Giấc mơ đô thị bên sông

1. Suốt dọc chiều dài lịch sử, sông Hồng không chỉ là một dòng chảy địa lý mà còn là trục sống động nuôi dưỡng linh hồn Thăng Long - Hà Nội. Dòng sông ấy đã chứng kiến bao lớp phù sa lắng đọng, in dấu thăng trầm của kinh đô xưa, của chiến tranh và hòa bình, của đổi thay và khát vọng phát triển. Tuy nhiên, trong nhiều thập niên, không gian hai bên bờ sông Hồng vẫn tồn tại như một vùng đệm mờ nhạt giữa những giá trị lịch sử và yêu cầu phát triển hiện đại. Và hiện tại, Hà Nội đang đứng trước một cơ hội lớn để tái thiết lại mối quan hệ giữa đô thị và dòng sông - từ những ý tưởng quy hoạch đến các dự án cụ thể hướng đến không gian sống văn minh, xanh, sạch và giàu bản sắc.

Không gian hai bên bờ sông Hồng, kéo dài từ cầu Thăng Long đến cầu Vĩnh Tuy, vốn là nơi cư ngụ của hàng vạn hộ dân sống chen chúc trong những khu nhà tạm bợ, hệ thống hạ tầng yếu kém lại thường xuyên đối mặt với cảnh ngập lụt mỗi mùa mưa. Từ bờ sông này nhìn sang nhiều quốc gia có sông chảy qua trung tâm đô thị như sông Seine của Paris, sông Thames của London hay sông Han của Seoul, sao không khỏi chạnh lòng ước ao. Ở những nơi đó, các không gian ven sông đều được khai thác, tô điểm trở thành không gian công cộng, du lịch, văn hóa…

2. Phải nói rằng, Hà Nội đã từng khởi động nhiều đề án quy hoạch hai bờ sông Hồng. Đáng nói nhất trong số những ý tưởng đô thị bên sông ấy là Đồ án Quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng (R1-R6) được phê duyệt năm 2022, trải dài 11 quận, huyện từ cầu Hồng Hà đến cầu Mễ Sở dài khoảng 40km, tổng diện tích hơn 11.000ha. Cũng không thể không kể đến Dự án công viên sinh thái ven sông với ý tưởng hình thành một dải xanh liên tục bao quanh trung tâm Hà Nội, giảm nhiệt đô thị và mang sứ mệnh như hành lang chống lũ mềm mại. Rồi các dự án phát triển đô thị dọc bờ Đông và bờ Tây, trong đó có khu đô thị phía Nam cầu Thanh Trì (quận Hoàng Mai), khu dân cư ven sông tại Tứ Liên - Đông Anh, quy hoạch công viên văn hóa ven đê sông Hồng quận Long Biên...

Trong câu chuyện về giấc mơ đô thị bên sông, ông bạn kiến trúc sư của tôi có lần giãi bày: người Hà thành kỳ vọng không gian hai bờ sông Hồng sẽ trở thành dải sinh thái - văn hóa - đô thị hiện đại nhất Thủ đô với ba trục phát triển chính. Trục thứ nhất là không gian sinh thái và công viên ven sông. Ở đó, một trong những ý tưởng nổi bật được nghiên cứu là Công viên sinh thái dọc sông Hồng, liên thông từ cầu Nhật Tân đến cầu Thanh Trì. Đây sẽ là khu vực trồng rừng ngập nước, cây xanh bản địa cùng lối đi bộ, sân chơi và khu cắm trại cuối tuần. Dự án “Bờ đê xanh” tại phường Bồ Đề (Long Biên) cũng đang trong giai đoạn xin chủ trương đầu tư, hướng đến xây dựng lối đi ven đê kết hợp cây xanh và không gian cộng đồng, kết nối người dân với dòng sông.

Trục thứ hai là các cụm dân cư đô thị hiện đại và tái định cư bền vững. Ở đó, Hà Nội xác định xây dựng 5 khu tái định cư tập trung với mục tiêu bố trí nơi ở an toàn, hiện đại cho khoảng 46.000 hộ dân đang sống trong hành lang thoát lũ. Những khu tái định cư không chỉ là nhà ở, mà còn được định hướng phát triển thành các khu đô thị, tạo ra mô hình “trong đô thị, giữa thiên nhiên”. Đồng thời, các ý tưởng phát triển “TP bên sông” như mô hình khu đô thị thông minh Đông Anh lấy cảm hứng từ TP ven sông Songdo (Hàn Quốc) hoặc khu vực HafenCity của Hamburg (Đức) đang được định hình như biểu tượng phát triển hiện đại và sinh thái.

Trục thứ ba là không gian văn hóa - di sản và phát triển du lịch. Ở đó, một trong những điểm nhấn là tuyến du lịch thủy nội địa sông Hồng, kết nối trung tâm Hà Nội với các làng nghề Bát Tràng, Kim Lan, Ninh Hiệp. Sở Du lịch Hà Nội từng đề xuất khôi phục tuyến tàu du lịch từ bến Long Biên đi Bát Tràng, kết hợp với trải nghiệm chèo thuyền, tham quan bãi giữa, trải nghiệm làng nghề. Cùng với đó, các ý tưởng xây dựng không gian nghệ thuật công cộng ven sông, đặc biệt là khu vực chân cầu Long Biên, Nhật Tân, đang được các nhóm nghệ sĩ đương đại đề xuất với mục tiêu đưa nghệ thuật đến gần công chúng.

Ngay cả đoạn đất nổi giữa cầu Long Biên và cầu Chương Dương mà người Hà thành vẫn quen gọi là “bãi giữa” cũng là tâm điểm của bao đề xuất sáng tạo. Từ ý tưởng bảo tồn như một “khu vườn dã sinh” - nơi thiên nhiên phục hồi nguyên trạng, cho đến các đề án “Bãi giữa nghệ thuật”, “Vườn học ngoài trời”, trại sáng tác sinh thái - không gian cho âm nhạc, phim ảnh, hội họa… đã được cộng đồng kiến trúc sư, nhóm nghiên cứu đô thị và cả người dân đưa ra bằng cả tâm huyết...

3. Ông bạn tôi nói đúng, các TP như Paris, Seoul, Tokyo, Singapore... đã chứng minh rằng một dòng sông khi được quy hoạch đúng cách sẽ trở thành “mặt tiền” của đô thị, chứ không phải là một “vùng lưng quay”. Từ Dự án Cheonggyecheon (Hàn Quốc) biến một dòng suối bị lấp thành tuyến đi bộ sinh thái, đến “River of Life” (Malaysia) tái sinh khu vực trung tâm Kuala Lumpur quanh sông Klang, hay khu đô thị dọc sông Singapore với công viên Bishan, đều hiển hiện thực tế: nếu quy hoạch xuất phát từ nhu cầu cộng đồng và tôn trọng thiên nhiên, dòng sông sẽ “trả ơn” bằng sức sống bền bỉ.

Mới đây, TP Hà Nội đã chấp thuận đề xuất nghiên cứu dự án “Xây dựng đại lộ và cảnh quan ven sông Hồng”, hai bên bờ sông được đề xuất xây dựng đại lộ cảnh quan với 22km cầu cạn, 7,6km đường song hành, 2,3km hầm chui, các cụm công viên cây xanh, khu vui chơi giải trí. Đại lộ dọc sông ấy không chỉ là đường kết nối Hà Nội với Hưng Yên, Phú Thọ, mà còn là hành lang sinh thái văn hóa sống động, được tổ chức với hệ thống công viên bậc thang, lối đi bộ, quảng trường ven sông, tổ hợp dịch vụ du lịch và các không gian cộng đồng…

Quả là người Hà Nội đã không ngừng trăn trở, nghĩ suy để các dự án ven sông không phá vỡ dòng chảy tự nhiên hay gia tăng rủi ro lũ lụt. TP cũng dang rộng cánh tay đón sự tham gia của cộng đồng, giới chuyên môn và nhà đầu tư tâm huyết. Đó chính là yếu tố quan trọng để gìn giữ bản sắc Hà Nội trong tiến trình hiện đại hóa, tái thiết cảnh quan đô thị.

Vậy là, từ những đồ án mang tầm nhìn dài hạn đến các sáng kiến cộng đồng nhỏ bé, Hà Nội đang dần định hình một “hành lang ven sông” đúng nghĩa, hiện thực hóa giấc mơ đô thị ven sông ấp ủ bấy lâu. Những bến nước xưa, những bãi dâu xanh, những nếp nhà ven đê… tất cả có thể sống lại trong diện mạo mới, hiện đại và đậm chất Hà Nội. Sông Hồng sẽ không còn là biên giới giữa nội đô và ngoại thành, giữa cũ và mới, mà trở thành cầu nối giữa ký ức và tương lai, trở thành điểm tựa cho đô thị phát triển bền vững và đầy cảm hứng.