Gia tăng hàm lượng công nghệ, nâng sức cạnh tranh cho công nghiệp hỗ trợ

Đổi mới song còn nhiều điểm nghẽn

Những năm qua, Chính phủ và Bộ Công Thương đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích DN CNHT đổi mới sáng tạo, đầu tư ứng dụng công nghệ tiên tiến và đào tạo nhân lực kỹ thuật cao. Cùng với đó, nhiều chương trình hợp tác giữa cơ quan quản lý, địa phương và DN được triển khai nhằm thúc đẩy nội địa hóa, nâng cao chất lượng sản phẩm CNHT, hướng tới sản xuất thông minh và bền vững.

Tuy vậy, công nghệ vẫn được nhìn nhận là một điểm nghẽn lớn. Sản phẩm CNHT trong nước còn đơn giản, hàm lượng công nghệ trung bình và thấp, có giá trị nhỏ trong cơ cấu giá trị sản phẩm. Các DN CNHT Việt Nam còn nhiều hạn chế, dẫn đến chưa đủ năng lực cung cấp linh kiện và phụ tùng có hàm lượng công nghệ cao, kỹ thuật phức tạp đáp ứng các tiêu chuẩn chuỗi sản xuất hiện đại.

Trước áp lực cạnh tranh ngày càng lớn và yêu cầu ngày càng cao của các tập đoàn toàn cầu, DN trong nước cần bứt phá mạnh mẽ hơn nữa để gia tăng hàm lượng công nghệ trong sản phẩm, nâng cao sức cạnh tranh và vị thể của Việt Nam trong chuỗi giá trị.

Báo cáo của Cục Công nghiệp cho thấy, trong lĩnh vực cơ khí và ô tô, tỷ lệ nội địa hóa đạt khoảng 30-40%, nhưng chủ yếu tập trung ở các chi tiết đơn giản. Ở ngành điện tử, tỷ lệ này chỉ dao động 5 - 10%, bởi nhiều linh kiện quan trọng như chip, bo mạch, cảm biến… vẫn phải nhập khẩu. Ngành dệt may, da giày - dù có kim ngạch xuất khẩu lớn - vẫn phụ thuộc phần lớn vào nguyên phụ liệu nhập khẩu, đặc biệt là vải, da thuộc và phụ kiện kỹ thuật.

Nguyên nhân chủ yếu là do trình độ công nghệ sản xuất của DN còn thấp, thiếu đầu tư cho đổi mới máy móc, thiết bị và nghiên cứu phát triển (R&D). Việc tiếp cận công nghệ tiên tiến từ các DN FDI cũng còn hạn chế, trong khi năng lực nhân lực kỹ thuật chưa đáp ứng yêu cầu chuyển giao.

Nếu không sớm cải thiện năng lực công nghệ, DN CNHT Việt Nam sẽ bỏ lỡ cơ hội tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, khó nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh trong thời kỳ công nghiệp 4.0. Ông Chu Việt Cường - Giám đốc Trung tâm hỗ trợ phát triển công nghiệp, Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) khẳng định, ngành CNHT Việt Nam đã có những gam màu tươi sáng hơn. Minh chứng gần 7.000 DN CNHT, tập trung vào 5 lĩnh vực, trong đó gần 300 DN tham gia vào chuỗi cung ứng của FDI. Tỷ lệ nội địa hóa một số ngành còn thấp, trình độ khoa học công nghệ trung bình.

Đặc thù sẽ tạo đà phát triển

Thực tế cho thấy, cơ hội từ xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng và chính sách của Chính phủ về thu hút đầu tư công nghệ cao, năng lượng xanh, kinh tế tuần hoàn. Song cần giải quyết 3 thách thức lớn: tài chính, công nghệ và con người. Bộ Công Thương đã có nhiều giải pháp hỗ trợ: triển khai Chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ; xây dựng các trung tâm đóng vai trò “bà đỡ”; phối hợp với các DN FDI kết nối DN nội địa vào chuỗi. Hiện nay, theo thống kê của Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương, trên cả nước hiện tại có gần 7.000 DN CNHT, trong đó tập trung chủ yếu 5 lĩnh vực chính: cơ khí, ô tô, điện - điện tử, dệt may và công nghệ cao. Trong đó, có gần 300 DN đã tham gia vào chuỗi cung ứng của các DN FDI lớn như Samsung, Honda, Toyota, LG...

Ông Nguyễn Vân - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ TP Hà Nội (HANSIBA) khẳng định, CNHT ngày càng khẳng định vai trò quan trọng, vừa là bệ đỡ cho công nghiệp chế biến, chế tạo, vừa là động lực giúp Hà Nội mở rộng hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Nhiều chính sách được ban hành đã hỗ trợ DN nói chung, cộng đồng DN CNHT nói riêng mới có những gam màu tươi sáng vậy.

Hiệp hội đã triển khai nhiều hoạt động: kết nối DN thông qua các hội chợ, triển lãm, diễn đàn; tổ chức khảo sát, làm việc trực tiếp tại nhà máy của doanh nghiệp; kết nối cung cầu nguồn nhân lực, đặt hàng đào tạo; hợp tác với các DN FDI; đẩy mạnh tuyên truyền...

Từ thực tế, ông Cao Văn Hùng - Giám đốc phát triển thị trường quốc tế Công ty CP Cơ khí chính xác Smart Việt Nam nhìn nhận, DN Việt cần gia tăng hàm lượng công nghệ là yếu tố quyết định sức cạnh tranh của sản phẩm. Đây là “lối thoát duy nhất” để tránh phụ thuộc vào gia công giá rẻ và đối phó với cạnh tranh từ các nước khác.

"Việc tăng hàm lượng công nghệ giúp nâng vị thế DN, từ nhà cung cấp cấp 3 - 4 lên cấp 1 - 2, qua đó làm việc trực tiếp với khách hàng, hiểu rõ nhu cầu và định hướng đầu tư hiệu quả hơn. Khi sản phẩm có hàm lượng công nghệ cao, DN có thể mở rộng sang các thị trường tiềm năng như y tế, hàng không, với biên lợi nhuận lớn hơn và vị thế bền vững hơn trong chuỗi cung ứng" - ông Cao Văn Hùng nói.

Ông Nguyễn Vân cũng thẳng thắn, cần có đạo luật đặc thù cho lĩnh vực CNHT, đặc biệt quan tâm đến vấn đề tài chính cho DN. Đơn cử, mong chính quyền TP Hà Nội tiếp tục tháo gỡ những rào cản về thủ tục hành chính; tiếp tục quan tâm thúc đẩy hình thành những tổ hợp Techno-Park trên địa bàn.

Giải quyết được các bài toán này một cách toàn diện, ông Nguyễn Vân cần phải có một sự chung tay của cả “ba bên bốn bề”. Ba bên là tạo các cơ chế chính sách thông thoáng về ưu đãi thuế, tín dụng, đất đai, hạ tầng. DN phải chủ động nâng cao công nghệ, tham gia vào các hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển các sản phẩm mới, tham gia vào các chương trình đào tạo nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho các DN; các viện, trường, trung tâm kỹ thuật là các đầu mối để mà chuyển giao công nghệ, đào tạo năng năng lực cho DN.

Còn bốn bề là có ba bên phía trên một bề nữa chính là thông qua các hiệp hội như HANSIBA để là cầu nối, làm sao giúp doanh nghiệp tiếp cận hơn với các chính sách hay tiếp cận nhanh hơn trong các hoạt động nghiên cứu phát triển và đổi mới công nghệ.

"Để con đường gia tăng hàm lượng công nghệ và nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đây là một con đường nó rất dài nhưng chúng ta cũng không thể trì hoãn và chỉ khi DN Việt Nam làm chủ được công nghệ, chủ động tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, chúng ta mới có một nền công nghệ tự chủ và bền vững" - ông Nguyễn Vân nói.