Gỡ điểm nghẽn thể chế để khơi thông nguồn lực khoa học công nghệ

Chỉ ra điểm nghẽn

Các chuyên gia cho rằng, khoa học và công nghệ không chỉ là trí tuệ, mà là niềm tin và khát vọng phát triển. Tháo gỡ thể chế chính là mở đường cho sáng tạo, giải phóng nguồn lực và kiến tạo một Việt Nam đổi mới, xanh. Điều quan trọng không chỉ nằm ở chính sách, mà còn là sự thay đổi tư duy - từ quản lý sang kiến tạo, từ nghiên cứu sang ứng dụng.

Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo vừa được Quốc hội thông qua chính là cú hích quan trọng, nhưng để biến chính sách thành hành động, cần sự đồng hành chặt chẽ giữa Nhà nước, viện, trường và DN. Chỉ khi các bên cùng chung mục tiêu, đổi mới sáng tạo và khoa học công nghệ mới thực sự trở thành động lực phát triển bền vững.

Trong bức tranh đó, Bộ Công Thương là một trong những bộ ngành tiên phong chuyển hóa chủ trương thành hành động cụ thể. Bộ đang định hình một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn diện, nơi mỗi viện nghiên cứu, mỗi doanh nghiệp, mỗi cán bộ kỹ sư đều được khuyến khích nghĩ khác, làm mới và dám thử thách.

Từ thực tiễn, nhiều tổ chức khoa học công nghệ của ngành đã đạt được những bước tiến đáng kể. Các viện cơ khí, hóa chất, năng lượng, vật liệu, tự động hóa... đang trở thành điểm kết nối giữa nghiên cứu và sản xuất, đưa tri thức khoa học đến gần hơn với đời sống và doanh nghiệp.

Không ít công nghệ mới, giải pháp tiết kiệm năng lượng, sản phẩm xanh, vật liệu tiên tiến, trí tuệ nhân tạo trong sản xuất… đã được thương mại hóa, góp phần hình thành nền công nghiệp Việt Nam tự chủ, xanh và thông minh hơn.

Tuy nhiên, chính sách dù đã được cởi mở hơn, nhưng vẫn còn những “nút thắt” trong cơ chế tài chính, thủ tục phê duyệt, cơ chế đặt hàng nghiên cứu và thương mại hóa sản phẩm. Vì vậy, việc tháo gỡ thể chế, khơi thông nguồn lực cho khoa học và công nghệ cần được coi là bước đi chiến lược, quyết định thành công của quá trình đổi mới sáng tạo quốc gia.

Bởi chỉ khi cơ chế đủ mở, hành lang đủ rộng và nguồn lực được phân bổ hiệu quả, khoa học và công nghệ mới thật sự trở thành đòn bẩy cho kinh tế, bệ phóng cho doanh nghiệp và nguồn sinh lực cho phát triển đất nước.

Dưới góc độ của mình, theo PGS.TS Vũ Nguyên Thành – Viện trưởng Viện Công nghiệp Thực phẩm, với cả quá trình chuyển khoa học công nghệ từ nhà nghiên cứu tới DN có hai điểm nghẽn. Điểm nghẽn thứ nhất là các nhà khoa học có cái gì về chuyển giao và điểm nghẽn thứ hai là chuyển giao như thế nào.

Bên cạnh đó, các viện nghiên cứu hiện nay là vẫn mang tính chất là nghiên cứu từng cái lĩnh vực mình có thế mạnh, nhưng DN lại cần một sản phẩm công nghệ trọn gói, chứ không từng sản phẩm đơn lẻ. Do vậy, hiện đang thiếu các nhà khoa học, thiếu sản phẩm đã được đóng gói sẵn để chuyển giao cho DN. Nếu Viện có sản phẩm trọn gói thì phải đánh giá giá trị nhưng lại chưa có cơ chế nên gặp rất nhiều khó khăn...

Ba nhà vào cuộc

TS Phùng Ngọc Bộ - Trưởng Ban Kỹ thuật, Tập đoàn Hóa chất Việt Nam đánh giá, về cơ chế hỗ trợ, cơ chế chính sách thì tôi đánh giá là khá đồng bộ và tương đối đầy đủ đã tác động rất lớn đến các DN trong ngành hóa chất để các DN đầu tư chuyển đổi công nghệ và môi trường.

Đồng quan điểm, TS Phạm Duy Phong - Trưởng khoa Điện tử Viễn thông Trường Đại học Điện lực nhận định, chính sách đã có nhiều thay đổi, đột phá về nhận thức và tư duy, coi giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ là động lực then chốt để phát triển kinh tế - xã hội, đổi mới mô hình tăng trưởng của đất nước trong giai đoạn mới.

Đơn cử, chương trình về chuyển dịch năng lượng và Net Zero; trường cũng tham gia trong lĩnh vực điện hạt nhân về đào tạo, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ; về lĩnh vực công nghiệp bán dẫn, trường cũng là một trong cái 18 cơ sở giáo dục đại học và khoa học công nghệ... Ngoài ra, tăng cường hợp tác, triển khai rất nhiều các dự án khoa học công nghệ đặc biệt với EVN, Hóa chất, Petrovietnam, TKV, VNPT, Viettel rồi FPT, Mobifone và Samsung, Siemen… Thời gian tới mong Đảng, Nhà nước, các bộ, ngành rất quan tâm đến cái việc đảm bảo được đời sống của nhà khoa học yên tâm cống hiến, phát huy tối đa năng lực vì sự phát triển của đất nước.

ThS Trần Minh - Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến cồng nhìn nhận, công nghệ đổi mới sáng tạo là động lực thúc đẩy tăng trưởng thông qua việc nâng cao năng suất. Các mô hình kinh doanh và năng lực cạnh tranh của DN và của quốc gia, giảm sự phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên, việc ứng dụng khoa học công nghệ đổi mới sáng tạo giúp cho phát triển năng lực sản xuất, hoàn thiện mối quan hệ sản xuất và đẩy mạnh chuyển đổi số, từ đó góp phần phát triển kinh tế xã hội, phát triển nhanh và bền vững khoa học công nghệ và sáng tạo.

TS Phùng Ngọc Bộ - Trưởng Ban Kỹ thuật, Tập đoàn Hóa chất Việt Nam kiến nghị với Bộ Công thương và các cơ quan quản lý Nhà nước xây dựng bộ tiêu chí đánh giá thế nào là công nghiệp xanh, công nghệ xanh cho rõ ràng. Bên cạnh đó, xây dựng các cơ chế để doanh nghiệp tiếp cận được các nguồn tín dụng xanh, các nguồn vốn ưu đãi của trong nước và quốc tế. Tăng cường trao đổi, thảo luận hoặc đào tạo để nâng cao trình độ quản lý các nhiệm vụ khoa học công nghệ lớn.

Để gỡ điểm nghẽn thể chế nhằm khơi thông nguồn lực phát triển khoa học công nghệ, ThS Trần Minh – Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) thông tin, nhiều chủ trương và chính sách đã được ban hành, Bộ đã quyết liệt triển khai thực hiện với chiến lược trung hạn và dài hạn...

Những điểm nghẽn về thể chế đối với cơ chế tài chính, đầu tư, phát triển nguồn nhân lực đã được nhận diện và đang được tháo gỡ, được thể chế hóa thông qua các luật. Hiện hàng loạt các nghị định, các thông tư hướng dẫn đang được xây dựng sẽ được ban hành thời gian tới đây để tháo gỡ các khó khăn, điểm nghẽn này.

Muốn vậy hài hòa quan hệ ba nhà theo định hướng của Luật Khoa học, công nghệ, theo định hướng của cơ quan có thẩm quyền, các nhiệm vụ khoa học công nghệ phải có trọng tâm, trọng điểm, tập trung vào các lĩnh vực công nghiệp nền tảng, công nghiệp ưu tiên, công nghiệp mũi nhọn trên cơ sở thúc đẩy ứng dụng công nghệ chiến lược công nghệ lõi. Để xây dựng được định hướng nghiên cứu có tính ứng dụng thì cần có phối hợp nhuần nhuyễn của ba nhà.