Bỏ cấp giấy phép xây dựng: cần khung pháp lý rõ ràng và hệ thống hậu kiểm chặt chẽ

Cải cách cần thiết để gỡ “nút thắt” thủ tục hành chính

Thực tế nhiều năm qua cho thấy, GPXD là một trong những thủ tục gây nhiều phiền hà nhất cho người dân và DN. Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, trung bình một dự án xây dựng cần 8 – 10 thủ tục con, trong đó GPXD chiếm thời gian đáng kể. Không ít DN cho rằng, việc chờ đợi cấp phép vừa làm tăng chi phí, vừa khiến cơ hội kinh doanh bị bỏ lỡ.

Việc miễn cấp GPXD đối với các dự án đã đáp ứng quy hoạch chi tiết, có thẩm định thiết kế cơ sở, thiết kế kỹ thuật, được kỳ vọng sẽ giảm gánh nặng thủ tục, đồng thời rút ngắn thời gian chuẩn bị đầu tư từ 3 – 6 tháng. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh nền kinh tế cần những dòng vốn đầu tư nhanh, hiệu quả sau đại dịch Covid-19.

Anh Nguyễn Quốc Khải, trú tại quận Hoàng Mai (Hà Nội) – chia sẻ: “Tôi từng mất gần 2 tháng để hoàn thành thủ tục xin GPXD cho ngôi nhà 5 tầng. Nếu được miễn cấp phép khi đã có quy hoạch, tôi tin rằng việc xây dựng sẽ diễn ra nhanh gọn, tiết kiệm đáng kể chi phí tư vấn và hành chính”.

Từ góc độ kinh tế vĩ mô, việc đơn giản hóa thủ tục xây dựng là bước đi cần thiết để cải thiện môi trường đầu tư, góp phần nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh quốc gia (GCI). Theo báo cáo Doing Business của Ngân hàng Thế giới (WB) năm 2020, Việt Nam xếp hạng 25/190 về “cấp phép xây dựng” – một thứ hạng khá tốt – tuy nhiên thời gian xử lý thủ tục vẫn kéo dài so với các quốc gia trong khu vực như Singapore hay Malaysia...

“Việc bỏ yêu cầu cấp GPXD ng trong một số trường hợp có thể giúp Việt Nam tiến gần hơn đến chuẩn mực quốc tế, đồng thời thu hút mạnh hơn dòng vốn FDI, nhất là trong lĩnh vực bất động sản công nghiệp và hạ tầng đô thị. Nếu thực hiện minh bạch, việc miễn cấp phép sẽ là cú hích cho thị trường xây dựng, giúp DN giảm chi phí, thúc đẩy tăng trưởng đầu tư tư nhân” – Phó Chủ tịch Hiệp hội BĐS Việt Nam, TS Nguyễn Văn Đính nhận định.

Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cho rằng, việc bỏ quy trình cấp GPXD sẽ có tác động dây chuyền đến nhiều ngành kinh tế. Bởi ngành xây dựng vốn có quan hệ mật thiết với hàng chục ngành khác như vật liệu xây dựng, vận tải, cơ khí, thiết bị điện, kiến trúc… Việc bỏ cấp phép sẽ kéo theo tăng trưởng đầu ra của các ngành phụ trợ, từ đó đóng góp tích cực vào GDP.

Trong báo cáo của Tổng cục Thống kê quý I/2025, ngành xây dựng ghi nhận mức tăng trưởng 6,6%, phần nào phản ánh tác động tích cực của các biện pháp cải cách thủ tục hành chính. Đặc biệt tại các khu vực đô thị hóa nhanh như TP Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng, việc đơn giản hóa thủ tục có thể tạo điều kiện để tăng tốc các dự án nhà ở xã hội, nhà ở công nhân, hạ tầng đô thị thông minh – vốn là các lĩnh vực cần triển khai nhanh để phục vụ nhu cầu thực tiễn.

Cần khung pháp lý rõ ràng và hệ thống hậu kiểm chặt chẽ

Ở chiều ngược lại, không ít chuyên gia tỏ ra lo ngại rằng việc bỏ cấp GPXD nếu không đi kèm hệ thống quản lý hậu kiểm chặt chẽ có thể dẫn đến nguy cơ xây dựng sai quy hoạch, sai chỉ giới và mất kiểm soát trật tự đô thị. Thực tế tại một số địa phương từng “thí điểm bỏ giấy phép” đã ghi nhận tình trạng người dân xây dựng sai phép, vượt tầng hoặc lấn chiếm đất công khi không còn sự giám sát từ cấp chính quyền địa phương. Nếu không được kiểm soát kịp thời, điều này sẽ tạo ra “vết dầu loang” ảnh hưởng tiêu cực đến mỹ quan đô thị và tính bền vững của quy hoạch chung.

“Giấy phép xây dựng không đơn thuần là một tờ giấy hành chính, mà là công cụ đảm bảo công trình phù hợp với quy hoạch đô thị, an toàn kết cấu, phòng cháy chữa cháy và môi trường. Bỏ cấp phép mà không có công cụ kiểm tra thay thế sẽ mở ra nguy cơ xây dựng tràn lan, đặc biệt ở khu vực ven đô và nông thôn” - KTS Trần Hữu Bình – giảng viên Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội nhìn nhận.

Hầu hết các chuyên gia đều chung quan điểm rằng, việc bỏ quy trình cấp GPXD sẽ giúp cân bằng giữa tốc độ phát triển và tính bền vững. Đồng thời việc miễn, bỏ cấp phép cần được nhìn nhận không chỉ ở góc độ thuận lợi hành chính, mà còn là bài toán cân bằng giữa tốc độ phát triển, tính bền vững của đô thị, hạ tầng và xã hội. Ở các quốc gia phát triển như Nhật Bản, Đức, Singapore – việc không yêu cầu giấy phép xây dựng trong một số trường hợp là phổ biến, song lại đặt nền tảng trên cơ sở quy hoạch chặt chẽ, hệ thống quản lý kỹ thuật số hiện đại, và tinh thần tuân thủ pháp luật cao từ người dân. Do đó, Việt Nam muốn thực hiện chính sách này một cách hiệu quả thì cần đi kèm các điều kiện tiên quyết về quy hoạch, minh bạch dữ liệu và quản lý kỹ thuật số.

Từ góc nhìn quản trị, bỏ giấy phép xây dựng chỉ nên được thực hiện khi có quy hoạch chi tiết được phê duyệt, thiết kế đã được thẩm định bởi cơ quan chuyên môn và người dân, cơ quan chức năng có thể truy cập công khai thông tin quy hoạch để giám sát lẫn nhau. Đồng thời, cần có cơ chế hậu kiểm tự động như ứng dụng công nghệ GIS, AI để giám sát vi phạm trật tự xây dựng qua ảnh vệ tinh hoặc hệ thống camera giám sát. Ngoài ra, hệ thống xử phạt hành vi vi phạm xây dựng trái phép cần được thiết kế nghiêm minh, có tính răn đe cao để tránh tình trạng “xây trước, xử lý sau” như đã từng xảy ra.

“Bỏ cấp GPXD không phải là “liều thuốc” cho nền kinh tế, mà là một công cụ chính sách có điều kiện. Nếu áp dụng một cách bài bản, nó có thể trở thành đòn bẩy cải cách hành chính, thu hút đầu tư, thúc đẩy xây dựng, tạo việc làm và tăng trưởng. Nhưng nếu buông lỏng quản lý, nó lại dễ dẫn đến hệ lụy như phá vỡ quy hoạch, gia tăng rủi ro xây dựng và bất ổn xã hội. Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh cải cách thể chế, xây dựng nền kinh tế số, thì bài toán xây dựng – phát triển hạ tầng – kiểm soát đô thị sẽ còn nhiều thách thức, việc bỏ GPXD cần được nhìn nhận từ góc độ phát triển bền vững trong dài hạn” – chuyên gia về quy hoạch đô thị, thạc sĩ, KTS Trần Tuấn Anh nêu quan điểm.