Dù thị trường luôn sôi động, vì sao các ông lớn trên thị trường TMĐT lại báo lỗ liên tục?
Bốn “ông lớn” lỗ nặng
Lazada dưới pháp nhân là Công ty TNHH Recess ghi nhận khoản lỗ 76,8 triệu USD trong 2 năm liên tiếp là 2019 và 2020. Đến hết năm tài chính 2021, Lazada lỗ luỹ kế đạt 373,4 triệu USD, lỗ lớn nhất trong các sàn TMĐT tại Việt Nam, vượt quá giá trị vốn chủ sở hữu 7.600 tỷ đồng. Điều này dấy lên những nghi ngờ về khả năng hoạt động liên tục của công ty.
Trong khi đó, đối thủ của công ty là Shopee cũng thông báo lỗ nặng. Chính thức ra mắt vào tháng 8/2016, Shopee lỗ 164 tỷ đồng ngay trong năm 2016. Sang năm 2017, Shopee lỗ hơn 600 tỷ đồng và đến năm 2018, mức lỗ tăng gấp 3, lên gần 2.000 tỷ đồng. Năm 2019, Shopee ghi nhận khoản lỗ hơn 2.400 tỷ đồng, đến năm 2020 là 1.600 tỷ đồng và năm 2021 là gần 800 tỷ đồng. Tại 31/12/2021, lỗ lũy kế của Shopee Việt Nam đã lên đến hơn 7.500 tỷ đồng (khoảng 320 triệu USD, chỉ sau Lazada). Hết năm 2021, vốn chủ sở hữu của công ty này âm hơn 2.200 tỷ đồng.
Tiki và Sendo cũng rơi vào cảnh thua lỗ dù chứng kiến sự cải thiện trong giai đoạn 3 năm 2019 - 2021. Riêng năm tài chính 2021, Tiki và Sendo lỗ lần lượt 54,2 triệu USD và 28,3 triệu USD. Cả 2 sàn này có cùng mức lỗ lũy kế gần 200 triệu USD. Khoản lỗ lũy kế của 2 sàn TMĐT của Việt Nam đều vượt quá giá trị vốn chủ sở hữu trong báo cáo tài chính.
Những kết quả trên gần như trái ngược với đánh giá TMĐT Việt Nam khi được coi là đang trên đà phát triển và trở thành kênh thương mại tiện lợi cho cả người mua và người bán. Theo Công ty Nghiên cứu thị trường Statista (Đức), Việt Nam nằm trong nhóm 6/10 thị trường TMĐT lớn nhất thế giới. Và là thị trường lớn thứ 2 tại Đông Nam Á, chỉ sau Indonesia.
Với quy mô gần 100 triệu dân, trong tương lai, quy mô thị trường TMĐT của Việt Nam dự kiến sẽ đạt 39 tỷ USD vào năm 2025, so với 13 tỷ USD vào năm 2021, theo báo cáo của Acclime Việt Nam. Tại Việt Nam, Shopee, Lazada, Tiki, Sendo hiện diện ở mọi ngóc ngách của lĩnh vực TMĐT. Vậy câu hỏi đặt ra là vì sao các "đại gia" ngành TMĐT liên tục kêu lỗ?
Doanh thu tăng mạnh, lợi nhuận vẫn âm
Theo nhận định của ông Vlad Savin, Giám đốc phát triển kinh doanh của Acclime Việt Nam, việc có được lợi nhuận là không đơn giản vì chi phí hoạt động, đầu tư vào cơ sở hạ tầng hậu cần TMĐT tốn kém và tốn thời gian. Việc áp dụng các công nghệ đổi mới cũng đòi hỏi lượng lớn tài nguyên và nguồn lực.
“Sau khi chương trình khuyến mại cũ kết thúc và lắng xuống, người tiêu dùng có xu hướng tìm đến những chương trình khuyến mại lớn tiếp theo. Mấu chốt là biến khách hàng mới, dễ kiếm thành khách hàng trung thành. Điều này yêu cầu DN phải đầu tư đáng kể vào quá trình nhận diện thương hiệu, trải nghiệm người dùng, chất lượng sản phẩm và quy trình hậu cần” - ông Savin cho biết và khẳng định những gián đoạn về kinh tế sẽ làm chậm tốc độ tăng trưởng TMĐT tại một thị trường đã được định giá như Việt Nam.
Tuy nhiên, thực tế lại không hẳn như vậy. Doanh thu của các trang TMĐT tăng mạnh qua các năm nhưng công ty vẫn chưa có lãi.
Nhà sáng lập King Broker Trịnh Nguyên Tuấn Anh cho biết, mục đích của các trang này là mở rộng mạng lưới bán hàng. Ví dụ như Alibaba sử dụng Lazada để đưa hàng Trung Quốc dễ dàng tiếp cận với thị trường Việt Nam. Có những nguồn lợi nhuận khác để phân bổ nhằm bù lỗ cho hoạt động của Lazada, dĩ nhiên họ chấp nhận lỗ nhưng quan trọng là chiến lược tổng thể thành công. Cùng với đó tài sản giá trị nhất của các trang này là hệ thống, đặc biệt là mạng lưới bán hàng và tập khách hàng. Chúng ta có thể thấy rằng hệ thống của Tiki hay Lazada có thể từ hàng triệu đến chục triệu user, đây chính là tài nguyên giá trị của họ.
Mặc dù, việc báo lỗ khủng vẫn thường xuyên được công bố trong các báo cáo quý và năm của họ, nhưng không thể phủ nhận, TMĐT sẽ tiếp tục có những thay đổi lớn trong thời gian tới với sự tham gia của nhiều công ty lớn có quy mô toàn cầu.
Thực tế, DN TMĐT vẫn được định giá cổ phần ở mức “khủng”, lên đến hàng trăm nghìn đồng/cổ phần. Mỗi cổ phần của Công ty CP Ti Ki (DN đang sở hữu sàn TMĐT Tiki) được một đơn vị tư vấn đầu tư và định giá xác định có mức 665.245 đồng. Từ đó, giá trị DN của Tiki được định giá ở mức 13.857,8 tỷ đồng, tương đương khoảng 600 triệu USD. Đây là mức giá gây ra không ít bất ngờ vì các DN sở hữu sàn TMĐT nói chung tại Việt Nam, cụ thể là “tứ đại gia” Shopee, Lazada, Sendo và Tiki hiện vẫn đang trong quá trình đầu tư, hay thường được cho rằng vẫn “lỗ trong kế hoạch”.
Điệp khúc lỗ vẫn gọi vốn đầu tư
Không ngại việc lỗ lớn, các trang TMĐT hàng đầu Việt Nam liên tục được các nhà đầu tư (NĐT) “bơm” thêm tiền để tiếp tục giành giật thị phần.
Hiện tại, các công ty TMĐT lớn nhất tại Việt Nam đều được hậu thuẫn bởi các tập đoàn TMĐT nước ngoài hay là các công ty giàu tiềm lực, như: Lazada, được hậu thuẫn bởi Alibaba với mức vốn rót vào tới 4 tỷ USD, để mở rộng hoạt động sang thị trường Đông Nam Á. Tiki được góp góp bởi VNG và JD.com, đến 2021 sàn này chuyển 90,5% cổ phần cho pháp nhân Tiki Global của Singapore. Shopee là công ty con của SEA, tập đoàn Singapore được Tencent hậu thuẫn.
Dù lỗ khủng, các sàn TMĐT này vẫn tiếp tục huy động thêm được vốn. Tháng 6/2019, Tiki đã huy động thêm được một lượng vốn đáng kể từ các NĐT mới và NĐT hiện hữu nhưng không công bố con số cụ thể. Đến cuối tháng 11/2019, với 61 triệu USD vốn huy động được công bố, NĐT nước ngoài đã nắm giữ 61,1% vốn điều lệ của Sendo gồm SBI, Beenext, Econtext Asia, Daiwa… Với việc huy động thêm 61 triệu USD cho 14,6% cổ phần thì định giá của Sendo đã lên đến 400 triệu USD.
Ernst & Young (EY), đơn vị kiểm toán của Shopee Việt Nam, đã xác nhận điều tương tự trong báo cáo tài chính năm 2021 của công ty. EY cho biết, Sea Limited cam kết hỗ trợ Shopee Việt Nam thanh toán các khoản nợ và tiếp tục hoạt động kinh doanh. Hoạt động TMĐT thường dựa vào các vòng tài trợ liên tiếp nếu DN không được hỗ trợ bởi công ty mẹ.
Theo nhận định của các chuyên gia, với sàn TMĐT lớn, khi một gian hàng đi vào kinh doanh thì các sàn này sẽ thu 3 khoản phí chính: Chiết khấu, thanh toán và chuyển hoàn. Với hệ thống lên đến hàng chục nghìn gian hàng và người bán, doanh thu từ các loại phí của các sàn TMĐT có thể lên đến vài triệu USD một năm. Như vậy, với mô hình càng lớn và càng nhiều gian hàng trên sàn, các công ty sẽ càng kiếm được nhiều lợi nhuận từ các loại phí của người bán hơn.
Chưa kể các sàn TMĐT còn bán các gói quảng cáo cho gian hàng trên trang web và đẩy gian hàng lên top tìm kiếm với giá vài chục triệu cho một gói marketing. Ngoài ra, họ còn kết hợp với các ví điện tử vào nền tảng TMĐT của họ. Những cú bắt tay lớn với các đại gia mang đến cho họ nguồn hoa hồng và chiết khấu khác nhau.
Theo báo cáo tình hình DN có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Bộ Tài chính, đến hết năm 2020, tổng tài sản của Shopee đạt hơn 3.400 tỷ đồng, tăng gần 1.800 tỷ đồng so với năm 2019. Tuy nhiên, số nợ phải trả của công ty này lên tới gần 5.000 tỷ đồng, tăng hơn 200% so với năm trước, trong đó nợ ngắn hạn chiếm tỷ lệ gần 100%. Điều này khiến vốn chủ sở hữu của Shopee đã âm.
Năm 2020, lợi nhuận trước thuế của Shopee âm hơn 1.600 tỷ đồng. DN này chỉ nộp ngân sách nhà nước 48 tỷ đồng trong năm 2020. Dù liên tục báo lỗ nhiều năm qua nhưng các DN vẫn không ngừng "đốt" thêm tiền vào đây. Được chống lưng bởi những nhà đầu tư có tiềm lực tài chính mạnh hoặc những tập đoàn TMĐT nước ngoài, hầu hết các DN lớn như Lazada, Tiki, Shopee hay Sendo mỗi năm đổ hàng nghìn tỷ đồng vào quảng cáo, khuyến mại, giảm giá.
