Giảm thủ tục, khơi thông nguồn lực

Thủ tục còn phức tạp, kéo dài

Thủ tục đầu tư của Việt Nam nhìn chung còn phức tạp, thời gian kéo dài. Để có thể khởi công xây dựng, DN phải thực hiện rất nhiều bước về quy hoạch, môi trường, đất đai, phòng cháy chữa cháy... Mỗi thủ tục có một, hoặc một số cơ quan khác nhau thẩm định, phê duyệt với thời gian không giống nhau. Do tính tuần tự - thủ tục này là "đầu vào" của thủ tục khác - quy trình này, vốn đã chậm có thể càng chậm hơn, nếu đột nhiên bị tắc ở một bước nào đó. Vì thế có những DN mất hàng năm cho phần khởi động dự án.

Các chuyên gia và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhận định Luật Đầu tư 2020 “chưa tạo đột phá về thủ tục” trong thực tiễn. Ngân hàng Thế giới cũng chỉ ra rằng các quy định rườm rà cản trở tăng trưởng và đầu tư mới; đặc biệt, thời gian xin giấy phép kéo dài ảnh hưởng đến đổi mới và quy trình nghiên cứu và phát triển (R&D). TS Nguyễn Sỹ Dũng ủy viên Hội đồng tư vấn chính sách của Thủ tướng cũng chỉ ra Luật Đầu tư 2020 vẫn còn chồng chéo và thiếu đồng bộ với các luật liên quan như: Luật Đất đai, Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công - tư (PPP), Luật Xây dựng, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Nhà ở… Tình trạng này khiến cả DN, nhà đầu tư lẫn cơ quan quản lý lúng túng, không biết tuân theo luật nào, gây phát sinh chi phí thời gian, tiền bạc, khiến nhiều dự án không thể triển khai.

Sửa đổi hay cắt bỏ?

Các rào cản hành chính vẫn là một thách thức đáng kể. Không ít nhà đầu tư trong và ngoài nước vẫn do dự vì một số ràng buộc, điểm nghẽn thể chế, trong đó có những vướng mắc trong Luật Đầu tư. Thế nên nhiều ý kiến đề xuất bỏ Luật Đầu tư. Những ý kiến theo quan điểm này cho rằng, tất cả những phạm vi mà Luật Đầu tư điều chỉnh, đều thuộc phạm vi điều chỉnh của các luật khác. Chẳng hạn, quy định về hưởng ưu đãi khi đầu tư; ưu đãi về thuê đất đã có quy định trong Luật đất đai, ưu đãi về thuế đã có quy định trong Luật Thuế... như vậy, tạo ra sự chồng chéo. Theo LS Trương Thanh Đức, mọi hoạt động đầu tư đều phải thực hiện theo các luật liên quan như Luật Xây dựng, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Phòng cháy chữa cháy... Đầu tư của tư nhân là quyền tự chủ của các tổ chức và cá nhân, còn đầu tư của Nhà nước thì phải theo Luật Đầu tư công. Do vậy, những nội dung cần thiết về đầu tư nên chuyển sang Luật DN, có thể thêm một chương về đầu tư, trong đó có đầu tư nước ngoài.

Từ năm 2016, tại Hội thảo đề xuất sửa đổi, bổ sung các luật đầu tư, kinh doanh do Văn phòng Chính phủ, Bộ KH&ĐT, VCCI tổ chức, LS Ngô Việt Hòa, Công ty General Motors Việt Nam đã nhận xét: “Luật Đầu tư đang khiến hệ thống pháp luật về kinh doanh tại Việt Nam trở nên phức tạp hơn nhiều. Luật Đầu tư lẽ ra chỉ nên quy định về hoạt động của nhà đầu tư nước ngoài nhưng lại điều chỉnh cả hoạt động của DN trong nước".

Theo TS Nguyễn Sỹ Dũng, ước tính sơ bộ nếu bãi bỏ Luật đầu tư sẽ cắt giảm 15-20% thời gian triển khai dự án nhờ loại bỏ thủ tục chủ trương đầu tư; giảm 5-7% thủ tục giấy phép con bằng việc tinh giản danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện; cắt giảm 5-10% gánh nặng hành chính cho các nhà đầu tư nước ngoài thông qua hợp nhất quy trình đầu tư và đăng ký DN. Tổng cộng, việc bãi bỏ Luật Đầu tư có thể giúp đạt được từ 20-25% chỉ tiêu cắt giảm thủ tục hành chính - gần hoàn thành mục tiêu cải cách của Nghị quyết 66/NQ-CP.

Một luồng ý kiến khác lại cho rằng không nên bỏ Luật Đầu tư. “Theo tôi, việc bãi bỏ hoàn toàn Luật Đầu tư tại thời điểm hiện tại là không khả thi và không nên thực hiện. Luật Đầu tư 2020 đang cung cấp một khung pháp lý tương đối toàn diện và thống nhất cho cả đầu tư trong nước và nước ngoài, đảm bảo nguyên tắc và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư. Việc bãi bỏ có thể dẫn đến phân mảnh pháp lý, tạo khoảng trống và không chắc chắn” - LS Nguyễn Hồng Chung, Tổng Điều hành hệ sinh thái DVL Ventures, Phó Chủ tịch kiêm thư ký Liên chi hội tài chính khu công nghiệp Việt Nam (VIFPA) chia sẻ. Hơn nữa, theo LS Nguyễn Hồng Chung đây là công cụ chính sách thiết yếu để Nhà nước định hướng đầu tư, tuân thủ cam kết quốc tế và duy trì sự quen thuộc, tính dự đoán cho nhà đầu tư.

Một luật sửa nhiều luật

Chính phủ đã trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV một luật sửa nhiều luật trong lĩnh vực đầu tư, tài chính, ngân sách, trong đó có Luật Đầu tư. Dự thảo Luật đề xuất áp dụng phương án đặc biệt, giống như cơ chế thủ tục "luồng xanh" trong lĩnh vực Hải quan với một số dự án tại địa bàn khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao, khu kinh tế thuộc các lĩnh vực ưu tiên như: xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo, trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D); dự án trong lĩnh vực công nghiệp mạch tích hợp bán dẫn, công nghệ thiết kế, chế tạo linh kiện, vi mạch điện tử tích hợp (IC), điện tử linh hoạt (PE), chip, vật liệu bán dẫn...

Đây là hướng tiếp cận mới, thay đổi cơ bản trong việc quản lý nhà nước về đầu tư. Cơ chế đặc biệt này không dành cho tất cả mà chỉ áp dụng với các dự án thuộc lĩnh vực cần thu hút đầu tư, đảm bảo giảm thủ tục, thời gian nhưng không giảm chất lượng dự án. Cơ chế "xin-cho" được chuyển thành đăng ký đầu tư với các nội dung cam kết, từ "tiền kiểm" sang "hậu kiểm". Khi áp dụng cơ chế trên, nhà đầu tư có thể không phải thực hiện một số thủ tục để được cấp phép, phê duyệt về: xây dựng, bảo vệ môi trường, chuyển giao công nghệ, phòng cháy, chữa cháy...

Theo LS Nguyễn Hồng Chung, Việt Nam có thể rút ra những bài học kinh nghiệm từ Singapore, Malaysia và Thái Lan, để cải thiện môi trường đầu tư. Đó là một hệ thống pháp luật chung minh bạch, nhất quán và thực thi hiệu quả tạo môi trường đầu tư hấp dẫn. Thay vì bãi bỏ, cần sửa đổi một cách căn bản luật này. Thứ nhất, cần rà soát và hài hòa hóa một cách có hệ thống giữa Luật Đầu tư với Luật Đất đai, Luật DN, Luật Xây dựng, Luật PPP, Luật Bảo vệ môi trường và Luật Nhà ở để loại bỏ chồng chéo, mâu thuẫn. Thứ hai, cải cách thủ tục hành chính thực chất; đẩy mạnh phân cấp thẩm quyền; tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong quy trình hành chính. Thứ ba, hoàn thiện chính sách ưu đãi có mục tiêu; rà soát và hoàn thiện các chính sách ưu đãi, ưu đãi đặc biệt, để thu hút dự án công nghệ cao, giá trị gia tăng lớn và nhà đầu tư chiến lược. Thứ tư, giải quyết các rào cản phi pháp lý. Thứ năm, tăng cường minh bạch và dự đoán.