Để chính sách đi đường dài

Chính sách nhân văn nhưng còn nhiều trăn trở

Quốc hội đang thảo luận về dự thảo Nghị quyết miễn, hỗ trợ học phí đối với trẻ mầm non, học sinh phổ thông, người học chương trình giáo dục phổ thông tại các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân. Đối tượng được miễn, hỗ trợ học phí là học sinh đang học tại các trường mầm non, phổ thông công lập và tư thục trên cả nước. Cụ thể, với học sinh trường công lập sẽ được miễn hoàn toàn học phí, còn với trường ngoài công lập được hỗ trợ học phí (bằng mức miễn của trường công lập). Phương án được đề xuất là Nhà nước sẽ cấp trực tiếp cho trường theo số lượng học sinh với trường công lập; hỗ trợ một phần bằng hình thức cấp trực tiếp cho người học với trường ngoài công lập. Bên cạnh đó, học sinh học chương trình phổ thông ở các cơ sở giáo dục loại hình khác như trung tâm giáo dục thường xuyên hoặc học chương trình phổ thông ở trường cao đẳng cũng đều được miễn học phí như học sinh khác.

Miễn học phí không chỉ giảm gánh nặng tài chính cho nhiều gia đình mà còn thể hiện tính nhân văn và sự quan tâm của Đảng, Nhà nước đến thế hệ tương lai trong bối cảnh còn nhiều khó khăn. Với chính sách này, Việt Nam là quốc gia duy nhất trong ASEAN miễn học phí từ mầm non đến phổ thông, thể hiện sự đầu tư mạnh mẽ cho tương lai đất nước. Chính sách này còn gián tiếp hỗ trợ thực hiện chiến lược dân số quốc gia. Trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt tỷ lệ sinh thấp ở nhiều đô thị lớn và bước vào giai đoạn già hóa dân số, việc miễn, hỗ trợ học phí sẽ giúp các gia đình yên tâm sinh và nuôi con. Từ đó, góp phần thực hiện mục tiêu duy trì mức sinh thay thế, bảo đảm cơ cấu dân số hợp lý, phát triển bền vững đất nước…

Tuy nhiên, vẫn còn ý kiến băn khoăn bởi hiện nay, tại các cơ sở giáo dục mầm non và phổ thông công lập thuộc hệ thống giáo dục quốc dân, khoản thu học phí đang là một trong những nguồn thu quan trọng, trực tiếp phục vụ cho hoạt động chi thường xuyên của nhà trường, đặc biệt là các khoản chi liên quan đến hỗ trợ giảng dạy, chăm sóc học sinh, duy tu cơ sở vật chất, bổ sung thiết bị dạy học, trả thù lao cho một số bộ phận hợp đồng ngoài biên chế… Nếu thực hiện miễn học phí theo Nghị quyết này, đồng nghĩa với việc nguồn thu đó không còn nữa. Việc miễn học phí có thể làm giảm chất lượng đào tạo, giảm chất lượng chuyên môn, đầu tư cho cơ sở vật chất hay thậm chí ảnh hưởng chế độ đãi ngộ giáo viên, làm ảnh hưởng chất lượng giáo dục. “Chúng tôi đang chờ đợi quyết sách về vấn đề này và quả thật, nếu miễn học phí cho học sinh, ngân sách cấp bù của Nhà nước với mức tương đương cần được cấp kịp thời thì các nhà trường mới có nguồn để chi cho các hoạt động nâng cao chất lượng giáo dục” - một hiệu trưởng trường phổ thông công lập tại Hà Nội bày tỏ.

Trong khi đó, dư luận cũng lo ngại, việc miễn học phí có thể dẫn đến nguy cơ phát sinh các khoản thu tự nguyện không đúng quy định hoặc hình thức thu khác bù đắp thiếu hụt tài chính như quỹ tự nguyện, khoản đóng góp không minh bạch, gây bức xúc cho phụ huynh và mất đi ý nghĩa tốt đẹp của chính sách. “Với mức học phí như cũ, đầu năm học mới, rất nhiều khoản phí dội xuống đầu phụ huynh đến nỗi, không ít người sợ đi họp phụ huynh và sợ nhận được thông báo, tin nhắn trên nhóm lớp vì lo có khoản đóng góp mới. Nếu được miễn học phí, không biết phí đóng góp, phí tự nguyện có bị đội lên không?” - chị Nguyễn Thị Hà, một phụ huynh học sinh băn khoăn.

Liên quan vấn đề này, cô Nguyễn Thị Mai, giáo viên tại Hà Nội bày tỏ: “Miễn phí cho học sinh là chính sách nhân văn, ý nghĩa, có tác động sâu rộng tới toàn xã hội. Tuy thế, khi các trường không có nguồn thu học phí, không biết chế độ đãi ngộ của giáo viên có ảnh hưởng không? Mặc dù rất chia sẻ với Nhà nước và với học sinh nhưng nếu thu nhập không bảo đảm để ổn định đời sống, giáo viên khó có thể yên tâm công tác và cống hiến…”.

Giải pháp nào?

Trước lo ngại phát sinh các khoản thu khác nếu miễn học phí, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn dẫn giải: việc dạy thêm - học thêm trong nhà trường chỉ áp dụng với 3 nhóm gồm: các học sinh yếu, trường hợp bồi dưỡng học sinh giỏi, học sinh chuẩn bị thi chuyển cấp. Theo quy định tại Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT thì hoạt động ôn tập, bồi dưỡng với 3 nhóm học sinh trên đều không thu phí. Việc xem xét hỗ trợ nhà trường, giáo viên sẽ tùy thuộc vào từng địa phương, nhưng về nguyên tắc là trách nhiệm của nhà trường.

Bên cạnh đó, trong kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo Bộ GD&ĐT lên phương án tổ chức học 2 buổi/ngày với tinh thần không thu phí, học phí với người học. Các chính sách này đang được Bộ GD&ĐT xây dựng phương án để áp dụng từ năm học 2025 – 2026. Hiện kinh phí cho giáo dục tối thiểu đạt 20% ngân sách, trong đó 18% chi cho lương giáo viên toàn hệ thống.

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn cũng cho hay, nguyên tắc miễn học phí, tính học phí theo định mức kinh tế kỹ thuật để tính đủ chi phí cho học sinh. Bộ đang khẩn trương trình Thủ tướng dự thảo nghị định thay thế Nghị định 81/2021/NĐ-CP và Nghị định 97/2023/NĐ-CP. Dự kiến trong tháng 6 sẽ hoàn thành Nghị định này. Sau khi Nghị quyết của Quốc hội được thông qua, các Nghị định cũng được ban hành ngay để có căn cứ triển khai trong thực tế.

Hiện nay, trên thế giới mới có 38 quốc gia đang thực hiện miễn hoàn toàn học phí cho học sinh ở bậc mầm non, hầu hết là các quốc gia có thu nhập cao; có 90 quốc gia có thực hiện miễn một phần hoặc hỗ trợ với các nhóm đối tượng khác nhau trong xã hội. Trong khi tiềm lực kinh tế của đất nước ta còn nhiều khó khăn, nhưng Bộ Chính trị, Ban Bí thư T.Ư Đảng, Chính phủ, Quốc hội rất thống nhất để thực hiện việc miễn học phí, thể hiện sự quan tâm sâu sắc tới giáo dục đào tạo, tạo điều kiện cho trẻ em được tiếp cận với giáo dục, giảm gánh nặng cho phụ huynh.

Miễn, hỗ trợ học phí cho học sinh là một chính sách lớn. Vì vậy, cần chiến lược tài chính tổng thể, dài hạn, tập trung bù đắp nguồn lực tài chính cho giáo dục. Cùng với đó, đổi mới cơ chế tài chính giáo dục, phân cấp mạnh mẽ để chủ động sử dụng ngân sách được giao.

Mặt khác, cần xây dựng và minh bạch các khoản thu, kiểm soát chặt chẽ khoản thu tự nguyện, nghiêm cấm thực hiện các khoản thu đóng góp; tiếp tục đào tạo và bồi dưỡng giáo viên để yên tâm công tác, toàn tâm toàn ý với sự nghiệp trồng người, giảm thiểu áp lực học thêm... Bởi không chỉ miễn học phí, người dân kỳ vọng nhiều hơn nữa vào giáo dục, như: trường lớp phải tốt hơn, chất lượng giáo viên tăng lên, nội dung chương trình phù hợp với năng lực học sinh… Có như vậy mới tạo nền tảng vững chắc cho giáo dục phát triển bền vững, đóng góp tích cực vào quá trình xây dựng và phát triển đất nước.