Dùng dữ liệu để nâng chuẩn đánh giá công việc

Chấm dứt thời kỳ đánh giá bằng cảm tính

Mô hình đánh giá cũ chú trọng nhiều vào phẩm chất, tinh thần, đạo đức, lối sống, những yếu tố quan trọng nhưng khó đo cụ thể. Khi thiếu thước đo định lượng rõ ràng cho từng vị trí, đánh giá dễ rơi vào “vùng mờ” như cảm nhận, thiện cảm hoặc thậm chí nể nang. Hệ quả là động lực cải thiện năng lực bị hạn chế, trách nhiệm thực thi khó quy đến cùng và hiện tượng báo cáo cuối kỳ nặng tính hình thức kéo dài.

Theo phân tích của TS Hoàng Quang Đạt - nguyên Trưởng khoa - Khoa Lý luận cơ sở - Học viện Hành chính Quốc gia, hạn chế cốt lõi của mô hình cũ là chưa “bóc tách nhiệm vụ thành chỉ tiêu định lượng cho từng vị trí công vụ”, khiến hiệu suất không thể chứng minh bằng dữ liệu mà chủ yếu dựa nhận xét. Điều này làm giảm tính khách quan và thiếu chuẩn so sánh ngang giữa cá nhân, phòng ban, đơn vị.

Sự thay đổi mạnh mẽ bắt đầu khi dữ liệu trở thành trục chính. Không còn câu hỏi ai nhiệt tình, ai cố gắng theo cảm nhận; thay vào đó là mỗi đầu việc được lượng hóa, có người phụ trách, mốc thời gian và kết quả đo được. Cách tiếp cận này tạo nền tảng công bằng và minh bạch hơn: ai làm tốt hiển thị kết quả; ai chậm tiến độ nhìn thấy ngay điểm cần cải thiện.

Ở khu vực tư nhân, các doanh nghiệp dẫn dắt chuyển đổi số đã nhận thấy bài học này từ sớm đó là tiếng nói cuối cùng thuộc về số liệu. Tỉ lệ chuyển đổi đơn hàng, năng suất bán hàng theo ca, mức độ hài lòng khách hàng theo ngày, hiệu suất dây chuyền theo giờ. Người làm tốt không cần trình bày mà thành tích tự hiển thị.

Theo dõi tiến độ công việc theo thời gian thực

Dashboard là bảng điều khiển dữ liệu trực quan, cho phép theo dõi hiệu suất, tiến độ và kết quả theo thời gian thực. Công cụ này hiển thị thông tin bằng biểu đồ, bản đồ nhiệt, chỉ số cảnh báo để người điều hành nhìn ngay điểm nghẽn, so sánh giữa đơn vị, cá nhân hoặc thời điểm khác nhau. Dashboard giúp thay báo cáo giấy bằng dữ liệu sống, rút ngắn thời gian ra quyết định và bảo đảm minh bạch.

Tại các doanh nghiệp dịch vụ, sản xuất, bán lẻ, dashboard giúp lãnh đạo xem ngay doanh thu theo vùng, lưu lượng khách theo khung giờ, tồn kho theo điểm bán, hiệu suất nhân viên theo ca làm. Quyết định từ đó mang tính tức thời. Chi nhánh phục vụ chậm, lập tức tăng nhân sự; ca tối cao điểm, điều chỉnh lịch làm; tỷ lệ chuyển đổi thấp, xử lý nội dung marketing ngay.

Trong cơ quan nhà nước, logic này đang hình thành rõ nét. Khi thời gian xử lý hồ sơ hành chính tại địa phương A ngắn hơn địa phương B, dashboard lập tức hiển thị chênh lệch. Người dân hưởng lợi, người đứng đầu thấy trách nhiệm và áp lực cải thiện.

Ông Nguyễn Quang Đồng - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) nhấn mạnh: “Nền tảng của dashboard không nằm ở biểu đồ mà ở dữ liệu “đúng, đủ, sạch, sống” và đặc biệt là phải kết nối”. Theo ông Nguyễn Quang Đồng, nếu dữ liệu rời rạc, dashboard chỉ thành “màn hình đẹp”. Chỉ khi các đơn vị chia sẻ dữ liệu theo chuẩn thống nhất, so sánh mới chính xác và điều hành mới thực chất.

Trong khi đó, TS Hoàng Quang Đạt bổ sung rằng, dashboard là “bản điều hành công việc theo thời gian thực”. Nhà quản lý nhìn ngay tiến độ từng nhiệm vụ, điểm nghẽn ở đâu, ai chịu trách nhiệm, cần điều chỉnh nguồn lực thế nào. Bởi vậy, dashboard bảo vệ người làm thật và thúc đẩy văn hóa hiệu suất.

Về phía người lao động, dashboard mang lại sự minh bạch. Nỗ lực được ghi nhận khách quan, không phụ thuộc vào người đánh giá nói thay. Ngược lại, những “điểm yếu” hiển thị rõ, tạo động lực sửa chữa thay vì né tránh.

Kết quả công việc được trả lời bằng dữ liệu

Bên cạnh thực tiễn triển khai, khung pháp lý mới đã củng cố hướng đi này. Quy định 366-QĐ/TW của Bộ Chính trị lần đầu tiên lượng hóa đánh giá công vụ bằng thang điểm 100, trong đó 70 điểm dành cho kết quả thực thi nhiệm vụ. Không còn đánh giá một lần cuối năm, quy định cho phép đánh giá theo quý hoặc khi cần. Tư duy chuyển từ đánh giá hình thức sang điều hành bằng kết quả thực.

Đây là bước chuyển căn bản: từ đánh giá dựa ấn tượng và báo cáo giấy sang cơ chế trách nhiệm định lượng. Mỗi vị trí công việc phải có chỉ tiêu rõ ràng, mỗi chỉ tiêu phải có thời hạn và mỗi kết quả phải chứng minh bằng dữ liệu. Bộ máy chuyển từ “báo cáo để hoàn thành thủ tục” sang “theo dõi để hoàn thành mục tiêu”.

Theo các chuyên gia, chính sách này tạo hành lang để dữ liệu trở thành công cụ buộc trách nhiệm, khuyến khích cạnh tranh liêm chính và đặt nền cho văn hóa minh bạch hiệu suất. Chỉ khi nhiệm vụ được lượng hóa, lãnh đạo mới thực thi vai trò điều hành theo dữ liệu thay vì theo cảm giác.

Điểm trọng tâm không chỉ là công nghệ, mà là kỷ luật dữ liệu. Cập nhật đúng, đủ và kịp thời. Tránh “đẹp hóa số liệu”. Dữ liệu sai sẽ bị đối chiếu, nguồn gốc minh bạch, trách nhiệm rõ ràng. Chỉ khi tổ chức hình thành kỷ luật số, dashboard mới trở thành cơ chế vận hành chứ không phải công cụ trình chiếu.

Dữ liệu hóa đánh giá hiệu suất không chỉ là xu hướng công nghệ. Đó là thay đổi căn cốt trong quản trị, từ cảm tính sang bằng chứng. Khi mọi nhiệm vụ có chỉ số, mỗi cán bộ có trách nhiệm, mỗi tiến độ hiển thị theo thời gian thực, văn hóa minh bạch và hiệu quả mới hình thành. Người làm thật được bảo vệ; người làm chưa tốt nhìn thấy đường cải thiện; tổ chức vận hành công bằng và hiệu quả hơn.