EU chấm dứt ưu đãi thuế, Ukraine đối mặt thách thức lớn

Sau hai năm được EU miễn thuế tạm thời, Ukraine bước vào giai đoạn bất định khi chương trình Biện pháp thương mại tự chủ (ATM) chính thức hết hiệu lực. Việc không gia hạn cơ chế ưu đãi này đẩy Ukraine vào nguy cơ mất nguồn thu xuất khẩu, suy giảm ngân sách và ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế thời chiến.

Áp dụng từ năm 2022, ATM đã giúp Ukraine xóa bỏ hoàn toàn thuế và hạn ngạch với hàng hóa xuất khẩu sang EU, đặc biệt là nông sản như ngũ cốc, trứng, thịt gia cầm và ngô. Đây là lĩnh vực then chốt của nền kinh tế Ukraine, với gần 20% dân số làm việc trong nông nghiệp. Nhờ ATM, tỷ trọng xuất khẩu sang EU đã tăng từ hơn 39% (2021) lên gần 60% (2024), mang về hàng tỷ euro mỗi năm và đóng vai trò giữ vững ngân sách trong bối cảnh chiến sự kéo dài.

Tuy nhiên, việc ATM chấm dứt từ đầu tháng 6/2025 sẽ ngay lập tức khôi phục thuế quan và hạn ngạch như trước thời điểm xung đột Nga-Ukraine bùng phát. Theo các quan chức Ukraine, điều này có thể khiến Kiev mất hơn 3 tỷ euro kim ngạch xuất khẩu hằng năm. Trong ngắn hạn, hạn ngạch sẽ được áp dụng theo tỷ lệ bảy phần mười hai cho thời gian còn lại của năm nay. Nhưng về lâu dài, tổn thất sẽ sâu rộng hơn, ảnh hưởng trực tiếp đến thu ngân sách quốc gia - nguồn lực quan trọng để tài trợ cho quốc phòng và duy trì hệ thống công vụ thời chiến.

Bộ trưởng Nông nghiệp Ukraine, Vitalii Koval, cảnh báo việc mất đi tiếp cận thị trường ưu đãi sẽ kìm hãm giá sản xuất, làm gia tăng bất ổn và khiến dòng vốn đầu tư tư nhân rút khỏi thị trường. Trong khi đó, nghị sĩ Yevheniia Kravchuk nhấn mạnh: “Các công ty Ukraine đã điều chỉnh toàn bộ hoạt động hướng sang thị trường EU. Nếu xuất khẩu giảm, thuế giảm theo, và chính những khoản thuế này là nguồn tài trợ cho quân đội.”

Đáng lo ngại hơn, sự suy yếu về thương mại có thể kéo giảm 1% GDP, tạo thêm áp lực lên hệ thống tài chính vốn đã kiệt quệ sau hơn hai năm chiến tranh. Điều này cũng gây hiệu ứng tiêu cực dây chuyền: mất việc làm ở nông thôn, giảm tiêu dùng trong nước, và ảnh hưởng đến khả năng phục hồi sau xung đột.

Triển vọng không chắc chắn

Để tránh gián đoạn thương mại quá đột ngột, Ủy ban châu Âu đã chuẩn bị sẵn một loạt biện pháp chuyển tiếp. Các biện pháp này đã được các đại sứ EU thông qua trước khi ATM kết thúc, dù chi tiết vẫn chưa công khai. Tuy nhiên, châu Âu đã khẳng định khuôn khổ thương mại tương lai với Ukraine sẽ dựa trên Hiệp định thương mại tự do sâu rộng và toàn diện (DCFTA), thay vì kéo dài các biện pháp khẩn cấp như ATM.

Đọc thêm: Nguy cơ đứt nguồn cung vì Trung Quốc siết xuất đất hiếm

Quyết định này khiến kỳ vọng của Ukraine về việc giữ nguyên chế độ miễn thuế hoàn toàn gần như chấm dứt. Các cuộc đàm phán sửa đổi DCFTA đã bắt đầu trong tuần này tại Brussels, nhưng chưa rõ khả năng đạt được thỏa thuận có lợi cho Ukraine đến đâu, nhất là khi EU vẫn chịu áp lực nội bộ từ các nhóm nông dân phản đối hàng hóa giá rẻ từ Kiev, đặc biệt ở Ba Lan và một số quốc gia Đông Âu.

Trong bối cảnh xung đột chưa kết thúc, nền kinh tế Ukraine cần hơn bao giờ hết một khuôn khổ thương mại ổn định và rộng mở để tồn tại. Nếu không, sự thu hẹp khả năng xuất khẩu và mất động lực đầu tư có thể khiến Ukraine không chỉ yếu về kinh tế mà còn suy giảm khả năng tự vệ. Bà Kravchuk cảnh báo: “Nếu chúng tôi mất quyền tiếp cận thị trường EU, điều đó không chỉ là thất bại kinh tế mà là một bước thụt lùi trong toàn bộ nỗ lực kháng chiến của Ukraine.”