Trí tuệ nhân tạo (AI) đang chuyển đổi hoạt động của các tổ chức tin tức - đặt ra những câu hỏi nghiêm túc về việc công nghệ này sẽ ảnh hưởng như thế nào đến tổ chức tòa soạn, quy trình, phương thức tác nghiệp của các cơ quan báo chí.
AI- người giúp việc quan trọng cho nhà báo
Trong quá trình chuyển đổi số mọi mặt của đời sống xã hội thì AI đang trở thành một công cụ thiết yếu cho giới báo chí. Ở các nước phương Tây, đặc biệt là Mỹ, Anh và Thụy Điển đã sử dụng các công cụ do AI cung cấp để thu thập thông tin tự động nhằm xác định các câu chuyện và xu hướng tin tức nóng hổi.
Điển hình là tờ The Washington Post đã sử dụng công cụ Heliograf để quét phương tiện truyền thông xã hội, tin tức và các nguồn khác nhằm tìm tin nóng, rồi sử dụng thuật toán machine learning (máy học) để viết bài trong thời gian thực.
Hay tờ The New York Times lại sử dụng Samara, một hệ thống AI có thể quét Twitter và các nền tảng truyền thông xã hội khác để xác định các câu chuyện và xu hướng (trend) mới xuất hiện. Nhờ AI, các tờ báo Mỹ còn sản xuất tin tức cho độc giả dựa trên sở thích và lịch sử đọc của họ.
Hay nói cách khác, báo Mỹ dùng AI để sản xuất tin tức được cá nhân hóa cho độc giả. Tờ The Washington Post có một nguồn cấp tin tức cá nhân hóa có tên là MyPost, cho phép người dùng tùy chỉnh nguồn cấp tin tức của họ bằng cách chọn các chủ đề và danh mục họ muốn theo dõi.
Hãng tin Associated Press (AP) nổi tiếng của Mỹ từng chia sẻ, hãng tin này đã sử dụng AI ở nhiều mức độ khác nhau trong gần một thập kỷ, giúp các nhà báo của mình làm việc hiệu quả hơn. AP đã sử dụng AI trong lĩnh vực tìm kiếm, đồng thời để sao chép giọng nói và video.
Chúng ta không thể phủ nhận vai trò quan trọng của công nghệ nói chung và AI nói riêng trong thế giới thông tin hiện đại. Tuy nhiên, việc sử dụng chúng đòi hỏi sự cẩn trọng và hiểu biết sâu sắc về các vấn đề nhân văn và đạo đức.
Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân Lê Quốc Minh
Tại Anh, hãng thông tấn BBC cũng sử dụng Juicer, một công cụ trí tuệ nhân tạo, để tổng hợp và trích xuất thông tin từ hơn 850 nguồn tin tức trên toàn cầu. Trong khi đó, hãng thông tấn Reuters lại ứng dụng News Tracer, phần mềm có khả năng xử lý 700 ký hiệu, để theo dõi các thông tin nóng trên truyền thông xã hội. Hay Reach, công ty mẹ của các nhật báo Daily Mirror và Daily Express, sử dụng hệ thống AI có tên gọi là Scribe để sản xuất các bài báo và đăng tải trên các trang tin địa phương.
Còn với MittMedia, một trong những tập đoàn truyền thông lớn nhất của Thụy Điển, lại ứng dụng công nghệ AI có tên Sports Bot để viết bài thể thao. Theo ông Henning Johannesson, Giám đốc thể thao của MittMedia: “Một năm sau khi giới thiệu Sports Bot, mục thể thao của MittMedia đã tăng đáng kể số lượng tin bài và đặc biệt là có được tỷ lệ đăng ký trả phí tăng 40% từ khi sử dụng “phóng viên robot””.
Bóng dáng AI trong báo chí Việt Nam
Ít ai biết rằng, trí tuệ nhân tạo cũng đã được một số tòa soạn báo tại Việt Nam sử dụng từ khá sớm. Một trong số đó là báo điện tử VietnamPlus của Thông tấn xã Việt Nam. Tòa soạn này đã ứng dụng công cụ Wochit để sản xuất các video ngắn vào năm 2016.
Đến 2021, VietnamPlus tiếp tục ký kết thỏa thuận hợp tác chiến lược với Công ty Giải pháp công nghệ Insider với mục tiêu sử dụng AI để tăng lưu lượng người dùng, truyền tải thông điệp được cá nhân hóa đến từng bạn đọc với nhu cầu khác nhau, gợi ý các nội dung yêu thích của người đọc theo dạng Thư tòa soạn (Newsletter)…
Năm 2019, báo điện tử Dân trí tiên phong cho ra mắt công nghệ giọng đọc AI vào tất cả các bài báo. Thay vì phải đọc toàn bộ phần văn bản như trước đây, AI giúp độc giả có thể nghe tất cả các bài viết xuất bản trên tờ báo điện tử này.
Cũng trong năm 2019, Trung tâm Không gian Mạng Viettel (VTCC) đã hợp tác cùng một loạt các đối tác của mình để đưa công nghệ Voice AI Text To Speech (Báo nói) tích hợp với hệ thống báo điện tử, mở rộng thêm mảng báo nói trên nền tảng digital.
Một loạt các tờ báo lớn khác của Việt Nam cũng hòa mình vào “dòng chảy AI” như: Báo VnExpress sản xuất podcast, tin tổng hợp, lọc bình luận của độc giả, kiểm tra từ khóa trong bài viết; báo Thanh Niên sử dụng AI hỗ trợ sắp bài tự động trên trang chủ, gợi ý tin liên quan dựa theo hành vi của độc giả; báo Nhân Dân sử dụng Chartbeat để đo lường độc giả theo thời gian thực và tự động đề xuất nội dung tương thích cho độc giả mang tính cá nhân hóa…
AI - lợi và hại
Rõ ràng AI đang xâm nhập mạnh mẽ vào hoạt động báo chí thế giới nói chung và báo chí Việt Nam nói riêng. Việc ứng dụng AI vào báo chí đã đem lại nhiều cải tiến, nâng cao chất lượng, nội dung và phục vụ tốt hơn nhu cầu của công chúng.
Nhiều công đoạn như: dịch văn bản, biên tập lỗi chính tả, ngữ pháp, định dạng văn bản, tóm tắt nội dung… có thể dễ dàng được thực hiện bởi AI. Với AI, các nhà báo cũng sẽ không còn phải mất nhiều thời gian khi thực hiện công việc thống kê, dàn dựng mà vốn dĩ mất nhiều thời gian và công sức.
Đặc biệt, trong công việc sáng tạo nội dung, AI có thể hỗ trợ nhà báo trong một số công việc có tính chuyên môn như làm video, đồ họa, thu thập, phân tích dữ liệu… AI có thể tập hợp dữ liệu lớn từ rất nhiều nguồn khác nhau, mang đến cách tiếp cận rộng, đa chiều. Việc triển khai thành công AI trong tòa soạn sẽ giải phóng các phóng viên khỏi những công việc lặp đi lặp lại và đòi hỏi nhiều công sức.
Cùng với những lợi ích mang lại, việc sử dụng trí tuệ nhân tạo trong báo chí cũng gây ra nhiều tranh cãi. Không ít người thừa nhận, AI là con dao hai lưỡi mà chúng ta phải hết sức cẩn trọng khi sử dụng trong hoạt động báo chí. Thậm chí nhiều người còn cho rằng ứng dụng AI trong báo chí có thể mang đến những nguy cơ rõ ràng. Đó chính là mối lo về việc máy móc thay thế con người trong các tòa soạn khi AI được áp dụng rộng rãi.
Từ góc nhìn an ninh truyền thông, một mối nguy khác mà AI mang lại đó là việc AI có thể tạo ra những thông tin sai lệch, tin giả, xuyên tạc chỉ bằng vài câu lệnh đơn giản. Những đối tượng có mục đích xấu, với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo, có thể tạo dựng những câu chuyện, phát ngôn giả mà như thật để đánh lừa công chúng.
Người làm báo cần thay đổi như thế nào?
Việc tận dụng tối ưu hóa các công việc của nhà báo bằng công nghệ là một phương pháp đang được triển khai hiệu quả. Bởi vậy, cơ quan báo chí cũng cần xây dựng được đội ngũ nhân sự chuyên và mạnh về công nghệ thông tin để phục vụ tốt nhất cho tòa soạn. Học hỏi, trau dồi kinh nghiệm là điều quan trọng trong quá trình hội nhập và phát triển.
Tuy vậy, người làm báo không thể dùng AI để thay thế ngòi bút của mình. Các tòa soạn báo cần nhìn nhận đây là một giải pháp mang tính chiến lược giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất nội dung, giúp nhà báo tiết kiệm thời gian, công sức để tập trung vào những nhiệm vụ sáng tạo quan trọng hơn. Điều này đòi hỏi người làm báo dù là thế hệ nào cũng phải có nhận thức rõ ràng, đầy đủ về tính cấp thiết của chuyển đổi số.
Từ đó, tự bồi dưỡng, trau dồi cho bản thân những kỹ năng mới về công nghệ; thường xuyên tự học tập, phát huy khả năng sáng tạo, không ngừng học hỏi, sẵn sàng thích ứng để trở thành một nhà báo thời đại 4.0. AI và tương lai của báo chí luôn song hành với nhau.
