Gian lận thương mại trên nền tảng số: Thách thức và giải pháp ngăn chặn

Diễn đàn thu hút sự tham gia của các nhà quản lý, doanh nghiệp và chuyên gia, cùng thẳng thắn chỉ ra những bất cập đang tồn tại trong hoạt động thương mại điện tử, đồng thời đề xuất các giải pháp khả thi nhằm vừa ngăn chặn hiệu quả gian lận thương mại, vừa bảo vệ và phát huy vai trò tích cực của thương mại điện tử đối với nền kinh tế.

Gian lận thương mại ngày càng tinh vi

Theo báo cáo của Bộ Công Thương, năm 2024, quy mô thị trường thương mại điện tử Việt Nam đạt hơn 25 tỷ USD, tăng trên 20% so với năm 2023, chiếm khoảng 9 – 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước. Đà tăng trưởng này tiếp tục bứt phá trong năm 2025 khi chỉ trong 9 tháng, doanh thu trên các sàn thương mại điện tử lớn đã đạt 305,9 nghìn tỷ đồng (khoảng 12,2 tỷ USD), tăng 34,35% so với cùng kỳ.

Phát biểu khai mạc diễn đàn, ông Hoàng Quang Phòng – Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhận định, sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử đã góp phần đưa Việt Nam trở thành một trong những thị trường tiềm năng hàng đầu khu vực ASEAN. Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn chỉ ra mặt trái của quá trình này khi cùng với sự bùng nổ của thương mại điện tử, tình trạng hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại ngày càng len lỏi và diễn biến phức tạp trên không gian mạng, gây hệ lụy cho xã hội và người tiêu dùng.

Trao đổi tại diễn đàn, bà Lê Thị Hà – Trưởng phòng Quản lý hoạt động thương mại điện tử (Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương) cho biết, trong năm 2025, Cục đã gỡ bỏ hơn 47.000 thông tin liên quan đến các sản phẩm, hàng hóa được xác định là hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ hoặc có dấu hiệu vi phạm. “Trước đây, con số này chưa từng vượt quá 10.000 thông tin. Vì vậy, năm 2025 có thể coi là mức rất cao”, bà Hà nhấn mạnh.

Cũng theo bà Lê Thị Hà, Luật Thương mại điện tử, dự kiến có hiệu lực từ ngày 1/7/2026, sẽ là bước ngoặt quan trọng trong việc hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động kinh doanh trên không gian mạng. Đáng chú ý, luật mới lần đầu tiên đưa ra cách tiếp cận phân tầng quản lý nền tảng, thay vì áp dụng chung cho mọi mô hình.

Theo đó, các nền tảng thương mại điện tử được chia thành 4 mô hình cơ bản: nền tảng kinh doanh trực tiếp; nền tảng thương mại điện tử trung gian; mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử; và nền tảng thương mại điện tử tích hợp. Việc phân tầng được xây dựng trên 3 nhóm chức năng cốt lõi, gồm: đặt hàng trực tuyến; livestream bán hàng; và liên lạc, trao đổi trực tuyến giữa các chủ thể. Trên cơ sở đó, luật tiếp tục phân loại nền tảng theo quy mô thành nền tảng thương mại điện tử thông thường và nền tảng thương mại điện tử lớn, nhằm tăng tính phù hợp và hiệu quả trong quản lý.

Cần sự chung tay của cả cộng đồng

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Phương Sơn – Giám đốc Đối ngoại Amway Việt Nam cho biết, hiện Amway có 11 điểm bán hàng trực tiếp tại 34 tỉnh, thành phố và không quảng cáo trên các nền tảng mạng xã hội. Tuy nhiên, vẫn có một số đại lý tự ý quảng cáo sản phẩm trên mạng xã hội với những thông tin khó kiểm soát, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến uy tín doanh nghiệp và đã bị xử lý nghiêm.

Dù vậy, theo ông Sơn, tình trạng gian lận thương mại trên nền tảng số vẫn chưa thể kiểm soát triệt để. Cụ thể, năm 2023, một sàn thương mại điện tử đã hỗ trợ Amway gỡ 1.287 link vi phạm và có báo cáo gửi Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số – Bộ Công Thương. Đến năm 2025, Amway tiếp tục gửi công văn đề nghị một sàn thương mại điện tử khác hỗ trợ gỡ 789 link vi phạm và nhận được sự phối hợp tích cực. Đồng thời, một sàn thương mại điện tử khác cũng báo cáo đã gỡ 33 gian hàng vi phạm.

“Chúng tôi rất mong Luật Thương mại điện tử mới sớm đi vào cuộc sống, qua đó giúp các doanh nghiệp bảo vệ thương hiệu, ngăn chặn gian lận thương mại trên nền tảng số và bảo vệ tốt hơn quyền lợi người tiêu dùng”, ông Sơn bày tỏ.

Trao đổi về vấn đề này, ông Nguyễn Đăng Sinh - Chủ tịch Hiệp hội Chống hàng giả và Bảo vệ Thương hiệu Việt Nam bày tỏ sự đồng cảm với doanh nghiệp và người tiêu dùng. Ông cho biết, các sàn thương mại điện tử đều có công cụ kiểm soát về chất lượng hàng hóa, song vẫn có tình trạng người bán lách luật, khai báo thông tin sai. Do vậy, khi vận hành hệ thống truy xuất nguồn gốc, người tiêu dùng có thể chủ động truy xuất nguồn gốc để phát hiện, báo cáo các sàn về chất lượng hàng hóa, gian hàng đang kinh doanh hàng nhập lậu, hàng giả để các sàn có cơ sở xử lý.

Cùng đó, một số ý kiến  cho  rằng, để nâng cao công tác chống hàng giả, các cơ quan chức năng cũng cho rằng, cần đổi mới phương thức quản lý thị trường thương mại điện tử. Theo đó, các chủ sàn phải nâng cao ý thức, trách nhiệm ngăn chặn, xóa bỏ gian hàng vi phạm.

Thực tế cho thấy, thời gian qua, các cơ quan quản lý đã không ngừng hoàn thiện hành lang pháp lý nhằm ngăn chặn hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ. Tuy nhiên, khác với thương mại truyền thống, trong môi trường mua sắm trực tuyến, nhiều yếu tố trở nên khó kiểm soát: người mua không biết rõ người bán là ai, ở đâu; hàng hóa được lưu kho tại vị trí nào; thông tin về nguồn gốc, chất lượng sản phẩm khó xác thực. Khi phát sinh tranh chấp, việc truy vết, xác minh đối tượng liên quan cũng vô cùng phức tạp.

Vì vậy, để giải quyết hiệu quả bài toán nhức nhối về hàng giả trên thương mại điện tử, bên cạnh việc hoàn thiện pháp luật và sự vào cuộc quyết liệt của lực lượng chức năng, rất cần sự chung tay, trách nhiệm của doanh nghiệp, các nền tảng số và toàn xã hội.