Châu Âu đối mặt nguy cơ khủng hoảng năng lượng mới

Theo nhiều báo cáo, lượng khí dự trữ của Liên minh châu Âu (EU) đang bị rút cạn với tốc độ nhanh nhất kể từ giai đoạn khủng hoảng trước đây. Một số quốc gia như Đức, Áo và Hà Lan đã báo động về mức tiêu thụ vượt dự kiến khi thời tiết lạnh xuất hiện sớm hơn bình thường. 

Bên cạnh yếu tố thời tiết, tình hình an ninh năng lượng tại châu Âu cũng trở nên căng thẳng. Một số cơ quan chức năng ghi nhận sự gia tăng của các vụ tấn công mạng và gây nhiễu tín hiệu nhắm vào hệ thống cung ứng điện, khí đốt. Theo giới phân tích, đây có thể là những hoạt động gây rối có chủ đích, kết hợp giữa công nghệ, truyền thông và áp lực kinh tế nhằm làm suy yếu hạ tầng năng lượng của khu vực. Dù chưa có bằng chứng rõ ràng về quy mô, các hành động này vẫn được xem là mối đe dọa trực tiếp tới an ninh năng lượng của châu Âu.

Khủng hoảng chính trị tại Pháp cũng được cho là góp phần làm gia tăng bất ổn. Việc nội các thay đổi liên tiếp khiến niềm tin của thị trường lung lay, trong khi Pháp là nước xuất khẩu điện năng lớn nhất châu Âu.

Một số chuyên gia cảnh báo rằng bất kỳ sự gián đoạn nào trong hoạt động của các nhà máy điện hạt nhân tại đây đều có thể kéo giá điện của toàn khu vực tăng vọt, nhất là vào thời điểm nhu cầu sưởi ấm tăng cao.

Ủy ban châu Âu thừa nhận rằng các biện pháp khẩn cấp được áp dụng sau cuộc khủng hoảng năng lượng trước, như trần giá khí đốt và gói hỗ trợ người tiêu dùng, đang dần mất tác dụng. Một quan chức cấp cao nhận định, các nước thành viên không thể mãi dựa vào những biện pháp ngắn hạn mà cần hướng tới chiến lược bền vững hơn nhằm bảo đảm an ninh năng lượng lâu dài.

Số liệu thị trường cho thấy giá khí tự nhiên tại Hà Lan, vốn được coi là thước đo chung của châu Âu, đã tăng hơn 25% từ đầu năm đến nay. Nguyên nhân do mùa đông lạnh hơn dự kiến và gián đoạn nguồn cung từ Na Uy và Bắc Phi. Một số đường ống đang bảo trì khiến khối lượng khí về châu Âu sụt giảm, trong khi xuất khẩu khí tự nhiên hóa lỏng từ Mỹ bị đình trệ tạm thời do thời tiết cực đoan.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, khả năng xảy ra tình huống phải phân bổ hạn chế năng lượng tại một số khu vực là điều có thể. Tổ chức này khuyến nghị các chính phủ cần chuẩn bị cho kịch bản xấu nhất, bao gồm kích hoạt cơ chế khẩn cấp về điện và khí đốt, đồng thời tăng cường tuyên truyền tiết kiệm năng lượng ở cả hộ gia đình và doanh nghiệp.

Tuy nhiên, không phải mọi tín hiệu đều tiêu cực. Số liệu ngành cho thấy trong năm 2024, châu Âu đã sản xuất nhiều điện năng từ năng lượng mặt trời hơn từ than đá, một cột mốc quan trọng trong tiến trình chuyển đổi xanh.

Dẫu vậy, sự phụ thuộc ngày càng lớn vào các nguồn năng lượng tái tạo vốn chịu ảnh hưởng mạnh của thời tiết cũng khiến hệ thống điện trở nên mong manh hơn. Một chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Năng lượng Oxford nhận xét rằng năng lượng sạch giúp giảm phát thải, song chưa đủ để đảm bảo độ ổn định mà các nguồn truyền thống từng mang lại.

Trong bối cảnh đó, chương trình REPowerEU của Liên minh châu Âu đang được triển khai khẩn trương. Mục tiêu của kế hoạch là giảm dần phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch từ bên ngoài, mở rộng nhập khẩu khí hóa lỏng, phát triển điện gió ngoài khơi và đầu tư vào lưới điện xuyên biên giới.

Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng tiến độ thực hiện và sự đồng thuận giữa các quốc gia thành viên vẫn là yếu tố quyết định mức độ thành công.

Một số nhà quan sát cho rằng châu Âu đang phải trả giá cho những quyết định chiến lược trước đây. Việc đóng cửa hàng loạt nhà máy điện hạt nhân sau thảm họa Fukushima đã khiến nhiều nước phải quay lại sử dụng than đá trong ngắn hạn, làm chậm tiến độ giảm phát thải. Đức, quốc gia từng dẫn đầu trong chính sách chuyển đổi năng lượng, hiện vẫn phải nhập khẩu điện từ Pháp và Cộng hòa Czech để bù đắp thiếu hụt công suất.

Ngoài rủi ro về nguồn cung, giá năng lượng cao kéo dài đang ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe kinh tế của khu vực. Các ngành công nghiệp tiêu thụ nhiều năng lượng như thép, hóa chất và phân bón đang chịu áp lực lớn.

Không ít doanh nghiệp đã tính tới việc dịch chuyển sản xuất sang các khu vực có chi phí thấp hơn, trong đó có Mỹ và châu Á. Xu hướng này nếu tiếp diễn có thể làm suy yếu năng lực công nghiệp của châu Âu và gây tổn hại tới mục tiêu tăng trưởng bền vững.

Dù vậy, nhiều chuyên gia vẫn nhìn thấy cơ hội trong thách thức. Làn sóng đầu tư vào năng lượng sạch đang tăng mạnh tại Bắc Âu và vùng Địa Trung Hải. Các quỹ đầu tư lớn đổ vốn vào điện gió, hydrogen xanh và hạ tầng lưu trữ năng lượng, coi đây là hướng đi dài hạn để đảm bảo tự chủ năng lượng và ổn định giá. Một số dự báo cho thấy nếu duy trì tốc độ đầu tư hiện nay, đến năm 2030 năng lượng tái tạo có thể đáp ứng khoảng 70% nhu cầu điện của châu Âu.

Nhìn chung, lục địa già đang đứng trước ngã rẽ quan trọng. Cơn khủng hoảng năng lượng tiềm tàng không chỉ là phép thử cho khả năng phối hợp chính sách của EU mà còn là cơ hội để khu vực đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang mô hình phát triển bền vững. Mùa đông sắp tới sẽ là bài kiểm tra thực tế cho quyết tâm đó.