Giữ trẻ "an toàn" trước làn sóng AI

Việc sử dụng các mô hình ngôn ngữ lớn và Chatbot đang trở nên phổ biến trong giới trẻ, nhưng nếu thiếu kiểm soát, AI có thể tạo ra những tác động tiêu cực đến sự phát triển tâm lý và xã hội của trẻ.

AI tạo sinh - "bạn đồng hành" mới của giới trẻ

Trong bối cảnh công nghệ AI phát triển nhanh chóng, ngày càng nhiều thanh thiếu niên tại Việt Nam và trên thế giới sử dụng các ứng dụng trí tuệ nhân tạo AI để hỗ trợ học tập, giải trí, thậm chí để trò chuyện khi cảm thấy cô đơn. Theo các chuyên gia tâm lý học, xu hướng này đang đặt ra những thách thức mới trong việc giám sát và giáo dục trẻ em.

"Giống như mạng xã hội, những cách sử dụng AI mới này đặt ra câu hỏi lớn cho các bậc cha mẹ về khả năng kiểm soát nội dung mà con có thể truy cập", Tiến sĩ Gordon Ingram, giảng viên cấp cao ngành Tâm lý học tại Đại học RMIT Việt Nam nhận định.

Các nền tảng "bạn đồng hành" AI như Replika hay Character đang được tiếp thị cho thanh thiếu niên như những người bạn thân thiện, thông minh và đầy thấu cảm. Không ít trường hợp, trẻ cảm thấy thoải mái hơn khi trò chuyện với AI thay vì bạn bè thực sự. Tuy nhiên, theo cảnh báo từ các chuyên gia, điều này có thể khiến trẻ dễ bị ảnh hưởng tâm lý và hình thành các nhận thức lệch lạc nếu thiếu sự đồng hành và định hướng từ người lớn.

Hiện nay, các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok đã có quy định cấm người dùng dưới 13 tuổi đăng ký tài khoản. Australia gần đây thậm chí nâng độ tuổi tối thiểu lên 16. Tuy nhiên, các mô hình ngôn ngữ lớn và nền tảng AI tạo sinh lại chưa bị kiểm soát nghiêm ngặt về độ tuổi truy cập.

Thạc sĩ Vũ Bích Phượng, nhà tâm lý học lâm sàng, nhận định, các bạn đồng hành AI mô phỏng các cuộc trò chuyện như người thật và có thể ảnh hưởng sâu sắc tới tâm lý những trẻ dễ bị thao túng. Nếu không có các quy định rõ ràng, trẻ có thể nhầm tưởng rằng mọi phản hồi từ AI đều đúng về mặt đạo đức và xã hội.

Các chuyên gia cũng chỉ ra rằng, trong khi các nền tảng như YouTube hay Facebook cho phép người dùng báo cáo nội dung không phù hợp một cách dễ dàng, thì cơ chế này trên các nền tảng AI vẫn còn chưa minh bạch. Điều này khiến phụ huynh và trẻ em gặp khó khăn khi muốn phản ánh hoặc xử lý những nội dung gây lo ngại.

"Các nền tảng AI cần có cơ chế báo cáo rõ ràng, dễ nhận biết và dễ tiếp cận hơn, đặc biệt là với người dùng nhỏ tuổi. Giới học thuật có thể hỗ trợ bằng các nghiên cứu nhằm phân tích mối quan tâm và hiểu biết của người dùng về việc sử dụng AI một cách an toàn", chuyên gia đề xuất.

Cách tiếp cận đúng để AI trở thành công cụ hỗ trợ trẻ

Để hạn chế rủi ro, các chuyên gia khuyến nghị phụ huynh nên giám sát và tương tác với con em mình trong và sau khi trẻ sử dụng các công cụ AI. Thạc sĩ Vũ Bích Phượng nhấn mạnh: "Việc tương tác này giúp phụ huynh hiểu được cách con tiếp nhận thông tin từ AI, từ đó đưa ra hỗ trợ kịp thời và giúp trẻ duy trì sự cân bằng giữa giao tiếp với người thật và máy móc".

Trong môi trường giáo dục, trí tuệ nhân tạo AI nên được giới thiệu từ cấp trung học cơ sở và sử dụng trong bối cảnh làm việc nhóm, nhằm tăng cường tư duy phản biện và khả năng hợp tác giữa các học sinh. Đồng thời, khuyến khích giáo viên tổ chức các hoạt động thảo luận và giải quyết vấn đề theo nhóm, thay vì để học sinh sử dụng AI một cách đơn lẻ.

Về phía chính sách, các chuyên gia đề xuất cần có những quy định rõ ràng về xác minh độ tuổi và kiểm duyệt nội dung trên các nền tảng AI. Các cơ chế bảo vệ trẻ em cần được tích hợp sẵn, dễ sử dụng, đồng thời phù hợp với từng độ tuổi. Ngoài ra, việc đầu tư cho nghiên cứu đa ngành - bao gồm các nhà tâm lý học, chuyên gia công nghệ - là rất cần thiết để đánh giá ảnh hưởng dài hạn của AI đến sự phát triển toàn diện của trẻ.

Nhân ngày Quốc tế Thiếu nhi, các chuyên gia gửi gắm một thông điệp đáng suy ngẫm: Hãy tạm rời các thiết bị điện tử để kết nối với con trẻ bằng cảm xúc và sự quan tâm thực sự. Cần nuôi dạy một thế hệ trẻ em biết cảm thông, có tính kiên cường và kỹ năng kết nối xã hội - những đứa trẻ thích học hỏi và gắn bó với con người hơn là với máy móc.

Trí tuệ nhân tạo, dù mạnh mẽ đến đâu, cũng không thể thay thế được trí tuệ cảm xúc và khả năng đồng cảm - nền tảng cho mọi mối quan hệ xã hội lành mạnh. "Chúng ta cần thận trọng trong việc đưa AI vào cuộc sống hàng ngày của trẻ em để đảm bảo công nghệ phục vụ sự phát triển của con người, chứ không thay thế nó", các chuyên gia nhận định.

Việc định hình môi trường AI an toàn, lành mạnh và bình đẳng cho trẻ em không chỉ là trách nhiệm đạo đức mà còn là yêu cầu cấp thiết để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong tương lai. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà quản lý, nhà cung cấp công nghệ, nhà trường, gia đình và chính bản thân trẻ em, đặc biệt trong bối cảnh đô thị hóa và chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ.