Định vị lại công nghiệp chế biến, chế tạo: Gia tăng giá trị trong chuỗi cung ứng toàn cầu

Chiếm 17% chuỗi cung ứng

Theo Báo cáo của Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương), tính đến tháng 9/2025, ngành cơ khí Việt Nam chỉ số sản xuất công nghiệp tăng 8,5% và khu vực công nghiệp chế biến, chế tạo tăng hơn 10% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, ngành máy móc và gia công kim loại cũng duy trì đà tăng ổn định: sản xuất sản phẩm từ kim loại đúc sẵn tăng 12%, còn dịch vụ sửa chữa, bảo trì và lắp đặt máy móc thiết bị tăng 15,2%, cho thấy nhu cầu nội địa về thiết bị và dịch vụ cơ khí hiện đại ngày càng cao.

Về thương mại, nhóm hàng nhập khẩu liên quan đến gia công kim loại tiếp tục tăng, máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng đạt gần 38,9 tỷ USD (+23,6%), sản phẩm thép đạt 5,2 tỷ USD (+24%) và các sản phẩm từ kim loại thường khác đạt 3 tỷ USD (+46,2%). Mức tăng nhập khẩu này không chỉ phản ánh áp lực về nguồn nguyên liệu, mà còn nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết của DN trong nước về nâng cao năng lực sản xuất, đầu tư công nghệ tiên tiến và chuẩn hóa quy trình để gia tăng giá trị trong chuỗi cung ứng.

Ông Nguyễn Bá Tòng – Phó Chủ tịch, Trưởng Đại diện phía Nam Hiệp hội Công nghiệp Hỗ trợ Việt Nam (VASI) cho rằng, hệ sinh thái CNHT Việt Nam những năm qua đã có những bước phát triển đáng ghi nhận. Tuy nhiên, phải thẳng thắn nhìn nhận ngành CNHT Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức. Quy mô DN đa phần nhỏ và vừa, công nghệ và năng lực quản trị còn hạn chế, khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế chưa đồng đều. Tỷ lệ nội địa hóa trong ngành ô tô vẫn thấp hơn mục tiêu đề ra; tỷ lệ DN tham gia vào chuỗi cung ứng của các tập đoàn đa quốc gia chỉ mới chiếm khoảng 17%.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Vân - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ TP Hà Nội (HANSIBA) cho hay, hiện DN vẫn còn thiếu và yếu nguồn lực nội sinh, tiềm lực tài chính, công nghệ, quản trị còn hạn chế. "Nhiều DN chưa biết định hướng xuất khẩu, tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu. Khó khăn tới nguồn vốn, đất đai, hạ tầng cũng tạo ra rào cản cho khối DN tư nhân phát triển" - ông Nguyễn Vân chỉ ra.

Trong lĩnh vực CNHT nói chung, công nghiệp chế biến, chế tạo nói riêng, phần lớn DN Việt Nam mới dừng ở vai trò thứ cấp cho khối FDI, chưa tham gia sâu chuỗi giá trị toàn cầu. Nguyên do ngành này phải đối mặt với khó khăn có tính đặc thù khi máy móc còn thô sơ, chưa hiện đại, thiếu lao động trình độ cao, nhất là đội ngũ kỹ sư...

Cần sự chung tay nâng cao năng lực

Năm 2025, ngành cơ khí, chế tạo đứng trước nhiều cơ hội và thách thức từ xu thế toàn cầu như trí tuệ nhân tạo (AI), tự động hóa, chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn. Để nâng cao năng lực cạnh tranh, các chuyên gia cho rằng, DN ngành cần nhanh chóng đổi mới công nghệ, tăng năng suất và chất lượng, đồng thời đáp ứng yêu cầu khắt khe về phát triển bền vững và tiêu chuẩn quốc tế. 

Đưa ra quan điểm của mình, ông Đỗ Phước Tống – Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Cơ khí – Điện TP Hồ Chí Minh (HAMEE) đánh giá, Việt Nam đang ở trong giai đoạn bản lề, khi nhu cầu đổi mới công nghệ, tự động hóa và chuyển đổi số trở thành điều kiện bắt buộc nếu DN muốn tồn tại và vươn ra quốc tế. Vì vậy, một trong những mục tiêu quan trọng là khẳng định giá trị của hàng công nghiệp Việt Nam, lan tỏa tinh thần ưu tiên sử dụng sản phẩm do chính người Việt làm ra, từng bước chinh phục niềm tin của khách hàng quốc tế. "Sẵn sàng bước vào sân chơi toàn cầu, để ngành chế biến, chế tạo Việt Nam thật sự vươn mình rất cần sự hỗ trợ từ nhiều phía: hiệp hội, chính quyền, đối tác quốc tế, quan trọng nhất là sự quyết tâm đổi mới từ chính các DN" - vị này nhấn mạnh.

Theo ông Nguyễn Bá Tòng, việc tạo ra các nền tảng, diễn đàn để DN Việt Nam tiếp cận công nghệ, nâng cao năng lực sản xuất, kết nối với đối tác trong và ngoài nước là vô cùng cần thiết để góp phần nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng của ngành CNHT Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Cùng với đó, chính sách Nhà nước đang thúc đẩy chuyển đổi số, tự động hóa và ứng dụng AI trong sản xuất, khuyến khích DN đầu tư vào công nghệ hiện đại, nâng cao năng lực cạnh tranh, tối ưu hóa quy trình, đồng thời đáp ứng các tiêu chuẩn ESG và hội nhập chuỗi cung ứng toàn cầu. Đây cũng là thời điểm ngành cơ khí – chế tạo bước vào giai đoạn hiện đại hóa mạnh mẽ, với nhu cầu cao về tự động hóa, quản lý sản xuất thông minh và kết nối quốc tế.

Để ngành phát triển, ông Nguyễn Vân khẳng định, Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân, Nghị quyết 57 về đổi mới sáng tạo và công nghệ... chính là "chìa khóa" động lực hỗ trợ cộng đồng DN, trong đó có CNHT hoạt động sản xuất kinh doanh. Hiện thực hóa tinh thần các nghị quyết, điều quan trọng là phải xây dựng cơ chế liên kết DN nội – ngoại, giữa DN tư nhân và DN Nhà nước, DN lớn với DN nhỏ và siêu nhỏ.

"Cần cải cách thể chế mạnh mẽ hơn. Ngoài việc hoạch định chính sách, khâu thực thi và giám sát thực thi là cực kỳ quan trọng. Việc cắt giảm thủ tục hành chính là cần thiết, nhưng chưa đủ mà cần giảm cả chi phí tuân thủ, chi phí cơ hội và chi phí không chính thức" - ông Nguyễn Vân nói.

Do đó, Luật Công nghiệp hỗ trợ ra đời sẽ tạo hành lang pháp lý đầy đủ và ổn định cho lĩnh vực này; thành lập Ban chỉ đạo cấp Nhà nước về phát triển CNHT, có sự tham gia của các bộ, ngành và hiệp hội DN; xây dựng lộ trình phát triển DN CNHT đến năm 2035, phấn đấu chiếm 5 - 10% tổng số DN cả nước.

Bên cạnh đó là quy hoạch CNHT theo vùng kinh tế, tránh đầu tư dàn trải và trùng lặp; tạo cơ chế tín dụng đặc thù, ưu tiên vốn vay dài hạn, lãi suất thấp cho DN sản xuất sản phẩm CNHT nhằm thúc đẩy nội địa hóa. Ngoài ra, cần hỗ trợ hình thành các khu công nghiệp chuyên sâu tại 3 miền, gắn với đào tạo nhân lực chất lượng cao và đổi mới công nghệ; cho phép DN CNHT tiếp cận nguồn vốn ODA, đầu tư thiết bị, công nghệ tiên tiến từ các nước phát triển.