Góc nhìn đa chiều từ các chuyên gia, nhà quản lý

Tuy nhiên, để hiện thực hóa chủ trương này, cần có một cái nhìn vừa tổng quát, vừa đa chiều để thấy rõ những lợi thế cần tận dụng cũng như điểm nghẽn cần tháo gỡ.

Nghẽn từ thành thị đến nông thôn

Phân loại rác tại nguồn là thước đo văn minh đô thị và ý thức cộng đồng. Nếu mỗi người dân bỏ rác đúng nơi, đúng loại, cả TP sẽ thay đổi. Nhận định này cho thấy phân loại rác không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn phản ánh văn hóa, trách nhiệm và ý thức cộng đồng. Tuy nhiên, trên thực tế, triển khai quy định này tại Hà Nội còn nhiều điểm nghẽn. Và một trong những điểm nghẽn lớn nhất, bất ngờ thay lại đang nằm ở các khu chung cư, khu đô thị - nơi vốn được gắn liền với môi trường sống tập thể, có sở hạ tầng hiện đại và thuận lợi hơn rất nhiều so với vùng nông thôn.

Tại các tòa chung cư cao tầng, việc phân loại rác gặp khó khăn về thiết kế ống rác, thùng chứa và tuyến thu gom. Ông Bùi Ngọc Tú - Trưởng phòng Kỹ thuật Công nghệ thuộc Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị Hà Nội (URENCO) cho biết: “Chúng tôi thí điểm phân loại rác ở 5 quận, chia thành 4 nhóm: tái chế, còn lại, cồng kềnh, nguy hại. Đầu tư thiết bị chuyên biệt, đào tạo nhân lực và xe thu gom riêng cho từng loại là cần thiết. Chính quyền nên đóng vai trò nhạc trưởng, URENCO làm kỹ thuật, và cộng đồng dân cư là lực lượng duy trì hàng ngày”.

Trong khi đó, ông Phạm Xuân Điệp – Trưởng Ban Quản trị Chung cư New Skyline cho rằng, khó khăn lớn nhất là cư dân chưa biết rác sau khi phân loại sẽ bỏ vào đâu và kinh phí để đặt thùng rác phân loại cũng là rào cản. Đây là minh chứng rằng việc phân loại tại chung cư không chỉ là hạ tầng, mà còn là quản lý, hướng dẫn và cơ chế vận hành.

Ngoài chung cư, các khu dân cư truyền thống, làng xã ngoại thành, các hộ gia đình vẫn gặp thách thức lớn về nhận thức và thói quen phân loại. Nhiều người dân quen xả rác trộn lẫn hoặc không biết cách phân loại đúng chuẩn. Nhận thức của cộng đồng quyết định tính hiệu quả của chính sách và việc triển khai tại các khu vực này cần đi kèm truyền thông, hướng dẫn cụ thể và cơ chế khuyến khích. Đứng trên góc nhìn quản lý Nhà nước, ông Đặng Thành Vinh - Phó trưởng phòng Quản lý chất thải rắn Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội nhận định, việc thực hiện quy định phân loại rác tại nguồn vẫn còn gặp nhiều vướng mắc do hạ tầng thu gom hiện nay chưa đồng bộ, chưa đáp ứng đủ yêu cầu phân loại 3 nhóm rác theo luật.

Đặc biệt tại chung cư, ông Đặng Thành Vinh cho rằng, nhiều chung cư chỉ có 2 thùng rác chung, thiếu khu lưu giữ riêng biệt, trong khi hệ thống thu gom và vận chuyển cũng chưa được tổ chức tách riêng cho từng loại rác. Việc này đã gây ra tình trạng rác sau phân loại tại nguồn bị trộn lẫn khi thu gom, làm giảm hiệu quả và làm mất niềm tin của người dân với quy trình phân loại. Bên cạnh đó, việc nâng cao nhận thức và ý thức cộng đồng vẫn là bài toán khó khi người dân chưa biết hướng dẫn cụ thể bỏ rác đúng loại và các chương trình tuyên truyền còn mang tính hình thức, chưa tạo được sự chuyển biến bền vững trong hành vi.

Góc nhìn đa chiều, giải pháp cũng phải đa dạng

Nếu như mỗi chuyên gia đều có góc nhìn riêng về các vướng mắc, điểm nghẽn khi triển khai phân loại rác tại nguồn, thì với giải pháp cho bài toán này cũng rất đa dạng và linh hoạt. GS.TS Hoàng Xuân Cơ - Trưởng ban Khoa học Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho rằng, lời giải cho bài toán phân loại rác tại nguồn không gì khác ngoài một cơ chế quản lý đồng bộ. Theo chuyên gia này, chính sự thiếu đồng bộ trong cơ chế quản lý lâu nay là “thủ phạm” ngăn cản chúng ta triển khai phân loại rác tại nguồn. “Điểm nghẽn lớn nhất nằm ở cơ chế quản lý và phối hợp giữa các bên liên quan, từ chính quyền địa phương, ban quản lý khu dân cư đến đơn vị thu gom và người dân. Thiếu sự đồng bộ trong quy trình thu gom, vận chuyển và xử lý rác sau phân loại đã làm giảm niềm tin và động lực duy trì phân loại của người dân” – GS.TS Hoàng Xuân Cơ khẳng định và cho biết thêm, câu chuyện kinh phí cũng cần phải được quan tâm giải quyết bởi đây cũng đang là điểu khiến nhiều DN hoạt động trong lĩnh vực thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải sinh hoạt rất quan tâm.

“Nếu quyết tâm phân loại rác tại nguồn phải nghiên cứu kỹ và Nhà nước cần phải hỗ trợ kinh phí. Để làm việc việc này, cần phải có kinh phí, có thể đến từ Nhân dân đóng góp, nếu có chủ trương tăng tiền đóng góp thì người dân sẵn sàng chi nhưng với điều kiện cơ quan chức năng, DN cần chứng minh việc đóng góp đó là đúng, là tốt” – GS.TS Hoàng Xuân Cơ cho hay.

Trong khi đó, TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam lại quan tâm hơn đến giải pháp mang tính cộng đồng, đó là khuyến khích người dân phân loại rác tại nguồn bằng những mô hình hay, phù hợp. Các hình thức khuyến khích không chỉ là kinh tế mà còn mang giá trị tinh thần. Việc khuyến khích này không chỉ nằm ở chính sách, chế tài pháp luật mà cần đưa vào đời sống với những chương trình thi đua, những hình thức thưởng/phạt rõ ràng. Thông qua các khuyến khích mà Hà Nội đang làm cần đúc kết kinh nghiệm và phổ biến cho các phường trên địa bàn để người dân thấy được lợi ích khi phân loại rác tại nguồn. “Hà Nội hoàn toàn có thể tạo động lực thực chất cho người dân bằng cách gắn phân loại rác với lợi ích kinh tế và danh hiệu cộng đồng, thay vì chỉ kêu gọi tự nguyện. Cụ thể, về kinh tế, có thể giảm phí thu gom cho hộ gia đình phân loại đúng, hoặc áp dụng cơ chế “trả phí theo lượng rác không tái chế” như nhiều nước đã làm. Ngoài ra, có thể triển khai chương trình tích điểm xanh – người dân mang rác tái chế đến điểm thu đổi để nhận quà, phiếu mua hàng hoặc giảm giá điện, nước” – TS Hoàng Dương Tùng nêu.