghi dấu ấn vững chắc trong lòng công chúng, là một địa chỉ nhất định phải đến để giáo dục, nuôi dưỡng tình yêu quê hương đất nước.

Đổi mới tư duy quản lý

Trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển và công nghệ thay đổi không ngừng, các bảo tàng đang đứng trước thách thức cũng như cơ hội để phát triển. Việc áp dụng những chiến lược sáng tạo và bền vững sẽ đóng vai trò then chốt trong việc định hình tương lai của các bảo tàng, biến bảo tàng thành những trung tâm giáo dục và văn hóa năng động.

Nằm trong hệ thống bảo tàng lực lượng vũ trang, trong những năm qua, Bảo tàng Phòng không Không quân (173C Trường Chinh, quận Thanh Xuân, Hà Nội) đã tổ chức rất nhiều hoạt động nhằm thu hút khách tham quan. 10 năm gần đây, mỗi năm Bảo tàng đón tiếp khoảng từ 100.000 - 150.000 lượt khách tham quan, riêng năm 2024 đón gần 200.000 lượt khách.

Thượng tá Nguyễn Thu Hằng, làm công tác tuyên truyền tại Bảo tàng Phòng không Không quân chia sẻ: “Chúng tôi phải đi học hỏi các bảo tàng quốc gia cũng như hệ thống bảo tàng quân đội để về nâng cao trình độ, năng lực chuyên môn cho mỗi cán bộ, nhân viên trong bảo tàng, đổi mới hoạt động thu hút khách tham quan. Hệ thống trưng bày của bảo tàng từ trong nhà đến ngoài trời được đầu tư phát triển, chỉnh lý thường xuyên. Chúng tôi có bộ sưu tập hiện vật lớn ngoài trời rất hấp dẫn khách tham quan; còn bên trong thì có phần trưng bày về vũ trụ, chuyến bay của phi công Phạm Tuân - người đầu tiên của Việt Nam và châu Á bay lên vũ trụ, triển lãm 12 ngày đêm chiến thắng B52…” - thượng tá Nguyễn Thu Hằng chia sẻ.

Các chuyên gia cho rằng, để ngày càng hấp dẫn du khách, cùng với số hóa tài liệu, hiện vật, bảo vật quốc gia, cần tăng cường kết nối, liên kết, chia sẻ dữ liệu giữa các bảo tàng quốc gia với bảo tàng chuyên ngành và bảo tàng cấp tỉnh. Cùng với đó, đổi mới nội dung và hình thức hoạt động để xây dựng bảo tàng thành trung tâm thông tin về khoa học, văn hóa, lịch sử và điểm đến hấp dẫn, thu hút du khách tham quan, trải nghiệm.

Theo Thứ trưởng Bộ VHTT&DL Hoàng Đạo Cương, song song với tổng kiểm kê hiện vật, các bảo tàng cần có những hoạt động thu hút du khách thông qua các triển lãm, trưng bày chuyên đề. Đồng thời, các bảo tàng cần chủ động truyền thông, liên kết với các sở, ngành địa phương, trường học để thu hút du khách, lan tỏa hơn nữa các giá trị di sản đang gìn giữ.

(Còn nữa)