Bộ Nội vụ đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định về tiêu chuẩn đơn vị hành chính, thí điểm tại một số đơn vị cấp tỉnh

Theo Bộ Nội vụ, trong 5 năm (2016-2021), thực hiện Nghị quyết 1211/2016/UBTVQH13, đặc biệt sau hơn 2 năm (2019-2021) thực hiện Nghị quyết 653/2019/UBTVQH14, theo đề nghị của các địa phương, Bộ đã trình Chính phủ để trình UBTV Quốc hội ban hành 85 Nghị quyết về thành lập, nhập, điều chỉnh địa giới ĐVHC cấp huyện, cấp xã. Kết quả nổi bật, đã khắc phục cơ bản tình trạng chia tách làm tăng ĐVHC trong các nhiệm kỳ trước, bước đầu giảm được 8 ĐVHC cấp huyện (từ 713 còn 705 đơn vị), giảm 563 ĐVHC cấp xã so với năm 2016 (từ 11.162 còn 10.599 đơn vị), phù hợp quá trình phát triển KT-XH và đô thị hóa ở các địa phương.

Theo đó, các ĐVHC nông thôn có xu hướng giảm (giảm 18 huyện, 707 xã, do nhập hoặc chuyển thành ĐVHC đô thị); ĐVHC đô thị có xu hướng tăng nhanh (tăng 13 TP thuộc tỉnh, 138 phường và 6 thị trấn); đồng thời đã triển khai được mô hình “thành phố trong thành phố” (thành lập TP Thủ Đức thuộc TP Hồ Chí Minh). Đặc biệt, trong quá trình thực hiện Nghị quyết 1211/2016/UBTVQH13 và Nghị quyết 653/2019/UBTVQH14, không có trường hợp chia ĐVHC các cấp và không có thay đổi đối với ĐVHC cấp tỉnh.

Lãnh đạo Bộ Nội vụ đánh giá, việc thực hiện sắp xếp ĐVHC cấp huyện, cấp xã được tiến hành trên cơ sở đồng thuận cao và sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị từ T.Ư đến cơ sở. Bộ Chính trị, Quốc hội, UBTV Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các cơ quan T.Ư thường xuyên chỉ đạo, đôn đốc, hướng dẫn; cấp ủy đảng, chính quyền các cấp ở địa phương đã nghiêm túc, quyết liệt thực hiện sắp xếp ĐVHC cấp huyện, cấp xã theo quy định. Trong quá trình đó, các địa phương chú trọng tuyên truyền, vận động và nhận được đồng tình cao của Nhân dân, thể hiện qua việc nhiều địa phương khi lấy ý kiến cử tri trên địa bàn về phương án, đề án sắp xếp ĐVHC cấp huyện, cấp xã đã nhận được tỷ lệ đồng ý rất cao…

Tuy nhiên, hạn chế là một số tỉnh, TP trực thuộc T.Ư chưa quyết tâm thực hiện sắp xếp ĐVHC cấp huyện, cấp xã, tiến độ thực hiện chậm so với lộ trình kế hoạch đề ra. Số ĐVHC cấp huyện thực hiện sắp xếp chưa đạt yêu cầu đề ra, nếu không tính 4 huyện đảo, cù lao do có yếu tố đặc thù nằm biệt lập nên không thực hiện sắp xếp thì các địa phương mới sắp xếp được 9/15 ĐVHC cấp huyện thuộc diện phải sắp xếp. Sau sắp xếp, số lượng ĐVHC cấp huyện chỉ giảm được 8/15/713 đơn vị (đạt tỷ lệ giảm 1,12% trên tổng số ĐVHC cấp huyện cả nước). Nhiều ĐVHC cấp huyện, cấp xã mới hình thành sau sắp xếp vẫn chưa bảo đảm tiêu chuẩn theo quy định (địa phương nêu lý do các yếu tố đặc thù nên không thể sắp xếp thêm ĐVHC cùng cấp khác liền kề)…

Từ thực tế hiện nay, Bộ Nội vụ đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định về tiêu chuẩn của ĐVHC phù hợp từng loại hình ĐVHC, đặc biệt các ĐVHC đô thị và ĐVHC có yếu tố đặc thù về AN-QP, miền núi, vùng cao; trên cơ sở đó quy định điều khoản áp dụng với việc thành lập, nhập, chia, điều chỉnh địa giới ĐVHC, làm căn cứ tiếp tục sắp xếp ĐVHC cấp huyện, cấp xã và thí điểm ở cấp tỉnh giai đoạn 2022-2025, định hướng đến năm 2030. Đồng thời, khắc phục những hạn chế, bất cập trong quá trình thực hiện Nghị quyết 1211/2016/UBTVQH13 để thành lập, nhập, chia, điều chỉnh địa giới ĐVHC phù hợp hơn với thực tế, thúc đẩy phát triển KT-XH và phát triển đô thị của đất nước.

Cụ thể, bổ sung 1 điều quy định về tiêu chuẩn của TP thuộc TP trực thuộc T.Ư, gồm các tiêu chuẩn quy mô dân số, diện tích tự nhiên, số ĐVHC cấp xã trực thuộc, loại đô thị và cơ cấu, trình độ phát triển KT-XH theo hướng có phân biệt cao hơn so với các đô thị cấp huyện khác, như: Quy mô dân số từ 250.000 người trở lên (quận là 200.000 người, TP thuộc tỉnh là 180.000 người, thị xã 120.000 người); diện tích tự nhiên từ 150 km² (giữ nguyên như quy định hiện nay); tỷ lệ số phường trên tổng số ĐVHC cấp xã từ 70% trở lên (TP thuộc tỉnh là 65%, thị xã là 50%); trình độ phát triển đô thị từ loại II trở lên (TP thuộc tỉnh là loại III, thị xã là loại IV); cơ cấu và trình độ phát triển KT-XH đạt tiêu chuẩn quy định (tiêu chuẩn cụ thể ban hành kèm theo Nghị quyết).

Cùng đó, sửa đổi quy định về tiêu chuẩn quy mô dân số của tỉnh, huyện, xã miền núi, vùng cao theo hướng tỉnh, huyện, xã miền núi, vùng cao có diện tích tự nhiên rộng hơn từ 150% trở lên so với mức tiêu chuẩn chung thì quy mô dân số được giảm 25% so với quy định để phù hợp với đặc thù của ĐVHC miền núi, vùng cao có diện tích tự nhiên lớn, địa hình phức tạp, dân số ít. Sửa đổi quy định về tiêu chuẩn quy mô dân số của TP thuộc tỉnh, thị xã, quận theo hướng tăng tiêu chuẩn này để phù hợp yêu cầu thực tiễn. Theo đó, quy mô dân số của TP thuộc tỉnh từ 180.000 người trở lên, thị xã từ 120.000 người trở lên, quận từ 200.000 người trở lên. Sửa đổi, bổ sung quy định về tiêu chuẩn hệ thống cơ sở hạ tầng đô thị đối với quận, phường theo hướng quy định rõ Bộ Xây dựng có thẩm quyền đánh giá tiêu chuẩn này để thống nhất với Nghị quyết 1210/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2021 của UBTV Quốc hội về phân loại đô thị.

Đồng thời, sửa đổi quy định về tiêu chuẩn diện tích tự nhiên của thị xã từ 100 km² trở lên để phù hợp quy mô của thị xã trong tổng thể ĐVHC đô thị ở cấp huyện. Sửa đổi tiêu chuẩn của ĐVHC ở hải đảo theo hướng làm rõ tiêu chuẩn về loại đô thị khi thành lập ĐVHC đô thị ở hải đảo. Theo đó, ĐVHC đô thị ở hải đảo sẽ được cấp có thẩm quyền công nhận loại tương ứng trước khi thành lập.

Bộ Nội vụ cũng đề xuất sửa đổi quy định về áp dụng Nghị quyết, điều khoản áp dụng tại Nghị quyết 1211/2016/UBTVQH13 được xây dựng theo quan điểm giữ ổn định số lượng và hạn chế chia ĐVHC các cấp. Đến nay, thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về sắp xếp ĐVHC các cấp, dự thảo Nghị định sửa đổi theo hướng các ĐVHC hiện nay phải được rà soát, đánh giá theo tiêu chuẩn (mới) quy định tại Nghị quyết.

Trường hợp không đạt tiêu chuẩn về quy mô dân số và diện tích tự nhiên của ĐVHC thì tiến hành nhập, sắp xếp theo quy định của UBTV Quốc hội và cơ quan có thẩm quyền về sắp xếp các ĐVHC, trừ các trường hợp sau: Các ĐVHC cấp huyện, cấp xã đã thực hiện sắp xếp giai đoạn 2019-2021 (trừ trường hợp địa phương vẫn có nhu cầu tiếp tục sắp xếp); có điều kiện vị trí địa lý, địa hình biệt lập với các ĐVHC khác (ở hải đảo, cù lao); có tiêu chuẩn quy mô dân số hoặc diện tích tự nhiên cao hơn từ 200% trở lên so với tiêu chuẩn chung; các trường hợp đặc biệt đặc thù khác quy định tại Nghị quyết.

Đáng chú ý, không thực hiện chia ĐVHC các cấp, trừ trường hợp đặc biệt để đáp ứng yêu cầu về bảo vệ chủ quyền quốc gia, QP-AN do Chính phủ trình Quốc hội, UBTV Quốc hội xem xét, quyết định. 

Theo Bộ Nội vụ, việc thành lập, điều chỉnh địa giới ĐVHC phải đạt các tiêu chuẩn mới của ĐVHC tương ứng, trừ những trường hợp đặc biệt quy định tại Nghị quyết.