Dự báo “Chim hoàng yến trong mỏ than”, thành ngữ nói về sự báo hiệu một mối nguy hiểm đang tới, cho năng lượng châu Á dường như sắp trở thành sự thực.
Những cảnh tượng gây ám ảnh
Ở Sri Lanka, mọi người xếp dài hàng cây số để được đổ đầy một thùng nhiên liệu. Ở Bangladesh, các cửa hàng đóng cửa lúc 8 giờ tối để bảo tồn năng lượng. Tại Ấn Độ và Pakistan, tình trạng mất điện buộc các trường học phải đóng cửa, các cơ sở kinh doanh phải đóng cửa và người dân sống trong cảnh ngột ngạt khi không có điều hòa thông qua những đợt nắng nóng chết người, trong đó nhiệt độ lên tới 100 độ F (37 độ C).
Đây chỉ là một số cảnh tượng nổi bật đang diễn ra ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, nơi một số quốc gia đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng năng lượng tồi tệ nhất trong nhiều năm - và vật lộn với sự bất bình và bất ổn ngày càng tăng do chi phí sinh hoạt tăng nhanh.
Ở Sri Lanka và Pakistan, người ta có thể cảm giác khủng hoảng rõ mồn một. Sự tức giận của công chúng đã gây ra làn sóng các bộ trưởng từ chức ở Colombo và góp phần khiến Imran Khan từ chức Thủ tướng ở Islamabad.
Tại Úc, giá bán buôn điện trong quý I/ 2022 tăng 141% so với năm ngoái.
Tại Ấn Độ, chịu đựng tình trạng mất điện trên diện rộng trong bối cảnh nhiệt độ cao kỷ lục, ngày 28/5, nhà sản xuất khí thải carbon lớn thứ ba thế giới đã thông báo rằng công ty Than Ấn Độ do nhà nước điều hành sẽ nhập khẩu than lần đầu tiên kể từ năm 2015.
Điều gì gây ra vấn đề?
Mỗi quốc gia phải đối mặt với một số hoàn cảnh riêng. Tuy nhiên, tất cả đều bị ảnh hưởng bởi tác động kép của đại dịch Covid-19 và cuộc xung đột Nga-Ukraine. Hai sự kiện không thể lường trước này đẩy thế giới vào hỗn loạn năng lượng.
Về gốc rễ, các chuyên gia cho rằng, vấn đề nằm ở sự không phù hợp ngày càng tăng giữa cung và cầu.
Trong vài năm qua, đại dịch khiến nhu cầu năng lượng ở mức thấp bất thường, với mức tiêu thụ điện toàn cầu giảm hơn 3% trong quý đầu tiên của năm 2020 do các nhà máy đóng cửa và các hạn chế khác khiến người lao động phải ở nhà.
Nhưng giờ đây, khi các quốc gia bắt đầu đẩy lùi đại dịch, nhu cầu về nhiên liệu đang tăng vọt và sự cạnh tranh bất ngờ đang đẩy giá than, dầu và khí đốt lên mức cao kỷ lục.
Cú đánh bồi khiến cho xu hướng này thêm trầm trọng là xung đột Nga. Nước Nga là nhà sản xuất dầu lớn thứ ba thế giới và nhà xuất khẩu dầu thô lớn thứ hai. Với việc Mỹ và nhiều đồng minh trừng phạt dầu khí của Nga, nhiều quốc gia đã phải tranh giành để tìm các nguồn thay thế càng làm nóng thêm cuộc cạnh tranh về nguồn cung hạn chế.
Tại sao lại là châu Á?
Trong khi giá nhập khẩu năng lượng đã tăng đột biến trên toàn thế giới, với giá than quốc tế cao gấp 5 lần so với một năm trước và giá khí đốt tự nhiên cao gấp 10 lần so với năm ngoái, các chuyên gia cho rằng có lý do khiến một số nền kinh tế châu Á - đặc biệt là phụ thuộc vào nhập khẩu, đang phát triển - đã bị ảnh hưởng nặng nề nhất.
Mark Zandi, nhà kinh tế trưởng tại Moody's Analytics, cho biết: "Nếu một quốc gia, đặc biệt là một nền kinh tế mới nổi như Sri Lanka phải mua dầu, phải mua khí đốt tự nhiên, quốc gia đó đang trả nhiều tiền hơn cho những thứ họ cần nhưng những thứ họ bánlại không tăng giá. Vì vậy, quốc gia đó đang bỏ ra nhiều tiền hơn để cố gắng mua những thứ tương tự như trước đây nhằm duy trì hoạt động của nền kinh tế".
Các quốc gia nghèo ít có khả năng cạnh tranh với các đối thủ giàu có hơn và họ càng cần nhập khẩu nhiều thì vấn đề của họ càng lớn. Họ đang chịu tác động của giá cả nhưng họ cũng chịu tác động của nguồn cung. Họ phải trả nhiều tiền hơn cho nguồn cung cấp năng lượng và ở một số quốc gia như Pakistan, họ thực sự gặp khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn cung cấp năng lượng.
Nhiều quốc gia đang phải triển ở châu Á đang chung cảnh ngộ với Pakistan hay Sri Lanka về khủng hoảng năng lượng.
Dự báo hiểm họa môi trường
Cách đây một tuần, Bộ trưởng Năng lượng và Năng lượng Sri Lanka cho biết chỉ còn vài ngày nữa là nước này hết nhiên liệu. Điều này khiên gần như thể cuộc sống hàng ngày của Sri Lanka đang dừng lại. Hôm thứ Hai mới đây, các văn phòng khu vực công, trường học chính phủ và trường tư thục đã đóng cửa trong ít nhất hai tuần. Các công nhân trong khu vực công đã được yêu cầu nghỉ thứ Sáu trong ba tháng tới với gợi ý rằng họ nên sử dụng thời gian này để tự trồng lương thực.
Pakistan cũng đã phải giảm tuần làm việc - từ 6 ngày xuống còn 5 ngày - mặc dù điều đó có thể chỉ khiến tình hình tồi tệ hơn.
Thay vào đó, tình trạng mất điện kéo dài hàng giờ đồng hồ đã ảnh hưởng đến đất nước 220 triệu dân trong ít nhất một tháng và các trung tâm thương mại cũng như nhà hàng ở thành phố lớn nhất Pakistan Karachi được yêu cầu đóng cửa sớm để tiết kiệm nhiên liệu.
Nguồn cung năng lượng của đất nước thấp hơn gần 5.000 MW so với nhu cầu - mức thiếu hụt có thể cung cấp năng lượng cho khoảng 2 triệu đến 5 triệu ngôi nhà theo một số ước tính.
Dưới áp lực của công chúng, các chính phủ và chính trị gia có thể bị cám dỗ quay trở lại với các dạng năng lượng rẻ hơn, bẩn hơn như than đá, bất kể ảnh hưởng của biến đổi khí hậu.
Tại Úc, Ban An ninh Năng lượng của chính phủ liên bang đã đề xuất rằng tất cả các máy phát điện, bao gồm cả các máy đốt than, phải được trả tiền để duy trì thêm công suất trong lưới điện quốc gia nhằm ngăn chặn tình trạng mất điện. Và chính phủ New South Wales đã sử dụng quyền hạn khẩn cấp để chuyển hướng than từ các mỏ trong bang tới các máy phát điện địa phương thay vì ở nước ngoài.
Cả hai biện pháp đều vấp phải sự chỉ trích từ những người cáo buộc chính phủ phản bội cam kết về năng lượng tái tạo.
Tại Ấn Độ, quốc gia 1,3 tỷ dân, phụ thuộc vào khoảng 70% năng lượng than, quyết định tăng nhập khẩu than của New Delhi có thể còn gây ra những ảnh hưởng sâu sắc hơn đến môi trường.
"Nhu cầu năng lượng đã phục hồi khá nhanh do Covid-19 và nhanh hơn so với nguồn cung. Vì vậy, chúng tôi đã chứng kiến mức giá cao ngay cả trước khi Nga mở chiến dịch quân sự chống Ukraine nhưng sau đó thực sự là một cú sốc đối với nguồn cung năng lượng.
- Giám đốc Sáng kiến An ninh Năng lượng và Khí hậu của Viện Brookings, Mỹ, Samantha Gross
