Cải cách mạnh mẽ môi trường kinh doanh, tạo tiền đề cho tăng trưởng 2 con số

Cải cách phải thường xuyên, liên tục và có những đột phá

Năm 2026, nhiệm vụ được Quốc hội quán triệt là cắt giảm, đơn giản hóa 100% điều kiện đầu tư kinh doanh không cần thiết hoặc mâu thuẫn, chồng chéo hoặc quy định chung chung, không cụ thể, không rõ ràng; bãi bỏ 100% điều kiện đầu tư kinh doanh của các ngành, nghề không thuộc danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện của Luật Đầu tư; cắt giảm 50% thời gian giải quyết thủ tục hành chính (TTHC), 50% chi phí tuân thủ TTHC so với năm 2024.

Một trong những nỗ lực cải cách môi trường kinh doanh thời gian qua được ghi nhận hiệu quả rõ ràng là việc cắt giảm nhiều điều kiện kinh doanh bất hợp lý, không rõ ràng, không cần thiết cho DN. Tuy vậy, hoạt động quản lý nhà nước đối với DN còn phức tạp, đan xen, nhiều tầng nấc dẫn tới chi phí tuân thủ vẫn còn cao.

Đầu tháng 10 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt phương án cắt giảm, đơn giản hóa TTHC, điều kiện kinh doanh thuộc phạm vi quản lý của 14 bộ, cơ quan ngang bộ. Theo đó, có 2.051/4.888 thủ tục hành chính dự kiến được cắt giảm, đơn giản hóa; cắt giảm 2.263/6.974 điều kiện kinh doanh; dự kiến sửa đổi, bổ sung 466 văn bản quy phạm pháp luật.

Đối với địa phương, có 25/34 tỉnh, TP trực thuộc Trung ương đã tích hợp, cung cấp dịch vụ công trực tuyến với TTHC liên quan đến DN trên Cổng Dịch vụ công quốc gia trong đó có 4 địa phương đã đạt 100%. 34/34 địa phương đã công bố danh mục TTHC không phụ thuộc vào địa giới hành chính trên địa bàn.

Tuy nhiên, theo báo cáo của các bộ, địa phương và tổng hợp dữ liệu trên Cổng Dịch vụ công quốc gia, có tổng số 668 TTHC đặc thù của địa phương, trong đó có một số địa phương có số lượng TTHC đặc thù tăng lên.

Tỷ lệ TTHC liên quan đến DN được cung cấp trực tuyến của các bộ nhìn chung còn thấp (8 bộ đạt tỷ lệ dưới 50%); danh mục TTHC không phụ thuộc vào địa giới hành chính của các tỉnh hầu hết mới đạt tỷ lệ 50%-95%, trong đó có địa phương mới đạt dưới 10%. Bên cạnh đó, cộng đồng DN tiếp tục phản ánh vẫn còn một số quy định TTHC rườm rà, điều kiện kinh doanh không cần thiết, kéo dài thời gian gia nhập thị trường….

Tại Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam thường niên năm 2025 (VBF 2025), cộng đồng DN và các tổ chức quốc tế đánh giá cao nỗ lực cải cách của Việt Nam. Dù vậy, DN cần một khung khổ pháp lý ổn định, minh bạch, có thể dự đoán được và nhất quán trong thực thi giữa các địa phương. Trong đó, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giải quyết dứt điểm các vướng mắc về thuế, hoàn thuế giá trị gia tăng, hải quan, và đất đai…

Ông Phan Đức Hiếu - Uỷ viên thường trực Uỷ ban Kinh tế tài chính của Quốc hội, nhấn mạnh trong bối cảnh kinh tế thế giới và trong nước đang thay đổi, cải cách thể chế không phải chỉ làm một lần mà phải thường xuyên, liên tục. Và cải cách thể chế không chỉ hướng đến yêu cầu cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh như những giai đoạn trước, mà cần tạo những đột phá mạnh mẽ.

Hoàn thiện thể chế, nâng cao chất lượng thực thi

Bên cạnh việc cắt giảm TTHC, khai thông thể chế cũng là yêu cầu đặt ra. Theo các chuyên gia, cải cách TTHC không chỉ là cắt giảm giấy tờ, mà là thay đổi cơ chế quản lý, kiến tạo môi trường kinh doanh, đổi mới tư duy phục vụ, hướng tới nền hành chính hiện đại, minh bạch, số hóa và phục vụ người dân, DN.

TS Nguyễn Quốc Việt - Chuyên gia chính sách công (Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội), việc cởi trói thể chế không chỉ giúp khu vực tư nhân, khu vực được coi là "động lực quan trọng nhất" phát huy vai trò, mà còn mở đường cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trở thành trụ cột tăng trưởng mới, là nền tảng để đạt mục tiêu nâng đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) lên ít nhất 60% trong chất lượng tăng trưởng.

Ông Trần Minh Hoàng - Giám đốc Công ty TNHH xuất nhập khẩu dệt may Hoàng Minh chia sẻ, khi DN muốn đầu tư vào công nghệ xử lý nước thải hiện đại, quy định về đất đai và giấy phép môi trường lại chồng chéo, kéo dài thời gian cấp phép. Cơ chế thiếu linh hoạt này đã làm chậm tiến độ các dự án xanh, ảnh hưởng hàng tỷ USD đầu tư vào chuỗi giá trị bền vững, đồng thời hạn chế khả năng cạnh tranh và chuyển đổi sang mô hình sản xuất thân thiện môi trường của DN.

Như vậy, thể chế thiếu đồng bộ đang trực tiếp làm giảm sức cạnh tranh và cản trở việc dịch chuyển sang mô hình phát triển bền vững, nguồn lực vẫn bị kìm hãm. Việc "mở khóa" phải được tiến hành đồng bộ, từ tư duy hoạch định chính sách đến năng lực thực thi ở cơ sở. Ông Nguyễn Văn Phúc, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội nhấn mạnh, sau mỗi lần sửa đổi Luật Đầu tư, số lượng ngành nghề kinh doanh có điều kiện được giảm bớt, nhưng hiện vẫn còn khoảng 240 ngành nghề.

Việc duy trì Danh mục quá nhiều ngành nghề kinh doanh có điều kiện đang tạo ra rào cản pháp lý, làm tăng chi phí tuân thủ, giảm hiệu quả đầu tư trong nước và năng lực cạnh tranh quốc tế. Do đó, cần rà soát, đề xuất bãi bỏ những ngành nghề không cần thiết, không hợp lý, gây cản trở hoạt động sản xuất, kinh doanh theo hướng chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm.

TS Nguyễn Minh Phong nhấn mạnh, thực tiễn kinh tế toàn cầu và nội tại Việt Nam đang đặt ra một yêu cầu không thể trì hoãn là thay đổi mô hình tăng trưởng. Hiện nhu cầu khởi sự kinh doanh vẫn rất cao, trong khi nhiều nhà đầu tư trẻ đang tìm kiếm cơ hội ở các ngành dịch vụ mới, logistics, công nghệ số… Chính sách cởi trói điều kiện kinh doanh sẽ tiếp thêm động lực, giúp họ nhanh chóng đưa ý tưởng ra thị trường. Việc "mở khóa" thể chế trở thành một yêu cầu sống còn, là chìa khóa then chốt để tạo ra đột phá mới, hướng tới phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, cải cách thể chế chỉ thực sự thành công khi kết hợp song song giữa việc cắt giảm rào cản và nâng cao năng lực giám sát. Đây là tiền đề để môi trường kinh doanh của Việt Nam ngày càng minh bạch, bền vững.

Cơ chế này, theo ông Phan Đức Hiếu, phải trả lời rõ các câu hỏi, ai làm, làm thế nào và nếu không làm thì sao. Đặc biệt, vị đại biểu Quốc hội nhắc đến mô hình cơ quan giám sát và thúc đẩy cải cách thể chế mà nhiều quốc gia như Canada, Hàn Quốc, Anh và cả Hoa Kỳ đã thiết lập trong giai đoạn đầu thúc đấy cải cách thể chế. Mức độ cao nhất của cải cách thể chế là phải trở thành văn hóa làm việc, nhiệm vụ thường xuyên của bộ, ngành, địa phương, phải xuất phát từ ý thức trách nhiệm trong việc kiến tạo một môi trường đầu tư, kinh doanh lành mạnh, an toàn DN.