Trận động đất mạnh 7,8 độ richter xảy ra ở phía đông nam Thổ Nhĩ Kỳ gần biên giới với Syria vào đầu tuần trước đã khiến ít nhất 31.643 người thiệt mạng ở Thổ Nhĩ Kỳ, theo Trung tâm Điều phối Khẩn cấp Thổ Nhĩ Kỳ SAKOM. Trong khi đó, ở Syria con số tử vong là 4.574 tính đến ngày 12/2.
Đây có khả năng là trận động đất đẫm máu nhất ở Thổ Nhĩ Kỳ khi các lực lượng cứu hộ vẫn tiếp tục tìm kiếm nạn nhân. Trận động đất năm 1939 đã khiến 32.962 người thiệt mạng.
Trong khi các gia đình đang thương tiếc khôn nguôi trước sự ra đi của những người thân yêu. Sự oán giận bùng nổ, và các nhà chức trách đang xem xét sự vô trách nhiệm của con người - một trong những nguyên nhân khiến thảm họa trở nên tồi tệ hơn.
Xử phạt hàng loạt nhà thầu
Trong bối cảnh công chúng ngày càng phẫn nộ, chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ đang điều tra 163 người liên quan đến các vụ sập nhà. Trong số đó, 8 người đã bị bắt và 48 người đang bị giam giữ, theo hãng thông tấn nhà nước Anadolu của Thổ Nhĩ Kỳ.
Trong chuyến thăm Diyarbakir trước đó vào ngày 13/2, Bộ trưởng Tư pháp Thổ Nhĩ Kỳ Bekir Bozdag cho biết các văn phòng công tố viên ở tất cả các khu vực bị ảnh hưởng bởi trận động đất đang tiến hành điều tra tư pháp.
Bộ trưởng Bozdag cho biết, “một số tòa nhà đã 30 tuổi, một số cũ hơn, một số 20 nhưng cũng có một số tòa nhà được xây dựng gần đây". Các cuộc kiểm toán có thể đánh giá chất lượng xây dựng các tòa nhà trên, trong khi các công tố viên tiến hành điều tra để xác định những người liên quan đến các công trình xây dựng này.
Theo Anadolu, các công tố viên ở thành phố Malatya đã ban hành lệnh bắt giữ 31 người hôm 13/2 do liên quan đến các tòa nhà bị sập.
Nazmi Tosun, giám sát xây dựng và đại diện kỹ thuật của Chung cư Emre, bị phá hủy ở tỉnh Gaziantep, đã bị bắt ở Istanbul vào sáng ngày 13/2, theo Anadolu đưa tin.
Những nhà thầu được cho là chịu trách nhiệm một số tòa nhà sập ở thành phố Adiyaman đã bị bắt hôm 12/2 tại sân bay Istanbul. Yavuz Karakus và vợ là Sevilay, chịu trách nhiệm xây dựng một số tòa nhà ở Adiyaman, đã bị bắt giam, Anadolu báo cáo rằng cặp đôi này mang theo 16.000 USD và 20.000 lira (khoảng 1.061 USD) vào thời điểm bị bắt khi đang cố chạy trốn.
Mehmet Yaşar Coşkun, một nhà thầu chịu trách nhiệm về Rönesans Residence - một khu căn hộ cao tầng sang trọng bị sập ở tỉnh Hatay, đã bị chính quyền chặn lại tại sân bay vào cuối tuần trước khi đang cố gắng đến Montenegro, theo Anadolu.
Một nhà thầu khác, İbrahim Mustafa Uncuoğlu, đã bị giam giữ tại Istanbul hôm 11/2 sau cuộc điều tra với Khu căn hộ Bahar bị sập do ông chịu trách nhiệm.
Việc bắt giữ các nhà thầu diễn ra trong bối cảnh Thổ Nhĩ Kỳ tăng cường giám sát các tiêu chuẩn xây dựng và quy định xây dựng.
Động đất không hiếm ở Thổ Nhĩ Kỳ, do đặc trưng nước này nằm giữa nhiều mảng kiến tạo. Tuy nhiên, trận động đất tuần trước có sức tàn phá đặc biệt nghiêm trọng, với người đứng đầu viện trợ của Liên Hợp Quốc Martin Griffiths mô tả nó là “sự kiện tồi tệ nhất trong 100 năm ở khu vực này”.
Thổ Nhĩ Kỳ đã đưa ra những quy tắc nghiêm ngặt được đưa ra sau trận động đất kinh hoàng ở Izmit vào năm 1999 ở vùng Marmara, khiến hơn 17.000 người chết và khoảng nửa triệu người mất nhà cửa. Việc "thanh sát" các nhà thầu lần này nhằm truy trách nhiệm về mức độ thảm họa từ cấp quốc gia sang các cá nhân.
Thiên tai hay thảm họa nhân tạo?
Sau các thảm họa trước đó, các quy định về xây dựng đã được siết chặt hơn – điều này lẽ ra phải đảm bảo rằng các tòa nhà hiện đại sẽ chịu được những chấn động lớn. Tuy nhiên, nhiều tòa nhà bị hư hại mới được xây dựng trong vài năm qua.
Người dân và các chuyên gia hiện đang đặt câu hỏi liệu chính phủ có thất bại trong việc thực hiện các bước cần thiết để thực thi các quy định về xây dựng hay không.
Yasemin Didem Aktas, kỹ sư kết cấu và giảng viên tại Đại học College London, nói với CNN rằng trong khi trận động đất và các dư chấn tạo thành “một sự kiện rất mạnh có thể thách thức ngay cả các tòa nhà tuân thủ quy tắc”, quy mô thiệt hại cho thấy các tòa nhà không đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn .
“Con số thương vong cho thấy chắc chắn có điều bất ổn ở các tòa nhà bị sập. Có thể chúng đã không được thiết kế phù hợp với quy tắc ngay từ đầu hoặc việc triển khai không được thiết kế phù hợp,” Didem Aktas nói .
Một số chuyên gia cũng đặt nghi vấn trước sự chấp thuận định kỳ của chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đối với cái gọi là "ân xá xây dựng” – về cơ bản là các miễn trừ pháp lý đối với các nhà thầu chưa đạt đủ yêu cầu an toàn theo quy định, khi họ đóng một khoản phí nhất định.
Chính sách ưu đãi này được đưa ra nhằm hợp pháp hóa các tòa nhà cũ dưới tiêu chuẩn đã được xây dựng mà không có giấy phép thích hợp.
Lệnh ân xá xây dựng gần đây nhất đã được thông qua vào năm 2018, khi chính phủ cho biết hơn 50% các tòa nhà trong cả nước được quy vào vi phạm quy tắc xây dựng. Phần lớn các vi phạm xây dựng xảy ra từ năm 1950 đến năm 2000.
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan thường xuyên coi xây dựng là trọng tâm trong các chính sách phát triển kinh tế trong hai thập kỷ làm tổng thống và thủ tướng. Các đợt ân xá của chính phủ trong những năm qua thường trùng hợp với các chiến dịch vận động trước các cuộc bầu cử và được nhiều người coi là một cách để thu hút phiếu bầu.
Giới chuyên gia cũng nhận định, các nhà thầu sẽ khó có thể tiến hành các dự án nếu dự án không đạt tiêu chuẩn của họ không được các quan chức địa phương "mắt nhắm mắt mở" và cho rằng nguyên nhân là do tham nhũng.
Ông Ajay Chhibber, cựu giám đốc Ngân hàng Thế giới tại Thổ Nhĩ Kỳ khẳng định với CNN rằng, lệnh ân xá xây dựng là “một vấn đề lớn”, đặc biệt là khi trận động đất 7,6 độ xảy ra ở Izmit năm 1999.
“Trận động đất có thể không gây ra thảm họa quy mô lớn đến vậy, trừ khi có lỗi của con người ở đây. Hậu quả "nhân tạo" đó đến từ việc thiếu quy chuẩn xây dựng phù hợp. Không có lý do gì mà những tòa nhà này lại sụp đổ dễ dàng như vậy. Một số được xây dựng cách đây chỉ một hoặc hai năm,” chuyên gia này khẳng định.
