Chuyển đổi số trong nông nghiệp: “Chìa khóa vàng” để hợp tác xã Việt Nam bước vào nền kinh tế số

Sáng 29/10 tại Hà Nội, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam phối hợp cùng Tạp chí Kinh Doanh tổ chức Diễn đàn “Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai”, nhằm tìm kiếm giải pháp thúc đẩy ứng dụng công nghệ số vào sản xuất, chế biến và tiêu thụ nông sản.

Phát biểu khai mạc, Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Việt Nam - Cao Xuân Thu Vân nhấn mạnh, chuyển đổi số đang mở ra hướng phát triển bền vững và thịnh vượng cho ngành nông nghiệp, lĩnh vực gắn liền với sinh kế của hàng chục triệu nông dân. Theo bà, việc ứng dụng công nghệ số không chỉ giúp tối ưu hóa năng suất, giảm chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh, mà còn là lời giải cho nhiều thách thức lớn như biến đổi khí hậu, yêu cầu phát triển xanh, tiêu chuẩn bền vững và cải thiện đời sống người nông dân.

Lời giải cho nông nghiệp xanh và bền vững

Đối với khu vực HTX nông nghiệp, chuyển đổi số được coi là “đòn bẩy tăng trưởng” giúp tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường tiêu thụ. Tuy nhiên, bà Vân cho biết, quá trình này vẫn đang đối mặt với nhiều rào cản. Hiện cả nước có hơn 22.500 HTX nông nghiệp nhưng tốc độ chuyển đổi số còn chậm so với các lĩnh vực khác. Khảo sát của Liên minh HTX Việt Nam cho thấy mức độ chuyển đổi số trung bình mới đạt 32%; trong gần 35.000 HTX, chỉ 13,6% đã hoàn tất, khoảng 50% đang triển khai và 36,4% chưa thực hiện.

Theo đánh giá, các khó khăn của HTX nông nghiệp tập trung ở 5 nhóm chính gồm tài chính, hạ tầng công nghệ, nhân lực, chiến lược phát triển và chính sách hỗ trợ. Chi phí đầu tư công nghệ cao lớn, trong khi khả năng tiếp cận vốn ưu đãi còn hạn chế. Bên cạnh đó, hạ tầng công nghệ thông tin ở nông thôn còn yếu, nhân lực am hiểu công nghệ thiếu hụt, cùng với tâm lý e ngại thay đổi vẫn phổ biến. Nhiều nông dân và thành viên HTX còn hiểu sai bản chất của chuyển đổi số, coi đó là việc “chạy theo” các công nghệ hào nhoáng như AI, blockchain hay IoT. Trong khi, chuyển đổi số thực chất là quá trình nâng cao năng lực quản lý và ứng dụng công nghệ vào sản xuất, truy xuất nguồn gốc, giám sát chất lượng, giảm phát thải và kết nối thị trường.

Một rào cản khác nằm ở “nỗi sợ công nghệ”, sự mơ hồ và thiếu tự tin của người nông dân trước các khái niệm mới. Theo các chuyên gia, nguyên nhân xuất phát từ việc thiếu kiến thức và định hướng rõ ràng. Vì vậy, thay vì tô vẽ công nghệ như một “phép màu”, cần giúp người dân hiểu rõ công nghệ số có thể và không thể làm gì, từ đó tự tin hợp tác và sáng tạo giá trị mới.

Tại diễn đàn, Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) - Trần Duy Ninh cho rằng, một trong những vấn đề lớn nhất của khu vực HTX hiện nay là thiếu nhân lực công nghệ thông tin. Ông Ninh nhận định, giải pháp khả thi trước mắt là sự đồng hành của doanh nghiệp, không chỉ tài trợ thiết bị, mà còn trực tiếp đưa kỹ sư, chuyên gia về địa phương hướng dẫn và đào tạo. Tuy nhiên, về lâu dài, cần hình thành các “hạt nhân công nghệ” ngay trong HTX, giúp chủ động duy trì và vận hành hệ thống số.

Từ năm 2026, Chính phủ định hướng xây dựng xã hội công dân số, tức là mọi người dân đều có kỹ năng sử dụng dịch vụ số. Bộ Khoa học và Công nghệ cùng Bộ Giáo dục và Đào tạo đang phối hợp triển khai nền tảng đào tạo trực tuyến về kỹ năng số cơ bản, dự kiến đưa vào vận hành trong tháng tới. Theo ông Ninh, HTX và Liên minh HTX Việt Nam có thể tận dụng nền tảng này để đào tạo lực lượng công dân số ở cơ sở.

Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia cũng đề xuất một số định hướng cụ thể cho giai đoạn tới. Trong đó nhấn mạnh việc xây dựng kiến trúc số riêng cho khu vực HTX, được tích hợp trong khung chuyển đổi số ngành nông nghiệp, nhằm kết nối dữ liệu, quản trị và giao dịch từ trung ương tới địa phương. Bên cạnh đó, cần chuẩn hóa và bổ sung dữ liệu HTX vào nhóm cơ sở dữ liệu quốc gia trọng điểm do Bộ Công an quản lý, đồng thời đẩy nhanh việc phát triển nền tảng “Hợp tác xã số”, một nền tảng dùng chung giúp các HTX không phải tự thuê hoặc phát triển phần mềm riêng lẻ. Song song đó, việc mở rộng các sàn giao dịch công nghệ cũng cần được đẩy mạnh để HTX dễ dàng tiếp cận, thuê hoặc mua các giải pháp phù hợp.

Bứt phá nông nghiệp Việt từ “cuộc cách mạng số và xanh”

Theo TS. Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), chuyển đổi xanh và chuyển đổi số là hai xu thế tất yếu, gắn liền với yêu cầu tăng trưởng nhanh và bền vững của nền kinh tế. Trong bối cảnh nông nghiệp Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng cao, giá trị sản xuất đạt trên 400 tỷ USD, việc phát triển nền nông nghiệp sinh thái, hiện đại, ứng dụng công nghệ cao theo hướng “xanh” và “số” không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc.

Ông Thịnh nhấn mạnh, hai trụ cột quan trọng của nền nông nghiệp hiện đại chính là liên kết chuỗi giá trị và xây dựng hệ sinh thái số. Theo ông, sự hình thành hệ sinh thái số trong nông nghiệp là yêu cầu cấp thiết xuất phát từ ba yếu tố: thị trường quốc tế ngày càng khắt khe, chuỗi liên kết truyền thống thiếu dữ liệu và niềm tin, và khung pháp lý về chuyển đổi số chưa hoàn thiện.

Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn cho rằng, hệ sinh thái số trong nông nghiệp không chỉ là công cụ sản xuất mà còn là “cuộc cách mạng về niềm tin và dữ liệu”, nơi các chủ thể có thể minh bạch hóa thông tin, chia sẻ lợi ích và vận hành đồng bộ. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng nền tảng số dùng chung cho khu vực HTX và kinh tế tập thể, dự kiến đưa vào vận hành từ tháng 6/2026. Nền tảng này sẽ kết nối dữ liệu về truy xuất nguồn gốc, mã số vùng trồng, logistics, hợp đồng điện tử và tiêu chuẩn sản xuất, hướng tới mục tiêu “mỗi hợp tác xã – một nền tảng số, mỗi nông dân – một công dân số”.

Theo ông Lê Đức Thịnh, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh trong nông nghiệp không chỉ tạo ra sự minh bạch và hiệu quả trong sản xuất, mà còn mở ra không gian phát triển mới, xanh hơn, thông minh hơn và bền vững hơn cho nông nghiệp Việt Nam trong thời kỳ hội nhập