Báo Thanh niên - “ngọn đuốc” mở đường cho Báo chí Cách mạng Việt Nam

Thăm nơi ra đời Báo Thanh niên

Đầu thế kỷ XX, Việt Nam chìm trong ách thống trị thực dân Pháp. Các phong trào yêu nước như Cần Vương, Đông Du, Đông Kinh Nghĩa Thục từng dấy lên mạnh mẽ nhưng đều thất bại, vì thiếu vắng một tổ chức, đường lối cách mạng khoa học, nhất là thiếu một lý luận cách mạng dẫn đường. Giữa lúc đất nước chìm trong bóng tối nô lệ, người thanh niên yêu nước Nguyễn Ái Quốc đã lên đường tìm đường cứu nước bằng trí tuệ và nghị lực phi thường. Sau hành trình qua nhiều nước châu Âu, châu Phi và châu Mỹ, đồng chí Nguyễn Ái Quốc tiếp cận chủ nghĩa Mác – Lênin, trở thành người cộng sản Việt Nam đầu tiên. Năm 1923–1924, đồng chí Nguyễn Ái Quốc sang Liên Xô dự Đại hội V của Quốc tế Cộng sản, rồi trở lại Quảng Châu (Trung Quốc) để trực tiếp đào tạo cán bộ. Đây là trung tâm hoạt động cách mạng sôi động của châu Á lúc bấy giờ, nơi nhiều nhà cách mạng Trung Quốc, Triều Tiên, Philippines… gặp gỡ, trao đổi và học tập.

Tháng 12/1924, từ Moskva (Liên Xô), đồng chí Nguyễn Ái Quốc trở về đến Quảng Châu. Năm 1925, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc thành lập tổ chức “Tâm Tâm Xã”, nhằm tập hợp các thanh niên người Việt Nam yêu nước để giáo dục và truyền bá cách mạng cho họ. Đây là tổ chức tiền thân của Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội (Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên). Ngày 21/6/1925, tại chính nơi đây, đồng chí Nguyễn Ái Quốc đã xuất bản Báo Thanh niên – Cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên Việt Nam – tờ báo bí mật đầu tiên của những người cách mạng Việt Nam bằng chữ Quốc ngữ, viết bằng giấy sá, in bằng bàn tay.

Thật vinh dự vào năm 2024, chúng tôi được tham gia lớp bồi dưỡng cán bộ quy hoạch nguồn Ban Chấp hành Đảng bộ Thành phố nhiệm kỳ 2025 - 2030 tại Đại học Bách Khoa Hoa Nam, thành phố Quảng Châu, Trung Quốc và may mắn được đến thăm trường đào tạo cán bộ đầu tiên của cách mạng Việt Nam tại căn nhà số 250 phố Văn Minh - nơi ra đời Báo Thanh niên – Cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh Niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập và xuất bản. Đây không chỉ là cột mốc khai sinh của nền Báo chí Cách mạng Việt Nam, mà còn là biểu tượng cho tinh thần yêu nước, khát vọng giải phóng dân tộc và tầm nhìn chiến lược của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Đây cũng là địa danh gắn liền với sự nghiệp cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Quảng Châu, Trung Quốc từ năm 1924 đến năm 1927.

Khi đặt chân đến nơi đây, chúng tôi không khỏi xúc động chính tại căn phòng nhỏ bé ấy, Người đã bí mật viết, in và phát hành báo Thanh niên – tờ báo đầu tiên tuyên truyền Chủ nghĩa Mác – Lênin đến thanh niên Việt Nam. Qua lời giới thiệu của thuyết minh viên người Trung Quốc, hình ảnh Người cặm cụi viết từng bài báo, tự tay in ấn, rồi tìm mọi cách chuyển về nước trong hoàn cảnh bị chính quyền thuộc địa và đế quốc ráo riết truy lùng đang hiện ra trước mắt chúng tôi. Báo Thanh niên không đơn thuần là một ấn phẩm chính trị, mà còn là vũ khí tư tưởng sắc bén, mở đường cho sự hình thành và phát triển của tổ chức cách mạng đầu tiên – Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.

Từ đó, hạt giống cách mạng đã nảy mầm, lan rộng khắp ba miền đất nước, thắp sáng lý tưởng độc lập dân tộc, khai sinh ra Đảng Cộng sản Việt Nam vào ngày 3/2/1930. Nơi ra đời và xuất bản Báo Thanh Niên tại Quảng Châu chính là chứng tích sống động cho thấy báo chí không chỉ phản ánh thời cuộc, mà còn có thể định hình thời cuộc. Đó là nơi khởi nguồn cho hành trình Báo chí Cách mạng Việt Nam, là minh chứng cho sức mạnh của tư tưởng, lòng kiên định và tinh thần yêu nước của dân tộc. Những trang báo năm xưa, tuy đã nhuốm màu thời gian, nhưng tinh thần đấu tranh, khát vọng tự do và lòng yêu nước vẫn còn sống mãi. Chúng tôi tin rằng, những người làm báo hôm nay và cả mai sau sẽ tiếp tục kế thừa ngọn lửa ấy, giữ vững vai trò Báo chí Cách mạng trong thời đại mới.

Hình thành và phát triển Báo Thanh niên tại Quảng Châu

Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, chúng ta lại nhắc đến Báo Thanh niên - Cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh Niên trong niềm dâng trào cảm xúc và niềm tự hào to lớn. Bởi đó không chỉ là tờ báo cách mạng đầu tiên của Việt Nam, mà còn là tiếng nói khai mở con đường giải phóng dân tộc, được xuất bản ở một nơi xa xứ – Quảng Châu, Trung Quốc.

Số đầu tiên ra ngày 21/6/1925, số 202 ra ngày 14/2/1930, trong thời gian gần 5 năm, Báo Thanh niên đã xuất bản 202 số. Thời kỳ đầu, Báo Thanh niên xuất bản 1 kỳ/tuần in trên 100 bản. Sau này, do gặp nhiều khó khăn, nên số sau cách số trước từ 3 đến 5 tuần, măng- sét của Báo viết bằng hai chữ tiếng Việt và tiếng Hán. Nội dung chính của Báo Thanh niên là vạch rõ mâu thuẫn giữa dân tộc Việt Nam và các dân tộc thuộc địa với chủ nghĩa đế quốc là không thể điều hòa được; khẳng định con đường Cách mạng của Việt Nam; lực lượng cách mạng là toàn dân, lấy công nông làm nền tảng; người cách mạng phải hy sinh vì sự nghiệp và phải có phương pháp cách mạng đúng…

Tháng 7/1927, tình hình cách mạng Trung Quốc xảy ra nhiều biến cố bất lợi, đồng chí Nguyễn Ái Quốc buộc phải rời khỏi Quảng Châu đến Vũ Hán rồi đi Liên Xô. Khi đó, Báo Thanh niên mới xuất bản được 88 số, sau đó Tổng bộ Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội phải chuyển sang Hương Cảng (Hongkong), tiếp tục cho in và xuất bản Báo Thanh niên. Có thể khẳng định, sứ mệnh và mục tiêu cách mạng của Báo Thanh niên không đơn thuần là một tờ báo đưa tin, mà còn là một công cụ giáo dục chính trị, tư tưởng, truyền bá Chủ nghĩa Mác – Lênin, huấn luyện cán bộ cách mạng. Tờ báo ra đời với khẩu hiệu: “Diệt trừ giặc Pháp – đánh đổ phong kiến – giành độc lập dân tộc”; gợi mở con đường đấu tranh đúng đắn: cách mạng vô sản do giai cấp công nhân lãnh đạo…

Hoạt động xuất bản của Báo Thanh niên

Đồng chí Nguyễn Ái Quốc là linh hồn của Báo Thanh niên: từ viết bài, biên tập, in ấn đến phát hành. Sau này, các đồng chí Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu, Lê Duy Điếm, Trương Văn Lĩnh cũng tham gia sáng lập và xuất bản Báo - là những “nhà báo cách mạng” đầu tiên của Việt Nam. Thời kỳ đầu, Báo Thanh niên được đưa bí mật về Việt Nam qua đường thủy, đường bộ, đặc biệt qua ngả biên giới Lạng Sơn, Cao Bằng. Các bài viết đăng trên Báo Thanh niên đã kết hợp lý luận và thực tiễn, vừa phản ánh hiện trạng đất nước, vừa dẫn dắt tư tưởng Nhân dân; Giải thích khái niệm “Vô sản”, “đấu tranh giai cấp”, “Quốc tế Cộng sản”; Cổ vũ lòng yêu nước, khát vọng độc lập. Các bài viết với lập luận sắc sảo, bút pháp sắc bén, súc tích, gần gũi với quần chúng, nổi bật là các bài của Nguyễn Ái Quốc như: “Thanh niên là gì?”, “Thế nào là cách mạng?”, “Cách mạng Nga và bài học cho Việt Nam”…

Báo Thanh niên là tiền đề để hợp nhất ba tổ chức cộng sản thành Đảng Cộng sản Việt Nam. Báo Thanh niên là tờ báo đầu tiên mang tính giai cấp vô sản ở Việt Nam - là trường học đầu tiên đào tạo những nhà báo – chiến sĩ cách mạng, góp phần định hình nền Báo chí Cách mạng Việt Nam.

Báo Thanh niên với Báo chí Cách mạng Việt Nam

Qua các tài liệu nghiên cứu hiện nay có thể thấy, thông qua Báo Thanh niên, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã kết hợp một cách nhuần nhuyễn giữa việc truyền bá Chủ nghĩa Mác – Lênin với đường lối cứu nước, vận dụng phù hợp lý luận với thực tiễn cách mạng Việt Nam, tạo nên một tờ báo có sức thuyết phục, làm thay đổi nhận thức cũng như vận động được quần chúng Nhân dân theo Đảng và cách mạng. Những nội dung của Báo Thanh niên mặc dù đã xuất bản một thế kỷ qua, nhưng vẫn còn nguyên giá trị về việc phát huy mạnh mẽ truyền thống yêu nước nồng nàn của dân tộc Việt Nam, đề ra những chiến lược, sách lược của cách mạng và vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Báo Thanh niên thời kỳ đó đã giúp thanh niên và người dân Việt Nam yêu nước nhiệt tình tham gia cách mạng, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và tiền đồ xán lạn của dân tộc ta. Thông qua các nội dung của Báo Thanh niên, lớp lớp những người làm báo hôm nay học được từ Chủ tịch Hồ Chí Minh nhiều điều còn nguyên giá trị như về lý tưởng cách mạng, cách thức tổ chức tòa báo, dùng báo chí để xây dựng niềm tin và tạo sự đồng thuận trong Nhân dân…

Báo Thanh niên cũng ảnh hưởng đến các tờ báo sau đó như Búa Liềm, Tiền phong, Sự thật, Nhân dân. Đồng thời Báo Thanh niên cũng gieo hạt giống lý luận cách mạng trên đất nước Việt Nam. Nhiều bản Báo Thanh niên đưa về Việt Nam như ngọn lửa truyền cảm hứng cho các phong trào thanh niên tại Hà Nội, Nam Định, Vinh, Huế, Sài Gòn… Các hội đọc Báo Thanh niên dần hình thành, trở thành nơi tụ hội trí thức yêu nước và công nhân tiến bộ, trực tiếp đào tạo đội ngũ đảng viên đầu tiên cho Đảng Cộng sản Việt Nam.

Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo Thanh niên xuất bản số đầu tiên cũng là Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, Báo Thanh niên đã khơi nguồn cho sự ra đời của một nền báo chí phụng sự cách mạng, hình thành đội ngũ cán bộ vừa có lý tưởng, có trí tuệ và có đạo đức cách mạng. Một mô hình báo chí dấn thân, lấy phục vụ dân tộc, phụng sự Nhân dân làm gốc. Ngày nay, trong bối cảnh chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo và mạng xã hội đang phát triển mạnh mẽ, di sản Báo Thanh niên vẫn còn nguyên giá trị cho báo chí hiện đại.

Một trăm năm – ngọn đuốc vẫn sáng! Từ một căn phòng nhỏ ở nơi xa xứ - Quảng Châu, Trung Quốc đã ra đời Báo Thanh niên - là một biểu tượng sống động của khát vọng giải phóng dân tộc và lý tưởng phụng sự Nhân dân. Kỷ niệm 100 năm ngày ra đời báo Thanh niên, không chỉ là dịp tôn vinh lịch sử, mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm của người làm báo hôm nay: viết cho chân lý, viết vì độc lập – tự do – hạnh phúc của Nhân dân.

Báo Thanh niên đã trở thành “ngọn đuốc” mở đường cho Báo chí Cách mạng Việt Nam. Mỗi dấu mốc phát triển không chỉ là một sự kiện lịch sử, mà còn để lại dấu ấn về tư tưởng dấn thân, phụng sự lý tưởng về sự hy sinh thầm lặng của người làm báo giữa bom đạn và hiểm nguy. Trách nhiệm xã hội và chính trị sâu sắc của báo chí đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc. Trong thời đại mới, Báo chí Cách mạng không còn là “bút thép” giữa chiến hào, nhưng vẫn phải là ngọn hải đăng định hướng dư luận và bảo vệ giá trị dân tộc. Đặc biệt trong Kỷ nguyên số, báo chí cần tự làm mới mình trên nền tảng giá trị cốt lõi: trung thực, khách quan, phụng sự công chúng và đặt lợi ích dân tộc lên hàng đầu.

Tinh thần Thanh Niên 1925 vẫn sống mãi trong từng trang báo, bản tin thời sự trên các phương tiện báo chí truyền thông của chúng ta hôm nay.

PGS.TS Nguyễn Thành Lợi