Gỡ rào cản phi thuế quan: “Chìa khóa” cho một ASEAN thịnh vượng, bền vững

Nhận định trên được ông Lê Trọng Minh, Phó Tổng Biên tập Báo Tài chính - Đầu tư nhấn mạnh tại Hội thảo “Gỡ rào cản phi thuế quan vì thịnh vượng chung ASEAN” do cơ quan này phối hợp cùng Đại sứ quán New Zealand tổ chức sáng 27/6 tại Hà Nội.

Rào cản vô hình

Trong bối cảnh ASEAN hướng tới tầm nhìn Cộng đồng Kinh tế ASEAN 2045, việc xử lý rào cản phi thuế quan đang trở thành yếu tố cốt lõi trong chiến lược hội nhập khu vực. Dù thuế quan nội khối ASEAN đã giảm xuống dưới 1%, nhưng theo ông Minh, rào cản phi thuế quan vẫn vô hình khiến doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp nhỏ và vừa khó tiếp cận thị trường.

Tác động từ rào cản phi thuế quan được công bố rõ ràng qua số liệu Ngân hàng Thế giới. Có đến 9 nhóm rào cản phi thuế quan đang áp dụng trong ASEAN, trong đó, các biện pháp kiểm dịch động thực vật và rào cản kỹ thuật mỗi loại chiếm 37,5%. Mặc dù nhiều quy định nhằm bảo vệ sức khỏe, môi trường hoặc chất lượng hàng hóa, ông Minh cảnh báo: "Nếu thiếu minh bạch, thiếu hài hòa và không dự báo được, chúng sẽ trở thành rào cản vô hình, làm méo mó dòng chảy thương mại và đầu tư".

Bà Lê Hằng, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) chia sẻ rằng, rào cản phi thuế quan đang là "trở ngại đáng kể" với doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản Việt Nam khi tiếp cận ASEAN.

Trong đó, các biện pháp kiểm dịch động thực vật gây tác động trực tiếp. Chi phí kiểm nghiệm cho mỗi mẫu dao động từ 100 - 500 USD, chưa kể thời gian kiểm dịch có thể kéo dài 1-7 ngày. "Đối với doanh nghiệp nhỏ, những chi phí này là gánh nặng rất lớn”, bà Hằng nói.

Rào cản kỹ thuật với yêu cầu ghi nhãn theo ngôn ngữ bản địa, truy xuất nguồn gốc và bao bì đặc trưng cũng là thách thức. Chi phí thiết kế nhãn cho mỗi sản phẩm có thể từ 5.000 - 20.000 USD. Việc chỉnh sửa nhãn bị từ chối tại cửa khẩu có thể khiến doanh nghiệp chịu thêm chi phí lưu kho, xử lý.

Riêng với các thị trường Hồi giáo trong ASEAN, bà Hằng chỉ rõ, chứng nhận Halal là yêu cầu bắt buộc và tốn kém. Chi phí đạt chứng nhận Halal dao động từ 1.000 - 10.000 USD cho mỗi cơ sở, chưa kể chi phí gia hạn và đầu tư cải tạo dây chuyền, có thể lên tới 100.000 USD.

Minh bạch phải đi cùng linh hoạt

Chia sẻ tại Hội thảo, bà Phương Nguyễn – Luật sư điều hành, Trưởng chi nhánh Hà Nội, Công ty Luật KPMG Việt Nam đã đưa ra một ví dụ điển hình về rào cản phi thuế quan trong tranh chấp thương mại giữa Indonesia và Liên minh châu Âu (EU) liên quan đến mặt hàng dầu cọ.

Cụ thể, EU đã ban hành hai chỉ thị là RED I (2009/28/EC) và RED II (2018/2001) nhằm thúc đẩy năng lượng tái tạo và giảm phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực vận tải. Các quy định này yêu cầu nhiên liệu sinh học, bao gồm dầu cọ phải đáp ứng các tiêu chí bền vững và tiêu chuẩn phát thải. RED II đặc biệt đặt giới hạn tỷ lệ dầu cọ trong tổng tiêu thụ năng lượng vận tải không quá 7%, đồng thời đặt mục tiêu loại bỏ hoàn toàn các nhiên liệu có nguy cơ cao gây chuyển đổi mục đích sử dụng đất (ILUC) trước năm 2030, trừ khi có thể chứng minh không gây phá rừng hoặc suy thoái đất.

Theo bà Phương Nguyễn, những quy định trên đã trực tiếp ảnh hưởng tới hoạt động xuất khẩu dầu cọ của Indonesia, quốc gia xuất khẩu dầu cọ lớn nhất thế giới. Indonesia đã khiếu nại lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), cho rằng đây là những quy định phân biệt đối xử, vi phạm cam kết thương mại. Trong khi đó, EU bảo vệ quan điểm rằng đây là biện pháp cần thiết vì lý do môi trường và chống biến đổi khí hậu.

Mặc dù WTO thừa nhận mục tiêu môi trường của EU là hợp lý, tổ chức này cũng chỉ ra rằng các giới hạn của EU không được áp dụng một cách nhất quán và gây ra gánh nặng không tương xứng cho hàng hóa từ Indonesia."Đây là dạng rào cản phi thuế quan được bọc dưới quy chuẩn kỹ thuật hay chính sách môi trường nhưng ảnh hưởng rất lớn đến thương mại”, bà Phương nhận định.

Trong ASEAN, rào cản dữ liệu và chứng nhận nội địa đang gây khó cho doanh nghiệp. Các yêu cầu gắn mác rõ ràng, ghi nhãn phức tạp, hoặc không công nhận lẫn nhau về kiểm nghiệm khiến doanh nghiệp vừa tăng chi phí, vừa chậm giao hàng.

Bà Jenny McGregor, Giám đốc Điều hành Chiến lược Thương mại của Fonterra nhấn mạnh rằng, ASEAN là khu vực chiến lược với hơn 50 năm hiện diện, hiện có 1.000 nhân viên, 3 nhà máy và 450 sản phẩm hoạt động tại 8 quốc gia. Việt Nam là một trong 7 thị trường trọng điểm của Fonterra tại ASEAN, đồng thời là điểm tựa tiềm năng cho chuỗi cung ứng khu vực.

"Chúng tôi đánh giá cao Việt Nam về môi trường minh bạch, thủ tục hiệu quả, và cơ quan chức năng cởi mở”, bà McGregor nhấn mạnh. Tuy nhiên, bà cũng thẳng thắn chỉ ra các rào cản phi thuế quan mà doanh nghiệp như Fonterra đang gặp phải, từ thủ tục hành chính chồng chéo, cấp phép thiếu minh bạch, đến quy định thiếu nhất quán giữa trung ương và địa phương.

Một ví dụ được bà McGregor nêu ra là yêu cầu ghi nhãn bán lẻ áp dụng cả với nguyên liệu trung gian. Đây được nhận định là điều không cần thiết nhưng lại làm tăng chi phí tuân thủ. “Chúng tôi ủng hộ minh bạch và truy xuất nguồn gốc, nhưng cần áp dụng linh hoạt và hợp lý hơn”, bà nói.

Đặc biệt, bà McGregor đánh giá cao vai trò của Việt Nam trong cải cách rào cản phi thuế quan, cho rằng Việt Nam là hình mẫu về sự chủ động, minh bạch và sẵn sàng đối thoại. Bà kỳ vọng Việt Nam tiếp tục là đối tác chiến lược thúc đẩy đồng bộ hóa quy định khu vực, áp dụng tiêu chuẩn khoa học và đơn giản hóa thủ tục.