EU đang biến vaccine Covid-19 thành công cụ phân biệt đối xử toàn cầu?

Chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7, một chứng nhận kỹ thuật số của EU cho phép khách du lịch đã tiêm chủng ngừa Covid-19 tự do di chuyển trên khắp khối này mà không cần phải trải qua công tác kiểm dịch phức tạp ở mọi quốc gia thành viên.

Tuy nhiên, để có được đặc quyền này, khách du lịch phải được tiêm 1 trong 4 loại vaccine Covid-19 mà EU phê chuẩn, gồm Pfizer/BioNtech, Moderna, Johnson&Johnson và Vaxzervria - loại vaccine Covid-19 của AstraZeneca/Oxford được sản xuất ở châu Âu và Vương quốc Anh.

Chính sách đi lại này được cho mang nhiều ý nghĩa, nhưng vấn đề bất cập nằm ở danh sách vaccine được chấp thuận, khi nó bỏ qua mọi loại vaccine Covid-19 sản xuất bên ngoài phương Tây, bất kể chúng đã được WHO chấp thuận khẩn cấp.

Vaccine ngừa Covid-19 của Nga Sputnik V đã được "đánh giá luân phiên" bởi EU kể từ tháng 3/2021, hay vaccine Sinovac của Trung Quốc kể từ đầu tháng 5/2021, đều không được chứng nhận của EU chấp thuận.

Ngay cả những người đã được tiêm vaccine AstraZeneca sản xuất ở các nơi khác trên thế giới, chẳng hạn như Covishield của Ấn Độ và SKBio của Hàn Quốc, cũng không thuộc diện áp dụng "hộ chiếu vaccine" của EU. Mặc dù những loại vaccine này được sản xuất với công thức giống hệt Vaxzeveria mà EU phê duyệt.

Đáng nói, loại trừ các vaccine AstraZeneca do Ấn Độ, Hàn Quốc sản xuất được cho là sự phân biệt đối xử rõ ràng với một bộ phận lớn dân số thế giới. Tháng 2 năm nay, WHO đã liệt kê cả Covishield và SKBio để sử dụng trong trường hợp khẩn cấp, đồng thời phê duyệt cho Sáng kiến COVAX - phân phối công bằng các loại vaccine ngừa Covid-19.

Bức tranh tiêm chủng trên toàn thế giới hiện đang phân hóa rõ rệt. Trong số 3,5 tỷ liều tiêm đã được triển khai trên toàn thế giới, chỉ 1% là ở các nước thu nhập thấp. Các quốc gia giàu có hơn đã được tiếp cận với nhiều loại vaccine hơn, thậm chí dự trữ quá số liều cần thiết ngay cả khi các quốc gia có thu nhập thấp hơn đang phải vật lộn để tiêm chủng đủ cho người dân của họ.

Giữa bối cảnh như vậy, COVAX đóng một vai trò quan trọng trong việc giải quyết sự chênh lệch. Kể từ tháng 2 năm nay, COVAX đã giao được 70 triệu liều tới 126 quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, cho kế hoạch đầy tham vọng là đạt mốc 1 tỷ liều vào cuối năm nay.

Tuy nhiên, nếu "hộ chiếu vaccine" của EU từ chối vì những loại vaccine này do không đủ khả năng miễn dịch tốt, tại sao chúng được phân phối thông qua COVAX - một liên minh được hỗ trợ và tài trợ bởi nhiều nước châu Âu, bao gồm Thụy Điển, Đức, Pháp...?

Hơn hết, điều này đang ảnh hưởng trực tiếp đến một quan điểm tiêm chủng trong bối cảnh nguy cấp hiện nay, được hầu hết các chính phủ và chuyên gia y tế nhất trí: Đừng chần chừ vì lựa chọn loại vaccine, hãy tiêm bất cứ vaccine Covid-19 nào có sẵn và được cung cấp ở quốc gia của bạn!

Ấn Độ thậm chí đã đe dọa sẽ có hành động trả đũa, nói rằng họ sẽ chỉ cho phép đi lại dễ dàng đối với các nước châu Âu đã công nhận vaccine Covishield và Covaxin của nước này sản xuất.

Một số quốc gia châu Âu, bao gồm Estonia, Hy Lạp, Tây Ban Nha và Iceland, đã chấp nhận du khách tiêm vaccine AstraZeneca do Ấn Độ sản xuất. Nhưng truyền thông địa phương giải thích rằng đây không phải là hành động "cúi đầu" trước áp lực từ New Delhi, mà bởi các nước này muốn cho phép du khách nghỉ dưỡng tại Anh được vào EU. Gần 5 triệu người Anh đã được tiêm vaccine Covishield của Ấn Độ.

Trong đại dịch Covid-19, làn sóng phân biệt đối xử đã gia tăng nghiêm trọng, đặc biệt với người châu Á và người gốc Á tại phương Tây. Nhưng đáng báo động hơn là khi vaccine ngừa Covid-19 - con đường để thế giới sớm trở lại bình thường một cách bền vững, lại đang trở thành công cụ mới để phân biệt và chia rẽ.