Bụi công trường- ai chịu trách nhiệm giám sát?

Tác hại từ bụi công trường

Thực tế trên nhiều tuyến phố nội thành nhiều công trình vẫn thi công hở, tấm che chắn tạm bợ hoặc không có, bụi mù mịt mỗi khi có phương tiện di chuyển qua lại. Từ đó câu hỏi được đặt ra là ai chịu trách nhiệm kiểm tra, giám sát các công trình xây dựng? Và quy trình giám sát đang được thực hiện như thế nào? Trước bối cảnh đó, UBND TP Hà Nội đã ban hành văn bản yêu cầu toàn bộ các công trường xây dựng tăng cường kiểm soát bụi bằng các biện pháp: che chắn kín, lắp đặt hệ thống phun sương giảm bụi và đặc biệt là giám sát thi công qua camera trí tuệ nhân tạo (AI) tại những dự án có quy mô lớn.

Ghi nhận của phóng viên trên những tuyến đường lớn như: Tam Trinh, Định Công, Vành đai 1, Vành đai 2, Vành đai 4… và nhiều tuyến phố ở nội thành Hà Nội, hàng loạt công trình vẫn thi công, tháo dỡ thiếu che chắn khiến bụi bay mù mịt mỗi khi có xe đi qua. Một số công trình san nền, đào móng nằm sát đường, không có hệ thống phun sương và tường bao, khiến bụi đất theo gió bay vào nhà dân hai bên đường. Nhiều công trình đang hoàn thiện cũng chỉ che chắn hình thức, vào giờ cao điểm, khi lưu lượng xe tăng tạo thành những “đám mây” bụi phủ kín cả đoạn đường.

“Nhà tôi cách công trình khoảng chục mét, ngày nào cũng phải lau dọn, công trình thi công nhiều năm mà việc che chắn bụi chưa được thực hiện nghiêm túc. Trong khi đó, theo quy định của TP Hà Nội, mọi công trình xây dựng trong khu vực đô thị đều phải có hàng rào che chắn, biện pháp chống bụi, vệ sinh phương tiện ra vào và xử lý vật liệu rơi vãi” - ông Trần Xuân Hòa, người dân khu phố Tam Trinh, phường Hoàng Mai bức xúc.

ThS. KTS Trần Tuấn Anh – chuyên gia về quy hoạch đô thị cho biết, hoạt động xây dựng trong đô thị, đặc biệt tại TP lớn như Hà Nội tạo ra lượng bụi khổng lồ mỗi ngày, chủ yếu từ các công đoạn đào móng, trộn bê tông, cắt gạch, vận chuyển đất đá và vận hành xe tải nặng. Bụi từ công trường không chỉ ảnh hưởng đến cảnh quan mà còn gây tác động nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, môi trường sống và phát triển kinh tế – xã hội.

Cụ thể, bụi từ công trường gây ô nhiễm không khí và tăng nồng độ PM2.5, PM10, đặc biệt là bụi mịn PM2.5 có khả năng phát tán nhanh và tồn tại lâu trong không khí. Khi không có biện pháp che chắn và phun sương đầy đủ sẽ tạo ra các “đám mây bụi” trên đường phố, ảnh hưởng đến tầm nhìn an toàn giao thông và làm chỉ số AQI của Hà Nội thường xuyên chạm ngưỡng “đỏ” và “tím”. Theo thống kê, bụi từ công trường có thể chiếm 15 – 25% tổng lượng bụi mịn ở đô thị vào các thời điểm cao điểm xây dựng.

Bụi công trường chứa hỗn hợp xi măng, silica, kim loại nặng và các hợp chất hữu cơ… khi người dân hít phải có thể gây hàng loạt bệnh nguy hiểm liên quan đến đường hô hấp, đặc biệt là trẻ em và người cao tuổi. Bụi chứa vật liệu xây dựng khi rơi xuống đất và cuốn vào hệ thống thoát nước có thể làm tắc cống, gây ngập úng; nhiễm bẩn nguồn nước mặt; biến đổi chất đất, ảnh hưởng cây xanh. Ngoài ra, còn làm xuống cấp các công trình lân cận bởi bụi mịn bám trên mặt tòa nhà, công trình công cộng sẽ làm bào mòn bề mặt, giảm tuổi thọ vật liệu, tăng chi phí bảo trì, vệ sinh, những công trình cổ, di sản kiến trúc càng bị ảnh hưởng nặng nề hơn.

“Ô nhiễm không khí từ bụi công trường còn gây ra tổn thất về kinh tế trong nhiều lĩnh vực: chi phí y tế tăng cao do người dân mắc bệnh liên quan đến bụi. DN du lịch bị ảnh hưởng vì du khách e ngại tình trạng ô nhiễm. Năng suất lao động giảm do người dân mệt mỏi, bệnh tật. Hình ảnh đô thị bị giảm, ảnh hưởng đến sức hấp dẫn đầu tư… Theo ước tính của Ngân hàng thế giới, ô nhiễm không khí có thể làm thiệt hại từ 3 – 5% GDP/năm cho những quốc gia đô thị hóa nhanh nếu không kiểm soát tốt” – ThS. KTS Trần Tuấn Anh cho hay.

Cần siết chặt trách nhiệm từ chủ đầu tư đến cơ quan quản lý

Theo TS. KTS Hoàng Minh Dũng – chuyên gia về quy hoạch và quản lý đô thị, để trả lời câu hỏi “ai chịu trách nhiệm giám sát công trình”, cần nhìn lại hệ thống quản lý hiện nay. Theo Luật Xây dựng, chủ đầu tư chịu trách nhiệm cao nhất trong việc bảo đảm công trình thi công đúng quy định về môi trường và an toàn, nhưng nhiều trường hợp chính sự buông lỏng của chủ đầu tư khiến nhà thầu thi công tùy tiện, rút ngắn biện pháp môi trường để tiết kiệm chi phí.

Theo phân cấp quản lý đô thị của Hà Nội, UBND phường nơi có công trình thi công là đơn vị kiểm tra trực tiếp hằng ngày. Thanh tra Sở Xây dựng là cơ quan kiểm tra chuyên ngành, nhưng do số lượng công trình rất lớn, lại hạn chế về nhân sự nên việc xử lý chủ yếu mang tính trọng điểm, chưa thể bao phủ toàn bộ và thường xuyên. Trong khi đó, Sở Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) theo dõi chất lượng không khí, nhưng cũng chỉ có thể xử lý khi có kết quả quan trắc vượt ngưỡng kéo dài.

“Có 3 nguyên nhân chính khiến nhiều công trình thi công không bảo đảm: Thứ nhất, lợi ích kinh tế lớn hơn chi phí xử phạt, đối với nhà thầu việc bảo đảm biện pháp bảo vệ môi trường tiêu tốn chi phí đáng kể, nhưng mức phạt vi phạm hiện nay không đủ sức răn đe. Thứ hai, lực lượng giảm sát tại các địa bàn vừa thiếu, vừa phải quản lý nhiều đầu việc khiến việc kiểm tra không được thực hiện liên tục. Thứ ba là thiếu minh bạch và công nghệ theo dõi, dẫn đến tình trạng khi đoàn kiểm tra đến, công trình che chắn đủ nhưng khi đoàn rời đi, mọi quy định lại bị bỏ qua” - TS. KTS Hoàng Minh Dũng nhìn nhận.

Luật sư Trịnh Hữu Đức – Hội Luật gia Việt Nam cho biết, hiện nay TP Hà Nội đang đẩy mạnh đầu tư hệ thống giám sát bằng camera thông minh tích hợp công nghệ AI, đây được xem là bước tiến quan trọng trong quản lý đô thị hiện đại, nhưng phần lớn đang phục vụ công tác điều hành giao thông và an ninh. Vì vậy, để phát huy tối đa hiệu quả, TP nên thêm vào việc vận hành phục vụ công tác quản lý môi trường. Đặc biệt, TP cần yêu cầu chặt chẽ việc bắt buộc phải lắp camera giám sát 24/7 kết nối với cơ quan quản lý đối với tất cả các công trình, dự án xây dựng nhằm nhận diện tình trạng bụi, vật liệu rơi vãi, cảnh báo khi công trường không che chắn hoặc khi có xe ra vào không rửa sạch… dữ liệu sẽ được gửi trực tiếp về các cơ qua quản lý (xã – phường, Sở Xây dựng, Sở NN&MT).

“Để ngăn chặn việc công trường xây dựng gây ô nhiễm không khí, TP Hà Nội cần thực hiện đồng bộ các giải pháp như: Phạt nặng theo ngày đối với công trình gây bụi, buộc dừng thi công ngay nếu tái phạm, công khai tên chủ đầu tư, nhà thầu vi phạm trên cổng thông tin đô thị; đồng bộ hóa trách nhiệm của các cấp quản lý trong công tác kiểm tra, giám sát, xử lý. Đồng thời tiêu chuẩn hóa biện pháp bảo vệ môi trường tại các công trình xây dựng và phát huy vai trò người dân trong việc phản ánh những công trình ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống” – luật sư Trịnh Hữu Đức nêu quan điểm.