Cơ chế giá điện hai thành phần: cách để giá điện minh bạch

Mới mang tính chất thử nghiệm

Đầu năm 2024, Bộ Công Thương đã có văn bản yêu cầu Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) khẩn trương xây dựng cơ chế giá điện hai thành phần, gồm giá công suất và giá điện năng, đồng thời xây dựng lộ trình, đề xuất đối tượng khách hàng áp dụng.

Bàn về vấn đề, các chuyên gia cho hay, hầu hết các nước trong khu vực và trên thế giới đều áp dụng giá điện hai thành phần nhằm đưa ra tín hiệu đúng cho cả bên sản xuất điện và bên tiêu thụ điện để nâng cao hiệu quả kinh tế từ việc phân bổ và sử dụng nguồn lực hợp lý.

Theo đó, với việc áp dụng thêm thành phần giá công suất mục tiêu là làm cho khách hàng phải luôn quan tâm đến chế độ sử dụng điện để giảm hóa đơn tiền điện phải trả.

Đồng thời giúp ngành điện giảm được Pmax (công suất mang tải cực đại của hệ thống điện), tăng khả năng huy động các nguồn phát nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị ngành điện của khách hàng thông qua chỉ số Tmax (thời gian sử dụng công suất cực đại).

Giá bán điện hai thành phần với nhiều ưu thế vượt trội với mục tiêu tính đúng, tính đủ chi phí mà người tiêu dùng điện sử dụng. Tuy nhiên, để áp dụng cơ chế giá này đòi hỏi hệ thống đo đếm được 2 thành phần điện năng (kWh) và công suất (Pmax/Imax). Như vậy, việc áp dụng và triển khai hệ thống giá bán cần phải bảo đảm sự sẵn sàng của hạ tầng điện lực như công tơ đo đếm và truyền dữ liệu.

Hiện nay, các tổng công ty điện lực đã triển khai áp dụng công tơ điện tử có khả năng đo công suất và điện năng đối với hầu hết các khách hàng sử dụng điện cho mục đích sản xuất, kinh doanh (những khách hàng thuộc đối tượng áp dụng giá điện theo thời gian sử dụng điện trong ngày - TOU).

Đại diện Cục Điều tiết Điện lực cho biết, ở thời điểm hiện tại, việc áp dụng giá điện hai thành phần mới ở bước nghiên cứu thí điểm với nhóm khách hàng sản xuất kinh doanh, chưa áp dụng với khách hàng sinh hoạt và không ảnh hưởng tới tiền điện của khách hàng sử dụng điện (do khách hàng tiếp tục trả tiền điện theo biểu giá điện hiện hành).

Sau khi thí điểm, Bộ Công Thương tiếp tục nghiên cứu, trình Thủ tướng Chính phủ xem xét quyết định việc triển khai áp dụng phù hợp.

Hướng tới sự minh bạch

PGS.TS Ngô Trí Long nhận định, cơ chế giá điện hiện nay chưa hợp lý, bởi giá điện sinh hoạt bán cho người dân cao hơn giá điện sản xuất bán cho DN. Giá điện chưa hợp lý, một mặt khiến ngành điện không có nguồn để đầu tư, phát triển, nhằm giảm giá thành sản xuất, truyền tải, phân phối, không thu hút được được nhà đầu tư trong và ngoài nước đầu tư vào ngành điện, mặt khác không tạo sức ép để các DN phải đầu tư vào máy móc, trang thiết bị ít tiêu hao năng lượng.

Ông Nguyễn Minh Đức (Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - VCCI) ví von, giá điện hai thành phần khá giống với giá cước điện thoại cố định, tức là một số tiền cố định gọi là tiền thuê bao hàng tháng, dù không nghe gọi gì, gọi là giá công suất. Phần thứ hai là tính trên lượng điện năng tiêu thụ, gọi là giá điện năng.

Như hiện nay, giá điện được tính gộp cả hai thành phần này, nhưng chỉ được nhân theo điện năng tiêu thụ. Cơ chế này công bằng hơn, bởi sẽ phản ánh chính xác chi phí phải bỏ ra để phục vụ mỗi khách hàng, là chi phí đường dây, trạm biến áp và chi phí điện năng. Ngoài ra, điều chỉnh giá sẽ linh hoạt hơn, vì giá điện năng biến đổi lớn, trong khi chi phí đầu tư thì biến đổi chậm hơn.

Trong khi đó, TS Lê Đăng Doanh cho rằng, về giá điện hai thành phần, chúng tôi có nghiên cứu nhiều nước trên thế giới đã áp dụng, chủ yếu cho khách hàng sản xuất kinh doanh, có nơi áp dụng cho điện sinh hoạt. Hiện Việt Nam đang áp dụng biểu giá điện một thành phần, tức là biểu giá điện tính theo điện năng. Trong khi biểu giá điện một thành phần không phản ánh hết tác động gây ra đối với sản xuất điện.

Ngược lại, biểu giá điện hai thành phần phản ánh đầy đủ chi phí đầu tư và chi phí vận hành, trên cơ sở đó tiêu dùng điện chi trả để bảo đảm đầu tư. Cùng với đó còn có tác dụng phát đi tín hiệu để người sử dụng dùng điện biết được rằng mình sử dụng điện như thế nào để điều chỉnh hành vi sử dụng điện cho hiệu quả.

Chủ tịch Hội thẩm định giá Việt Nam Nguyễn Tiến Thỏa cũng đồng quan điểm với ý kiến trên. Ông cho biết, nghiên cứu ở Thái Lan, Trung Quốc cho thấy, khi người ta điều chỉnh giá điện, hầu như khách hàng không kêu bởi chi phí cố định giữ nguyên và minh bạch. Hiện nay chúng ta nghiên cứu thí điểm là đúng để đánh giá tác động ra sao, để chứng minh sự khác nhau giữa hai phương án.

Đặc biệt, với người tiêu dùng sẽ có cơ hội đánh giá và so sánh giữa hai phương án về mức độ chênh lệch giá khi sử dụng điện. Vị này cho rằng, cần có thời gian thí điểm để đánh giá, tổng kết và nhân rộng đại trà nếu thực sự hiệu quả. Bởi biểu giá điện hai thành phần có 3 tác dụng.

Thứ nhất, giá điện hai thành phần sẽ phát ra những tín hiệu cho nhà sản xuất bảo đảm bù đắp chi phí vật tư và chi phí vận hành. Bên cạnh đó, người sử dụng điện biết được chi phí sử dụng điện của mình để điều chỉnh hành vi sử dụng điện sao cho hiệu quả, tiết kiệm nhất.

Thứ hai, góp phần khuyến khích khách hàng sử dụng điện thực hiện có hiệu quả, từ đó nâng cao hiệu số phụ tải, tiết kiệm lượng điện tiêu thụ.

Thứ ba, như biểu giá điện một thành phần hiện nay, công suất đăng ký cao nhưng sử dụng thấp thì cũng không ổn. Biểu giá điện hai thành phần giúp cân bằng phụ tải cho hệ thống. Cơ chế này giúp các hộ sử dụng điện ổn định hơn, các phụ tải cũng vậy trong mọi thời điểm.