Giữ vị thế xuất khẩu nông sản Việt trên thị trường quốc tế

Động lực tăng trưởng từ khoa học - công nghệ

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, thập kỷ qua, nông nghiệp Việt Nam tăng trưởng 2,5-3,5%/năm; riêng năm 2024, kim ngạch nông, lâm, thủy sản đạt 62,5 tỷ USD, tăng gần 19% so 2023, đưa Việt Nam vào nhóm 10 nước xuất khẩu nông sản hàng đầu.

Đặc biệt, trong 9 tháng năm 2025, mặc dù liên tiếp bị ảnh hưởng bởi các hàng rào thuế quan và hàng rào kỹ thuật từ các thị trường nhập khẩu chính, chịu ảnh hưởng nặng nề từ thiên tai, song ngành nông nghiệp vẫn ghi nhận kết quả xuất khẩu ấn tượng với kim ngạch đạt 52,31 tỷ USD, tăng 14% so với cùng kỳ năm 2024.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, khoa học - công nghệ không chỉ là động lực, mà còn là then chốt để nông nghiệp phát triển bền vững trong thời gian qua. Cùng với chuyển dịch cơ cấu theo hướng tăng chế biến, nhiều tiến bộ kỹ thuật đã trực tiếp giảm thất thoát sau thu hoạch 5-10%, bảo đảm đồng đều chất lượng theo chuẩn quốc tế. Tỷ lệ cơ giới hóa khâu làm đất đã vượt 95%; ứng dụng drone, IoT, trí tuệ nhân tạo, robot bước đầu đi vào sản xuất, góp phần tăng năng suất, hạ chi phí.

Tuy nhiên, “điểm nghẽn” vẫn hiện hữu trong sản xuất cũng như xuất khẩu nông sản Việt Nam, đó là ứng dụng công nghệ cao chưa đồng đều, thất thoát rau quả, thủy sản còn cao; cơ giới hóa thiếu liên thông giữa các khâu; nhiều DN chế biến quy mô nhỏ, liên kết chuỗi còn lỏng.

Từ thực tế đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường định hướng 5 nhóm giải pháp. Đó là, hoàn thiện thể chế khuyến khích nghiên cứu, phát triển và chuyển giao; phát triển trung tâm đổi mới sáng tạo vùng gắn viện - trường - DN; mở rộng hợp tác quốc tế trong chế biến sâu, logistics và cơ giới hóa thông minh; xã hội hóa nghiên cứu; xây dựng mô hình chuỗi giá trị công nghệ cao, truy xuất minh bạch.

Một điểm đáng lưu ý, làn sóng “chuẩn xanh” từ EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ… đang đi rất nhanh, tạo áp lực nhưng cũng mở cơ hội nâng hạng sản phẩm nếu DN chủ động chuyển đổi.

TS Nguyễn Anh Phong - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) khẳng định, kinh tế tuần hoàn mang lại các lợi ích đa chiều. Song hiện nay, mô hình tuần hoàn hiện chủ yếu nằm ở DN lớn, chưa tạo thành chuỗi liên kết giá trị, trong khi nghiên cứu, chuyển giao và đầu tư khoa học - công nghệ còn hạn chế.

Hình thành chuỗi giá trị nông sản xanh

Để xuất khẩu bền vững, các DN kinh doanh, xuất khẩu nông sản Việt Nam đã chủ động ứng dụng công nghệ, tiến sâu vào các thị trường lớn với yêu cầu kỹ thuật, chất lượng cao. Bên cạnh đó, nhiều DN cũng đẩy mạnh tái cấu trúc, xây dựng chiến lược chuỗi giá trị nông nghiệp xanh, chuyên môn hóa từng mắt xích (giống - vùng nguyên liệu - chế biến - thương mại), qua đó chủ động chất lượng và truy xuất nguồn gốc theo yêu cầu các thị trường cao cấp.

Điển hình như Công ty CP Tập đoàn DOVECO vừa đưa vào vận hành dây chuyền đồ hộp giấy công nghệ Thụy Điển. Chủ tịch HĐQT Công ty CP Tập đoàn DOVECO Đinh Cao Khuê cho biết, công nghệ mới giúp sản phẩm trái cây chế biến được đóng gói trong bao bì đạt chuẩn quốc tế, tiện lợi, thân thiện môi trường, bảo toàn hương vị và dinh dưỡng, đồng thời bảo đảm đầu ra ổn định cho vùng nguyên liệu, góp phần phát triển bền vững cho nông dân Tây Bắc. Đây là hình mẫu cho hướng đi chế biến sâu gắn “chuẩn xanh” để nâng hạng thương hiệu và giá trị gia tăng.

Tuy nhiên, để ứng dụng công nghệ là điều không phải dễ đối với nhiều DN, vẫn còn không ít vướng mắc cần Chính phủ, bộ, ngành tháo gỡ. Các DN kiến nghị Nhà nước đầu tư hạ tầng (cảng cạn, kho lạnh thông minh), còn DN tập trung vào công nghệ, quản trị, xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu quốc gia cho nhóm nông sản chủ lực.

TS Nguyễn Anh Phong cho rằng, Nhà nước cần cập nhật đồng bộ tiêu chuẩn - quy chuẩn kỹ thuật sau thu hoạch, truy xuất, an toàn thực phẩm; ưu đãi tín dụng xanh cho kho lạnh, logistics thông minh, trung tâm sơ chế - đóng gói - phân loại; khuyến khích PPP (đối tác công - tư) cho hạ tầng chuỗi lạnh.

Đặc biệt, phải thực hiện chuyển đổi xanh, tuần hoàn có mục tiêu, trong đó hoàn thiện bộ tiêu chí sản xuất tuần hoàn; xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về kinh tế tuần hoàn; ưu tiên DN đạt chuẩn xanh khi tiếp cận vốn, xúc tiến thương mại, thương hiệu.