Lụa Nha Xá - Nâng tầm Nông thôn mới từ sản phẩm OCOP

Về Nha Xá hôm nay, ai cũng ngạc nhiên khi âm thanh tiếng khung cửi ở khắp các ngõ xóm. Những khu vực dùng để phơi lụa trở thành điểm check-in lý tưởng của du khách phương xa khi những dải lụa đầy sắc màu đua nhau khoe sắc. Không ai ngờ được chỉ ít năm trước, Nha Xá từng đứng trước nguy cơ mất nghề.

Lụa Nha Xá có lịch sử khoảng 700 năm năm. Ban đầu, nghề dệt lụa ở đây chỉ phục vụ nhu cầu dân sinh. Dần dần, đúc kết tinh hoa, lụa Nha Xá nổi danh cả vùng Bắc Bộ và còn xuất khẩu sang nhiều nước. Tuy nhiên, do thời thế thay đổi, những năm 1970, làng nghề gặp khó khăn, có những lúc tưởng chừng nghề dệt lụa mai một. Với nỗ lực của chính quyền và người dân nơi đây, làng nghề dệt lụa Nha Xá từng bước hồi sinh. Song, việc phát triển lụa Nha Xá luôn gặp nhiều thách thức, nhất là về mặt thương hiệu khi nhiều người chỉ biết sản xuất, chưa ý thức được tầm quan trọng của thương hiệu và quảng bá sản phẩm. Khi triển khai xây dựng Nông thôn mới gắn với chương trình OCOP, tỉnh Hà Nam (cũ) đã có nhiều giải pháp hỗ trợ bà con mở rộng, phát triển sản xuất kết hợp xây dựng, giữ gìn thương hiệu. Làng nghề từng bước đổi thay.

Đặc biệt, từ năm 2021, làng nghề được đầu tư hạ tầng trưng bày hiện đại, thu hút hàng nghìn du khách mỗi năm đến trải nghiệm quy trình dệt lụa, kết nối với các điểm du lịch tâm linh như chùa Tam Chúc, Long Động Sơn và Lãnh Giang, hình thành chuỗi du lịch sinh thái hấp dẫn. Bà Phạm Thị Thu Hương, Chủ tịch UBND phường Duy Tân nhấn mạnh: “Làng nghề Nha Xá là điểm sáng của nông thôn mới kiểu mẫu. Chúng tôi tạo việc làm ổn định cho gần 400 lao động, với thu nhập bình quân 8-10 triệu đồng mỗi tháng mỗi hộ, giúp kinh tế địa phương phát triển bền vững”. Ngày nay, làng nghề sở hữu gần 400 máy dệt hiện đại, sản xuất khoảng 1,2 triệu mét lụa mỗi năm, tạo việc làm ổn định cho hàng trăm lao động và nâng tầm kinh tế địa phương.

Một trong những thương hiệu nổi tiếng nhất ở Nha Xá là lụa Hồng Tiến. Ông Nguyễn Tiến Quảng, Giám đốc Hợp tác xã Du lịch sinh thái dệt lụa Hồng Tiến tự hào chia sẻ, từ một làng nghề truyền thống có nguy cơ mai một, chúng tôi đã đổi mới toàn diện nhờ xây dựng Nông thôn mới và chương trình OCOP. Không chỉ sản xuất các loại lụa nguyên liệu mà chúng tôi còn sản xuất nhiều sản phẩm đặc trưng. Trong đó, sản phẩm khăn lụa thủ công thêu tay của Hợp tác xã đã đạt sản phẩm OCOP hạng 4 sao của tỉnh. Sản phẩm không chỉ giữ gìn bản sắc văn hoá địa phương mà còn chinh phục thị trường trong nước và quốc tế quốc tế”. Hợp tác xã Hồng Tiến đã liên kết nhiều hộ gia đình, ứng dụng máy dệt hiện đại nâng cao năng suất gấp đôi mà vẫn giữ nét thủ công tinh xảo. Quy trình nhuộm màu kết hợp công nghệ truyền thống và hiện đại đảm bảo an toàn, thân thiện với môi trường, giữ màu bền vững theo thời gian.

Kỹ thuật thủ công đặc trưng của nghệ nhân Nha Xá tạo nên những họa tiết sống động như hoa sen, chim hạc, phong cảnh Việt Nam..., biểu tượng cho sự bình an, phú quý và tinh khiết. Nghệ nhân Nguyễn Thị Lan, một trong những bàn tay vàng của làng tâm sự: “Mỗi chiếc khăn là tâm huyết của tôi, kết hợp kỹ thuật tổ tiên với sáng tạo hiện đại. Chúng tôi vẽ họa tiết mang hơi thở đương đại nhưng vẫn đậm hồn cốt Việt, phù hợp với giới trẻ và du khách quốc tế”. Không chỉ là phụ kiện thời trang cao cấp, khăn lụa Nha Xá còn là tác phẩm nghệ thuật mang giá trị văn hóa dân tộc, lý tưởng làm quà tặng du lịch, ngoại giao và doanh nghiệp. Sản phẩm đã xuất khẩu sang Tây Ban Nha, Úc, Ấn Độ, góp phần quảng bá hình ảnh làng nghề Việt Nam ra thế giới.

Việc xây dựng Nông thôn mới không chỉ góp phần khôi phục, phát triển làng nghề mà còn cải tạo hạ tầng xanh, sạch, đẹp, qua đó thôi thúc nhiều thanh niên tốt nghiệp đại học đã trở về quê hương, thành lập doanh nghiệp để thúc đẩy sản xuất. Điển hình như Công ty TNHH Villagesilk để tiếp nối thương hiệu Nha Xá, đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử như Shopee, Tiki, Lazada và mở rộng thị trường quốc tế. Nghệ nhân trẻ Hoàng Văn Minh, một trong những người con làng Nha Xá cho biết: “Nhờ có chương trình Mỗi xã một sản phẩm, không chỉ thay đổi về mẫu mã, xây dựng thương hiệu mà cách thức sản xuất cũng thay đổi khi làng nghề xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung và nhuộm màu an toàn”.

Hướng tới phát triển bền vững, làng nghề tiếp tục đa dạng hóa họa tiết kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, mở rộng nguồn kén sạch từ các trại tằm thân thiện với môi trường. Các điểm du lịch trải nghiệm dệt lụa sẽ được đầu tư thêm quy mô lớn hơn, đồng thời tham gia các hội chợ quốc tế để quảng bá thương hiệu rộng rãi. Giám đốc Hợp tác xã Du lịch sinh thái dệt lụa Hồng Tiến Nguyễn Tiến Quảng khẳng định: “Chúng tôi sẽ tăng cường liên kết giữa Nhà nước, doanh nghiệp và nghệ nhân, hướng tới mục tiêu OCOP 5 sao quốc gia”.

Lụa Nha Xá nói chung, Hợp tác xã Hồng Tiến không chỉ mang lại giá trị kinh tế thiết thực mà còn gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, khẳng định vị thế của sản phẩm OCOP trong công cuộc xây dựng Nông thôn mới tại Ninh Bình. Đây chính là minh chứng sống động cho sự sáng tạo, đổi mới và hiệu quả, đưa tinh hoa làng nghề Việt vươn xa trên bản đồ thế giới.