Đây là ý kiến của nhiều chuyên gia tại Hội thảo khoa học “Đổi mới, sáng tạo trong công tác quy hoạch, bảo tồn, tôn tạo, phát huy giá trị cầu Long Biên” do Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam phối hợp với Hội liên lạc với người Việt Nam ở nước ngoài, Công ty Tư vấn đầu tư và Phát triển cầu Long Biên và Trung tâm lưu trữ Quốc gia 1 tổ chức sáng 25/10.
Cây cầu với những vết thương kéo dài nhiều thập kỷ
Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam Trần Ngọc Chính cho hay, sau hơn 120 năm đưa vào khai thác sử dụng, cầu Long Biên đã trải qua 3 lần cải tạo lớn và nhiều lần trùng tu. Tuy nhiên do bị tàn phá bởi chiến tranh và có tuổi thọ quá lớn nên cây cầu giờ đây đã xuống cấp trầm trọng, gây mất an toàn giao thông. Hơn nữa hiện chiều cao tĩnh không của cây cầu đã lạc hậu, khó đáp ứng yêu cầu giao thông đường thủy. Cảnh quan hai bên bờ sông nơi có cây cầu bắc qua dù đã có quy hoạch nhưng hiện vẫn là vùng đất hoang chưa được tôn tạo, làm đẹp cho cửa ngõ vào phố cổ Hà Nội.
Theo Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, mặc dù đã có không ít các cuộc hội thảo, tọa đàm của giới chuyên môn, nhà quản lý và chuyên gia văn hóa, lịch sử bàn về nội dung bảo tồn, khai thác và cầu Long Biên được nhắc đến nhiều trong các dự án trùng tu, khôi phục nhưng đến nay cây cầu vẫn đang trong tình trạng xuống cấp.
Do vậy, đã đến lúc cần có một phương án tổng thể về việc bảo tồn và tôn tạo cầu Long Biên trên cơ sở khoa học, chọn lọc những giá trị tiêu biểu trong suốt lịch sử biến động của cây cầu để bảo tồn, phục dựng cho hậu thế mai sau.
“Quá trình nghiên cứu, bảo tồn và tôn tạo nên gắn kết cùng quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng vừa được phê duyệt, qua đó tạo không gian văn hóa, du lịch, cảnh quan, thúc đẩy việc quy hoạch và chuyển đổi bãi giữa sông Hồng thành công viên trung tâm của thành phố. Đề xuất những giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị các di tích, di sản văn hoá vật thể, phi vật thể trong đó có cây cầu Long Biên” – ông Trần Ngọc Chính nhấn mạnh.
Cùng bàn về sự cấp thiết có giải pháp phục hồi cầu Long Biên, nguyên Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Dy Niên trăn trở, cây cầu Long Biên không chỉ đơn giản nối liền hai bờ sông Hồng mà là cầu nối nước Pháp với Việt Nam, nối quá khứ với hiện tại và tương lai. Cây cầu là một chứng nhân lịch sử qua bao thăng trầm trong hơn 120 năm qua. Ấy thế mà thực trạng cây cầu hiện nay vô cùng ảm đạm, trên mình còn mang bao nhiêu vết thương chiến tranh mặc dù đã được các cơ quan chức năng Việt Nam chạy chữa chắp vá hàng năm.
“Có lẽ trong chúng ta không ai có thể đứng nhìn một cây cầu Long Biên huyền thoại trong tình trạng như vậy kéo dài từ năm này qua năm khác, khi chiến tranh đã kết thúc gần nửa thế kỷ rồi. Quá khứ không thể thay đổi nhưng chúng ta có thể làm chủ tương lai” – nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao bày tỏ tâm tư.
Nên bảo tồn nguyên trạng cây cầu lịch sử
Đề xuất những ý tưởng bảo tồn và tôn tạo cầu Long Biên, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, TS.KTS Phan Đăng Sơn cho rằng, bước đầu tiên cần tiến hành quy hoạch tổng thể vùng ven hai bờ sông Hồng một cách kỹ càng, trong đó xác định cầu Long Biên là một thông số nền tảng để tham chiếu quan trọng và tất yếu. Việc lập quy hoạch này phải tạo được cho cầu một vị trí xứng đáng trong bất kỳ phương án nào.
Về tổ chức cảnh quan và kiến trúc không gian đô thị khu vực cần tôn trọng tối đa quy họach chi tiết đã hình thành tại khu vực cầu từ thời Pháp thuộc. Cùng với việc nghiên cứu tổ hợp cầu vào điểm nhấn cảnh quan, kết hợp tạo không gian khu vực tương hỗ hài hòa.
Cũng theo TS.KTS Phan Đăng Sơn, không nên xây dựng tuyến giao thông thay thế bằng cầu mới quá gần cầu hiện tại. Tuyến giao thông thay thế mới này cần tổ chức dạng kiến trúc thật đơn giản, càng giảm thiểu hiện diện hình càng tốt. Không tổ chức quy hoạch xây dựng công trình cao tầng quá gần cầu (trong phạm vi 500m).
Về phương cách ứng xử về phục chế, vị chuyên gia cho rằng, cần lựa chọn cách phục chế cơ bản giữ được nguyên trạng như thời kỳ cầu được xây dựng và khai thác hết chức năng của thời Pháp thuộc (trước năm 1950). Cách làm phục chế phải tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc trùng tu, đặc biệt là hạn chế tối đa can thiệp vào di tích, mọi sự can thiệp khi cần thiết cũng không làm giảm, thay đổi những đặc điểm cơ bản và những giá trị vốn có của di tích.
Quan điểm bảo tồn nguyên trạng cây cầu Long Biên nhận được sự đồng tình của rất nhiều chuyên gia, nhà khoa học. Nguyên Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Dy Niên đề xuất, phục hồi lại đúng nguyên bản thiết kế của cây cầu với 20 trụ cầu lớn và 19 nhịp cầu hình dáng như rồng lượn cho tương thích với danh xưng Thăng Long của Thủ đô ngàn năm văn hiến. “Biến cầu Long Biên thành cầu đi bộ, thành một trung tâm văn hóa đêm của Hà Nội, kết hợp với khai thác bãi giữa sông Hồng, chắc chắn sẽ là điểm độc đáo của du lịch Hà Nội, Việt Nam và thế giới. Đây là một mỏ vàng của du lịch Hà Nội mà chúng ta chưa khai thác” – ông Nguyễn Dy Niên khẳng định.
Đại sứ Phạm Sanh Châu nhấn mạnh, để có cơ sở hiện thực hóa các dự án bảo tồn cầu Long Biên thì Cục Đường bộ cần chuyển giao cây cầu cho Hà Nội quản lý và vào cuộc hoặc nếu không thì Cục Đường bộ cần sớm làm hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận là di sản thế giới. Cần xác định đây là công trình văn hóa biểu tượng chứ không chỉ là công trình sử dụng dân dụng, vì vậy để bảo tồn một công trình văn hóa tối ưu nhất cần sớm được UNESCO công nhận là di sản, tài sản của nhân loại. Sau khi được công nhận là di sản mới kêu gọi thực hiện các dự án bảo tồn hiệu quả.
Muốn giữ cầu Long Biên trước hết chính quyền Hà Nội cần lên tiếng đề xuất cầu Long Biên là một di sản. Đồng thời, đề nghị Bộ GTVT sớm làm tuyến đường sắt mới thay thế tuyến đường sắt đang chạy trên cầu. Từ đó mới có cơ sở để tiến hành các phương án bảo tồn, tôn tạo cầu Long Biên. Công tác bảo tồn cây cầu là công việc khó và phức tạp, do đó cần xác định bước đi, quy trình thực hiện hợp lý, rõ ràng giữa nhà chuyên môn, nhà đầu tư và chính quyền - nguyên Bộ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Hồng Quân
