Đẩy mạnh vật liệu tái chế: thị trường đã sẵn sàng

Xu hướng đang hình thành

Những năm gần đây, bài toán xử lý chất thải xây dựng ngày càng trở nên cấp bách trong bối cảnh tốc độ đô thị hóa nhanh, nhu cầu cải tạo – xây dựng nhà dân và các dự án hạ tầng tăng mạnh. Điều này dẫn đến hiện nay, theo các thống kê trung bình mỗi ngày phát sinh từ 8.000 - 10.000 tấn chất thải rắn xây dựng và xu hướng này tiếp tục tăng theo tiến độ xây mới cũng như sửa chữa công trình trong khu dân cư.

Trong bối cảnh đó, việc tái chế bê tông, gạch vỡ, vật liệu phá dỡ để tái sử dụng trong xây dựng đang được đặt ra như một hướng đi cần thiết nhằm giảm tải chôn lấp và giảm khai thác tài nguyên tự nhiên. Một số doanh nghiệp đã bắt đầu đầu tư dây chuyền nghiền và tuyển vật liệu tái chế. Tuy nhiên, phần lớn mới ở giai đoạn thử nghiệm hoặc phục vụ nội bộ.

Đại diện một doanh nghiệp sản xuất gạch không nung cho biết, dây chuyền công nghệ tái chế hiện nay có thể xử lý được nhiều loại vật liệu phá dỡ, nhưng đầu vào lại không ổn định do công tác phân loại tại nguồn chưa được thực hiện tại các công trình dân dụng. Khi vật liệu đầu vào lẫn nhiều tạp chất, chi phí xử lý tăng và sản phẩm đầu ra khó đạt tiêu chuẩn đồng đều.

Bên cạnh đó, lượng tiêu thụ hiện vẫn chủ yếu phụ thuộc vào các dự án công, nơi việc sử dụng vật liệu theo quy định được yêu cầu cụ thể. “Đối với nhà dân hoặc các công trình tư nhân, vật liệu tái chế mới chỉ được cân nhắc ở mức tham khảo. Tâm lý "hàng mới, chưa chắc bền" vẫn rất phổ biến” - vị này chia sẻ.

Trong khi đó, người dân vẫn khá dè dặt. Chị Nguyễn Thu Hương (phường Hoàng Mai) chia sẻ, gia đình vẫn lựa chọn các sản phẩm truyền thống vì vật liệu tái chế nghe còn mới, chưa biết có đảm bảo hay không. Chính tâm lý e ngại này khiến vật liệu tái chế chủ yếu được dùng ở các hạng mục phụ, không phải kết cấu chính.

Nhiều chủ hộ cho biết họ sẵn sàng lựa chọn vật liệu tái chế nếu có chứng nhận chất lượng và giá thấp hơn vật liệu truyền thống. Điều này cho thấy nhu cầu thị trường không phải không có, nhưng chính sách phải đi trước để tạo lòng tin và thúc đẩy tiêu thụ.

Tuy nhiên, không thể phủ nhận, đây là xu hướng tất yếu tại các đô thị lớn trên thế giới. Khi lượng phế thải không ngừng tăng, nhiều thành phố buộc phải tái chế để giảm ô nhiễm, giảm khai thác cát – đá tự nhiên và hướng đến mô hình xây dựng xanh. Hà Nội cũng đang bước đầu đi theo hướng này, nhưng tốc độ còn chậm và thiếu tính đồng bộ.

Cần thiết thúc đẩy

Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược phát triển vật liệu xây dựng Việt Nam thời kỳ 2021 - 2030, định hướng đến năm 2050. Theo đó, mục tiêu cụ thể là sản xuất vật liệu xây dựng đạt trình độ tiên tiến hiện đại, đạt tiêu chuẩn quốc tế, tiết kiệm năng lượng, vật liệu có sức cạnh tranh cao, loại bỏ các công nghệ cũ, lạc hậu tiêu tốn nhiều tài nguyên…

Trong đó, việc tận dụng phế liệu, phế thải làm nguyên liệu thay thế trong sản xuất vật liệu xây dựng là một trong những giải pháp để giảm thiểu ô nhiễm môi trường, đảm bảo sự phát triển bền vững trong xây dựng.

Theo nhiều chuyên gia, vấn đề cốt lõi của vật liệu tái chế không nằm ở công nghệ hay ý thức người dân, mà ở cơ chế và tiêu chuẩn kỹ thuật. Các doanh nghiệp hiện lo ngại việc vật liệu tái chế sẽ không được nghiệm thu do chưa có bộ tiêu chuẩn đầy đủ cho bê tông hay cấu kiện tái chế. Vì vậy, dù có công nghệ, doanh nghiệp vẫn ngần ngại đầu tư quy mô lớn.

Giải pháp đầu tiên được đề xuất là phải có tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng, thậm chí là tiêu chuẩn riêng cho từng loại vật liệu tái chế, tạo nền tảng pháp lý cho doanh nghiệp. Khi có cơ sở đánh giá chất lượng, nhà thầu và chủ đầu tư mới mạnh dạn sử dụng. Đồng thời, nhiều ý kiến cho rằng cần đưa vật liệu tái chế vào các dự án đầu tư công với tỷ lệ tối thiểu bắt buộc, thay vì chỉ khuyến khích chung chung.

Thạc sĩ vật liệu kết cấu Phạm Ngọc Trung gợi mở, các dự án hạ tầng, cải tạo chung cư cũ, trường học công lập hoặc các công trình phụ trợ hoàn toàn có thể sử dụng vật liệu tái chế mà vẫn đảm bảo yêu cầu kỹ thuật. Ngoài ra, Hà Nội có thể thí điểm phân loại phế thải tại các công trình sửa chữa nhà dân, đặc biệt tại các quận nội đô, nhằm tạo nguồn nguyên liệu đầu vào ổn định.

Chỉ khi có đầu vào chuẩn, doanh nghiệp mới giảm được chi phí sản xuất và đưa sản phẩm ra thị trường với giá cạnh tranh hơn. Quan trọng hơn, việc đẩy mạnh tái chế sẽ giúp Hà Nội giảm áp lực chôn lấp, hạn chế khai thác tài nguyên tự nhiên và phù hợp với mục tiêu phát triển đô thị theo hướng kinh tế tuần hoàn mà thành phố đã đặt ra.

Vật liệu tái chế trong xây dựng đang là xu hướng của nhiều đô thị trên thế giới và Hà Nội cũng không thể đứng ngoài. Tuy nhiên, để thị trường thực sự sẵn sàng, thành phố cần một hệ thống giải pháp mạnh hơn, bao gồm tiêu chuẩn kỹ thuật, cơ chế bắt buộc trong công trình công, phân loại đầu vào và chính sách khuyến khích tiêu thụ.

Nếu hành động sớm, thị trường vật liệu tái chế có thể phát triển thành ngành công nghiệp mới, giảm gánh nặng môi trường và góp phần xây dựng đô thị bền vững. Ngược lại, nếu chậm trễ, lượng phế thải sẽ tiếp tục tăng, gây áp lực lớn lên hệ thống xử lý và môi trường đô thị trong tương lai.