Cơn bão biên lai giả do AI tạo ra: khi gian lận chỉ cần vài dòng lệnh

Các doanh nghiệp trên toàn cầu đang đối mặt với làn sóng gian lận chi phí mới, khi trí tuệ nhân tạo (AI) được dùng để tạo ra biên lai giả có độ chân thực đến mức việc kiểm soát và phát hiện ngày càng trở nên khó khăn.

Trong thời gian gần đây, sự ra đời liên tiếp của các mô hình tạo hình ảnh tiên tiến từ các tập đoàn công nghệ như OpenAI và Google đã khiến số lượng biên lai được tạo bằng AI tăng đột biến. Theo AppZen - công ty cung cấp phần mềm kiểm soát chi phí doanh nghiệp - biên lai giả do AI tạo ra chiếm tới 14% tổng số tài liệu gian lận được phát hiện trong tháng 9, trong khi cùng kỳ năm ngoái hầu như chưa xuất hiện trường hợp nào.

Tập đoàn công nghệ tài chính Ramp cho biết chỉ trong vòng 90 ngày, hệ thống phát hiện gian lận của họ đã xác định hơn 1 triệu USD giá trị hóa đơn giả. Trong khi đó, khảo sát của nền tảng quản lý chi phí Medius cho thấy gần 30% chuyên gia tài chính tại Mỹ và Vương quốc Anh nhận thấy số lượng biên lai bị làm giả tăng mạnh kể từ khi OpenAI giới thiệu mô hình GPT-4o vào năm ngoái.

Ông Chris Juneau, Phó Chủ tịch cấp cao kiêm Giám đốc tiếp thị sản phẩm của SAP Concur – nền tảng xử lý hơn 80 triệu lượt kiểm tra tuân thủ mỗi tháng - cho biết: “Những biên lai này có thể đánh lừa bất kỳ ai. Chúng tôi phải nhắc khách hàng rằng đừng tin vào mắt mình.” Theo ông, độ chân thực của các hình ảnh tạo bởi AI khiến ngay cả những kiểm toán viên giàu kinh nghiệm cũng khó phân biệt thật - giả.

Một số nền tảng nhận thấy số lượng biên lai bị làm giả tăng rõ rệt sau khi OpenAI tung ra phiên bản GPT-4o cải tiến vào tháng 3. Đại diện OpenAI cho biết công ty sẽ xử lý các trường hợp vi phạm chính sách và khẳng định hình ảnh tạo bởi ChatGPT đều có siêu dữ liệu nhận dạng nguồn gốc. Tuy nhiên, thông tin này có thể bị xóa chỉ bằng một thao tác chụp lại hoặc chụp màn hình, khiến việc xác minh gần như bất khả thi.

Trước đây, việc tạo ra một biên lai giả đòi hỏi kỹ năng chỉnh sửa ảnh hoặc phải thuê dịch vụ chuyên nghiệp. Nhưng giờ đây, chỉ với vài dòng mô tả ngắn gọn, người dùng có thể yêu cầu chatbot tạo ra hình ảnh biên lai trông như thật trong vài giây.

Các chuyên gia quản lý chi phí cho biết họ đã xem nhiều ví dụ cho thấy biên lai do AI tạo ra có độ chi tiết đáng kinh ngạc, với những nếp gấp trông tự nhiên, cách sắp xếp các mục hàng giống hệt thực đơn thật và chữ ký mang nét viết tay sống động như thật.

Đọc thêm: Ông Trump nổi giận vì quảng cáo tại Canada, tuyên bố tăng thuế 10%

Ông Sebastien Marchon, Giám đốc điều hành nền tảng Rydoo, nhận xét: “Đây không còn là nguy cơ của tương lai, mà là thực tế đang diễn ra.” Theo ông, dù tỷ lệ biên lai không hợp lệ do AI tạo ra hiện vẫn còn nhỏ, nhưng con số này chắc chắn sẽ tăng nhanh khi công nghệ ngày càng phổ biến và dễ tiếp cận hơn.

Trước xu hướng này, nhiều doanh nghiệp bắt đầu sử dụng chính công nghệ AI để phát hiện gian lận. Các phần mềm hiện đại có thể quét hình ảnh, đối chiếu ngữ cảnh và phân tích các chi tiết nhỏ như tên nhà hàng, thời gian thanh toán hay các điểm trùng lặp trong hành trình công tác. Tuy nhiên, hiệu quả vẫn chưa tuyệt đối, đặc biệt khi người dùng cố tình xóa hoặc làm mờ các dấu vết kỹ thuật số.

Ông Calvin Lee, Giám đốc cấp cao phụ trách sản phẩm tại Ramp, cho biết công nghệ học máy hiện nay có thể phân tích từng chi tiết với độ chính xác và tập trung mà con người khó duy trì liên tục.

Nhiều tổ chức đang kết hợp AI với các thuật toán học sâu để phát hiện mô hình chi tiêu bất thường hoặc hành vi lặp lại của những người vi phạm.

Một khảo sát của SAP công bố hồi tháng 7 cho thấy gần 70% giám đốc tài chính tin rằng nhân viên của họ đã hoặc có thể đang sử dụng AI để làm giả biên lai, trong đó 10% khẳng định hiện tượng này đã xảy ra trong tổ chức của họ.

Ông Mason Wilder, Giám đốc nghiên cứu tại Hiệp hội các nhà điều tra gian lận được chứng nhận (ACFE), cho biết việc dùng AI để tạo biên lai giả đang dần trở thành mối lo đáng chú ý đối với nhiều tổ chức.

Ông nhấn mạnh so với trước đây, giờ đây bất kỳ ai cũng có thể làm được điều này mà không cần kỹ năng chỉnh sửa hay thiết kế như khi phải sử dụng photoshop.

Sự lan rộng của các biên lai giả được tạo bởi AI đang đặt ra thách thức lớn cho hệ thống kiểm toán và quản trị nội bộ của doanh nghiệp. Ngoài thiệt hại tài chính trực tiếp, hiện tượng này còn có thể ảnh hưởng đến niềm tin và tính minh bạch trong tổ chức.

Nhiều chuyên gia cho rằng điều quan trọng không chỉ nằm ở việc phát triển công cụ phát hiện gian lận, mà còn ở việc nâng cao ý thức đạo đức và đào tạo nhân viên trong việc sử dụng công nghệ mới.