“Cuộc chiến” dai dẳng với nạn kinh doanh vật liệu xây dựng tại các khu dân cư

Khi lợi ích kinh tế cá nhân lấn át lợi ích cộng đồng

Khác với những vi phạm lấn chiếm vỉa hè mang tính tức thời của các công trình đang thi công, sự tồn tại dai dẳng của những điểm kinh doanh VLXD này mang tính chất thường xuyên, tạo ra một mối đe dọa thường trực, phức tạp hơn rất nhiều về ô nhiễm môi trường và trật tự đô thị. Đây không chỉ là câu chuyện về vi phạm hành chính, mà là sự đánh đổi sự an toàn của cả cộng đồng dân cư lấy lợi ích kinh tế ngắn hạn của một nhóm nhỏ.

Việc các cơ sở kinh doanh VLXD lách luật, tận dụng nhà ở mặt đất, kho tạm hoặc đất trống xen kẹt để chất chứa hàng hóa từ cát, sỏi, gạch, thép… đã biến khu dân cư từ nơi an cư thành một "công trường trung chuyển" hỗn loạn và nguy hiểm. Sự bùng nổ của các dự án sửa chữa, cải tạo nhà cửa trong nội đô đã thúc đẩy nhu cầu về các điểm cung ứng VLXD "tại chỗ" này. Các chủ cơ sở, vì muốn tiết kiệm chi phí thuê mặt bằng ở khu vực quy hoạch và giảm chi phí vận chuyển, đã bất chấp quy định, mang hoạt động kinh doanh công nghiệp nặng về giữa lòng khu dân sinh, nơi không có hạ tầng kỹ thuật và không gian đệm để đáp ứng.

Sự tồn tại của các điểm tập kết VLXD không đảm bảo quy định, đã khiến chất lượng sống của người dân khu vực bị ảnh hưởng nặng nề, bởi ô nhiễm môi trường. Hoạt động bốc dỡ vật liệu thô gây ra tiếng ồn lớn, phiền toái kéo dài. Quá trình này cũng phát tán lượng lớn bụi mịn PM2.5 vào không khí, nhất là bụi xi măng, cát và các chất phụ gia, khiến không khí trong khu dân cư luôn trong tình trạng ô nhiễm. Lâu dài, điều này dẫn đến sự gia tăng các bệnh lý về đường hô hấp, đặc biệt là ở trẻ em và người cao tuổi. Thêm vào đó, nước thải từ việc rửa vật liệu, hoặc các chất thải xây dựng vương vãi, làm ô nhiễm cống rãnh, gây tắc nghẽn và phát sinh mùi hôi thối, làm giảm sút nghiêm trọng chất lượng vệ sinh môi trường đô thị.

Về mặt giao thông, các điểm kinh doanh này thường xuyên sử dụng lòng đường, vỉa hè làm nơi chất hàng, bốc dỡ hoặc đỗ xe tải nhỏ để chờ vận chuyển. Điều này làm tê liệt giao thông cục bộ trong ngõ hẻm, cản trở sinh hoạt thường nhật của người dân, buộc họ phải luồn lách qua các đống vật liệu. Nguy hiểm hơn, việc chiếm dụng không gian công cộng còn cản trở các phương tiện công ích như xe thu gom rác, xe cứu thương, gây ảnh hưởng đến hệ thống cung cấp dịch vụ thiết yếu của cộng đồng.

Cần những giải pháp đồng bộ và quyết liệt

Phân tích từ các phản ánh thực tế của người dân cho thấy, dù đã có sự vào cuộc, nhưng công tác xử lý của chính quyền cơ sở hiện vẫn mang tính chất chữa cháy và đối phó, chưa giải quyết được triệt để gốc rễ vấn đề.

Điển hình, trước tình trạng một số hộ kinh doanh ngang nhiên chiếm dụng lòng đường ngõ 445 Lạc Long Quân làm nơi tập kết VLXD, Công an phường Tây Hồ đã phối hợp với tổ dân phố yêu cầu hộ kinh doanh di chuyển, ký cam kết không tái phạm. Tương tự, tại phường Tương Mai, sau khi tiếp nhận phản ánh về điểm tập kết VLXD tại số 100/176 Trương Định và khu vực giáp Nhà thi đấu Hoàng Mai, Công an phường Tương Mai đã sử dụng rào chắn để rào lại vị trí vi phạm, cam kết tăng cường kiểm tra không để tái diễn.

Thế nhưng, thực tế cho thấy, tại nhiều nơi chính quyền địa phương chưa thực sự quan tâm đến vấn đề này. Thậm chí, tại một số nơi, các hộ kinh doanh chấp nhận bị phạt một lần rồi tiếp tục vi phạm, chờ đợi đợt kiểm tra tiếp theo, cho thấy chi phí vi phạm thấp hơn nhiều so với lợi ích kinh tế mà việc kinh doanh tại vị trí đắc địa mang lại. Nguyên nhân sâu xa nằm ở sự thiếu đồng bộ trong quản lý liên ngành: một mặt, chính quyền cấp phường/xã gặp khó khăn trong việc quản lý và cưỡng chế các hộ kinh doanh cá thể đã tồn tại lâu năm; mặt khác, việc xử lý triệt để các hành vi trên sẽ tác động không nhỏ đến các hoạt động xây dựng tại địa phương.

Để giải quyết triệt để tình trạng kinh doanh VLXD tự phát trong khu dân cư, PGS.TS Bùi Thị An - Viện trưởng Viện Tài nguyên Môi trường và Phát triển cộng đồng cho rằng, Hà Nội cần triển khai một chiến lược đồng bộ và quyết liệt trên toàn TP. Trong đó, cần nâng cao vai trò và trao quyền mạnh mẽ hơn cho Công an và UBND cấp phường/xã trong việc xử lý. Phải quy định rõ, bất kỳ cơ sở kinh doanh nào bị phản ánh vi phạm trật tự công cộng hai lần liên tiếp phải bị đình chỉ hoạt động kinh doanh và cưỡng chế di dời chứ không chỉ dừng lại ở mức phạt tiền. Việc xử lý phải được thực hiện một cách dứt khoát, công khai và có thời hạn trả lời kết quả cụ thể.

Song, về lâu dài, TP cần đẩy nhanh tiến độ quy hoạch các khu vực trung chuyển và kinh doanh VLXD chuyên biệt tại vùng ven đô, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp hoạt động tập trung, chấm dứt hoàn toàn tình trạng tự phát trong khu dân cư. Cần khuyến khích người dân sử dụng đường dây nóng và các ứng dụng thông minh để phản ánh, đồng thời sử dụng camera an ninh để ghi nhận và xử phạt "nguội" các hành vi vi phạm, nâng cao tính công bằng và hiệu quả quản lý.

Chỉ khi có sự quyết tâm chính trị mạnh mẽ, sự phối hợp liên ngành chặt chẽ và ý thức tuân thủ từ chính các cơ sở kinh doanh, thì Hà Nội mới có thể loại bỏ được những "quả bom nổ chậm" VLXD đang rình rập, trả lại không gian sống an toàn, sạch sẽ và thông thoáng cho người dân Thủ đô, biến các ngõ ngách không còn là nỗi ám ảnh về sự lấn chiếm, ô nhiễm.