Giải phóng mặt bằng - “chướng ngại” chặn đường dự án giao thông

Nhiều hệ lụy phức tạp

Những năm qua, Hà Nội đã dành nguồn lực rất lớn, tập trung đầu tư cho kết cấu hạ tầng giao thông. Hàng loạt dự án trọng điểm của TP đã được triển khai, nhưng đáng buồn là không ít trong số đó đang bế tắc do vướng mắc GPMB. Không chỉ làm chậm trễ tiến độ, giảm hiệu quả đầu tư, vướng mắc về GPMB còn biến nhiều dự án thành những “điểm nghẽn” giao thông gây nhức nhối trong dư luận Nhân dân.

Trong số những dự án đang phải dừng chân trước chướng ngại GPMB, đáng nói nhất là công trình đường bao quanh khu tưởng niệm danh nhân Chu Văn An (đường Phạm Tu). Phần lớn dự án đã được hoàn thành, đưa vào khai thác sử dụng, chỉ còn nút giao với tuyến đường 70 (Phan Trọng Tuệ) là nút thắt kéo dài nhiều năm qua không giải quyết được, biến cả khu vực nút giao lần hai tuyến đường nêu trên trở thành điểm đen ùn tắc nặng nề nhất của nội thành Hà Nội.

Theo báo cáo của các đơn vị liên quan, khối lượng GPMB hiện còn rất lớn; nhiều tồn tại, vướng mắc chưa được tháo gỡ giải quyết, làm chậm tiến độ của toàn bộ Dự án đầu tư xây dựng nút giao với tuyến đường 70, ảnh hưởng rất lớn đến tình hình giao thông trong khu vực và toàn TP. Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Dương Đức Tuấn đã kết luận: “Để xảy ra tồn tại này, trách nhiệm trước hết, cơ bản thuộc lãnh đạo UBND huyện Thanh Trì (trước đây) đã thiếu tập trung, thiếu quyết liệt trong chỉ đạo, điều hành công tác GPMB của dự án và có một phần trách nhiệm của nhà đầu tư dự án BT”.

Một dự án khác cũng rất được Nhân dân Thủ đô mong đợi là mở rộng Quốc lộ 6, đoạn Ba La - Xuân Mai. Sau vài năm khởi công, hiện dự án rất chậm trễ, nguyên nhân chủ yếu cũng là do vướng mắc GPMB. Công tác GPMB ban đầu được giao cho UBND huyện Chương Mỹ và quận Hà Đông (cũ) chịu trách nhiệm thực hiện. Nhưng sau nhiều năm bế tắc, nay lại chuyển giao cho chủ đầu tư là Ban Quản lý dự án (QLDA) đầu tư xây dựng công trình giao thông TP Hà Nội. Vì vậy, công tác GPMB coi như lại phải thực hiện lại từ đầu, khiến dự án phải tiếp tục kéo dài sự chậm trễ. Điều đáng nói là dự án mở rộng Quốc lộ 6 đã thi công được một đoạn ngắn trước Khu công nghiệp Phú Nghĩa (xã Phú Nghĩa), khiến tuyến đường chỗ phình to, chỗ co hẹp, gây khó khăn rất lớn cho người tham gia giao thông.

Tương tự là dự án xây dựng đường Vành đai 2,5, đoạn Đầm Hồng - Quốc lộ 1 cũng đã tồn tại trong trạng thái dở dang suốt nhiều năm qua do vướng mắc GPMB. Nhiều hạng mục xây dựng dở nằm phơi mưa nắng, có vị trí GPMB xong lại bị tái lấn chiếm khiến tình hình càng thêm phức tạp, trong khi ùn tắc giao thông trên tuyến không những không được cải thiện mà còn có phần rối loạn hơn.

Phó Giám đốc Ban QLDA đầu tư xây dựng công trình giao thông TP Hà Nội Đặng Xuân Huấn cho biết, đến nay GPMB vẫn là một trong những khó khăn phức tạp nhất, quyết định sự thành bại của mỗi dự án các dự án hạ tầng giao thông. “GPMB ở đây không chỉ có đất ở mà còn có mộ chí, công trình ngầm nổi, đất nông nghiệp, trụ sở của các cơ quan, đơn vị… nên cực kỳ phức tạp, khó khăn” - ông Đặng Xuân Huấn nói.

Quyết liệt hơn nữa

Ông Đặng Xuân Huấn phân tích, những khó khăn, vướng mắc lớn nhất trong công tác GPMB có thể kể đến gồm: xác nhận nguồn gốc đất phức tạp; giá bồi thường, hỗ trợ chưa tương ứng với thị trường dẫn đến nhiều hộ dân không đồng thuận với chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Cụ thể là rất nhiều khó khăn trong công tác thu thập hồ sơ, nguồn gốc, quá trình sử dụng đất để xác định loại đất làm cơ sở, thống kê, ban hành Thông báo thu hồi đất. Nhiều hộ gia đình nằm trong chỉ giới GPMB của dự án chưa cung cấp giấy tờ pháp lý liên quan đến quyền sử dụng đất hoặc cung cấp chậm; có sự sai lệch về hình thửa trong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và thực tế dẫn khó khăn trong lập bản mô tả thửa đất.

Một số hộ dân mua bán viết tay có phát sinh sai lệch thông tin giữa Căn cước công dân và Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, các hồ sơ liên quan đến việc sử dụng đất; mua bán qua nhiều chủ; một số hộ dân không sinh sống tại địa phương (thửa đất cho thuê), một số hộ dân chưa xác định được đại diện hộ gia đình nên khó khăn trong việc hoàn thiện hồ sơ, quy chủ. Điều đó cho thấy sự lỏng lẻo trong công tác quản lý đất đai tại các địa phương nhiều năm trước đây đã để lại những hệ lụy lâu dài và vô cùng khó khăn cho hiện tại.

Mặt khác, công tác GPMB còn gặp khó khăn hơn nữa do cơ chế, chính sách thời gian qua có sự thay đổi, đặc biệt là từ thời điểm Luật Đất đai mới (2024) có hiệu lực thi hành. Phương án bồi thường, hỗ trợ trước và sau khi áp dụng luật mới có sự khác biệt rõ rệt, dẫn đến cơ quan chức năng lúng túng trong quá trình áp dụng chính sách. Ví dụ như tại Dự án Cống hóa và xây dựng tuyến đường từ nút rẽ ra phố Núi Trúc đến phố Sơn Tây và dự án đường Liễu Giai - Núi Trúc đã được UBND TP Hà Nội phê duyệt hệ số điều chỉnh và giá đất cụ thể làm căn cứ bồi thường, hỗ trợ vào năm 2019. Nhưng nay các phương án đã phê duyệt trước ngày 1/7/2024 cho thấy bất lợi hơn các phương án còn lại chưa phê duyệt của dự án nếu thực hiện theo Luật Đất đai 2024. Sự không đồng nhất về chính sách trong cùng một dự án lại càng khiến người dân thiếu đồng thuận, có thể dẫn đến khiếu kiện và công tác GPMB tiếp tục kéo dài.

Những nguyên nhân đã được nhận diện rất rõ, vấn đề đặt ra hiện nay là Hà Nội phải làm gì để giải quyết dứt điểm những vướng mắc trong công tác GPMB, phá bỏ “chướng ngại” lớn nhất đang cản đường các dự án giao thông(?). Lãnh đạo Sở Xây dựng Hà Nội cho biết, thực hiện chỉ đạo của UBND TP, sở đang chủ trì, phối hợp với Sở NN&MT và các đơn vị có liên quan kiểm tra, rà soát toàn bộ các dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng giao thông trên địa bàn TP bị chậm tiến độ do vướng mắc trong công tác GPMB, phân loại, tham mưu đề xuất phương án giải quyết, báo cáo UBND TP chỉ đạo xử lý, tháo gỡ dứt điểm.

Phó Giám đốc Ban QLDA đầu tư xây dựng công trình giao thông TP Hà Nội Đặng Xuân Huấn cho biết, ban đang chuẩn bị thành lập Phòng GPMB, chuyên trách thực hiện khâu khó khăn nhất của mỗi dự án này. Tuy nhiên, vai trò lớn nhất trong GPMB vẫn là Sở NN&MT - cơ quan quản lý nhà nước có chức năng và thẩm quyền rõ ràng, đầy đủ nhất đối với đất đai, tiếp đó là đến chính quyền các địa phương.

Nhiều ý kiến cho rằng, vướng mắc trong GPMB đã khiến không ít dự án giao thông chậm trễ, giảm hiệu quả đầu tư, gây lãng phí, bức xúc trong dư luận Nhân dân, nhưng đến nay vẫn chưa có đơn vị, cá nhân nào phải chịu trách nhiệm cụ thể. UBND TP Hà Nội cần quyết liệt hơn nữa, quy rõ trách nhiệm, có hình thức xử lý thích hợp để chấm dứt cảnh bế tắc GPMB đã kéo dài hàng chục năm qua tại các dự án.